روان‌شناسی و دین، سال سوم، شماره چهارم، پیاپی 12، زمستان 1389، صفحات 109-126

    رابطۀ مذهب‌گرایی و عوامل جمعیت‌شناختی با سوء مصرف مواد در دانشجویان

    نوع مقاله: 
    پژوهشی
    نویسندگان:
    میرنادر میری / كارشناس ارشد روان‌شناسي، دانشگاه تهران. / Nadermiri@Yahoo.com
    هادی بهرامی احسان / استاديار دانشگاه تهران. / hbahrami@ut.ac.ir
    صفحه‌ها: 109-126 تاریخ دریافت: 1389/08/29 تاریخ پذیرش: 1389/10/04
    چکیده: 
    پ‍ژوهش حاضر با هدف بررسي رابطة مذهب‌گرايي و عوامل جمعيت‌شناختي با سوء مصرف مواد انجام شده است. همه دانشجويان دختر و پسر دانشگاه تهران كه در سال تحصيلي 1388-1389 مشغول به تحصيل بوده‌اند، جامعة آماري اين پژوهش را تشكيل مي‌دهند. گروه نمونه، شامل 182 دانشجو بوده كه با روش نمونه‌گيري تصادفي خوشه‌اي چند مرحله‌اي انتخاب شده‌اند. ابزار پژوهش «مقياس مذهب‌گرايي، بسطامي و بهرامي احسان، 1387)» و «پرسش‌نامه رفتارهاي پرخطر(نسخه 2007)» بوده است. ضريب پايايي مقياس مذهب‌گرايي 96/0و ضريب پايايي پرسش‌نامه رفتار‌هاي پرخطر 67/0 به دست آمد. تجزيه و تحليل داده‌ها با استفاده از ضرايب همبستگي پيرسون و رگرسيون گام به گام انجام شده است. نتايج نشان مي‌دهد. كه بين دانشجويان دختر و پسر در متغير‌هاي مذهب‌گرايي، مصرف سيگار، الكل و مواد مخدر تفاوت معنادار وجود داشته و همچنين مذهب‌گرايي با مصرف سيگار، الكل و مواد مخدر همبستگي منفي دارد. نتايج رگرسيون گام به گام مشخص كرد كه جنسيّت، مذهب‌گرايي و تأهل حدود 144/0 از واريانس مصرف سيگار را تبيين مي‌كنند. همچنين نتايج رگرسيون گام به گام مشخص كرد كه جنسيّت و مذهب‌گرايي توانسته‌اند در دو گام به ترتيب حدود 146/0و 088/0 واريانس مصرف الكل و مواد مخدر را تبيين كنند.
    کلمات کلیدی: 
    مذهب‌گرایی
    عوامل جمعیت‌شناختی و سوء مصرف مواد.
    Article data in English (انگلیسی)
    Title: 
    The relationship between Religiosityand Demographical Factors with Drug Abuse in university students
    Abstract: 
    The present research is intended to investigate the relationship between religiosity and demographical factors with drug abuse in university student. The statistical community of this study included all male and female students in Tehran University, who were enrolled in the 1388-89 academic year. The sample group included 182 college students that have been chosen via multistage random sampling method. Assessment instruments were the» Religiosity Scale, Bastami and Bahrami Ehsan, 1387 and »Risk Behaviors Questionnaire« (2007) «.Data were analyzed by using independent t-test, Pearson correlation coefficient and Stepwise multiple regression. Findings demonstrated that there is significant difference between religiosity and drug abuse in females and males. Religiosity had a negative correlation with drug abuse .Stepwise regression analysis showed that gender, religiosity and marriage could explain 0/144 of variance to smoke. In addition, Stepwise regression analysis demonstrated that gender and religiosity in two steps could explain 0/146 and 0/088 of variance in alcohol and narcotic substances.
    Keywords: 
    religiosity
    demography factors
    drug abus
    References: 
    متن کامل مقاله: 

     
    مقدمه
    سوء مصرف مواد از قرن‌ها پيش وجود داشته است و با گسترش علم و فناوري، روز به روز بر گونه‌هاي مختلف مصنوعي و نيمه‌مصنوعي مواد افزوده شده و به اين ترتيب، امكان دسترسي آسان‌تر به آنها نيز فراهم گرديده است. اكنون نيز تقريباً كشوري وجود ندارد كه از گسترش سوء مصرف مواد در امان مانده باشد.  اگرچه از ديرباز در تمام جوامع بشري سوء مصرف مواد افيوني، عادتي غير‌اجتماعي و نامقبول تلقي شده است، اما با وجود اين، طبقات مختلف اجتماع با اين مسئله به صورت جدي درگير هستند، به طوري كه هم‌اكنون مردان و زنان زيادي، خصوصاً از سنين نوجواني تا ميان‌سالي مواد مخدر مصرف مي‌كنند و به آن وابسته‌اند.  اين معضل يكي از آسيب‌هاي مهم اجتماعي است، به طوري كه نه‌تنها سلامت فرد و جامعه را به خطر مي‌اندازد، بلكه موجبات انحطاط رواني و اخلاقي افراد را نيز فراهم مي‌آورد و پيامدهاي مختلفي، به خصوص عوارض رواني را هم براي فرد مصرف كننده و هم براي سايرين كه به نوعي با او ارتباط دارند، به همراه مي‌آورد .
    يكي از قشرهايي كه مصرف مواد در بين آنها رواج دارد، دانشجويان هستند. دانشجويان معمولاً در محدوده سني 18ـ24 سال قرار مي‌گيرند. بسياري از آنها بلافاصله پس از پايان دوره دبيرستان، تحصيلات دانشگاهي را آغاز كرده‌اند، همچنان كه بسياري نيز براي اولين بار از خانه و والدين دور شده¬اند. اين سبك زندگي سبب مي‌شود كه دانشجويان برحسب ميزان سلامت‌شان با انواعي از تجربه¬هاي جديد روبه‌رو شوند و اين در حالي است كه از الگوي مناسبي بهره‌مند نيستند.  عوامل بي‌شماري، از جمله عوامل فردي، خانوادگي و اجتماعي، در شروع، ادامه و بازگشت پس از درمان سوء مصرف مواد مؤثرند. 
    بررسي‌هاي همه‌گير‌شناسي حاكي از روند رو به افزايش مصرف سيگار، مشروبات الكلي و ساير مواد در بين دانشجويان است.  بر اساس مطالعات انجام شده 4 درصد از افراد زير 15 سال و 4/24 درصد در سنين 15ـ19 سالگي مصرف مواد را شروع نموده و در كل 3/56 درصد در سن زير 24 سالگي به مصرف مواد مخدر رو آورده‌اند . در يك بررسي ملي در سال 1995م در ايالات متحده در مورد دانشجويان، مشخص شده است كه طي 30 روز گذشته، تقريباً 29 درصد دانشجويان سيگار، 5/34 درصد دوره‌هاي مصرف الكل، 4/27 درصد استعمال الكل هنگام رانندگي و 5/30 درصد هنگام شنا يا قايق سواري استعمال الكل داشته‌اند.  در ايران نيز شريف‌زاده (1386) در پژوهشي با عنوان «بررسي شيوع استعمال مواد اعتيادآور در خصوص 491 دانشجوي پسر در مقاطع مختلف تحصيلي»، شيوع استعمال سيگار را 30%، تجربه مصرف سيگار 43%، مصرف مواد مخدر 9/9%، تجربه مصرف مواد مخدر 7/22%، شيوع الكلي بودن 5/14%، تجربه مصرف الكل 4/25% ‌و تجربه مصرف قرص اكس 5/7% را گزارش نموده است. 
    يكي از عواملي كه اثر كاهنده بر مصرف مواد دارد، دين و مذهب است. نياز انسان به دين، قدمتي به عمر تاريخ دارد، زيرا بشر از همان آغاز زندگي خود به حامي مقتدر و تكيه‌گاه قدرتمند، احساس نياز مي‌كرده است . مذهب، سيستم سازمان‌يافته‌اي از باورها، شامل، سنت، ارزش‌هاي اخلاقي، رسومات و مشاركت در يك جامعه ديني براي اعتقاد راسخ‌تر به خدا يا يك قدرت برتر است .همچنين مذهب و مذهب‌گرايي به منزله مرجعيت بخشيدن به ساختار روابط و مناسبات انسان در تمام ابعاد آن، در پرتو رابطه انسان با خدا تعريف شده است .هدف مذهب و آموزه‌هاي معنوي و ديني، به ويژه از نوع راستين، مثبت‌گرا، الاهي، تعالي‌دادن به انسان، اصلاح رفتار او، هدايت و كامل‌كردن مكارم اخلاق براي انسان است . شواهد پژوهشي به صورت روزافزون از اين موضوع حمايت مي‌كند و  باور‌هاي مذهبي و ديني يكي از جنبه‌هاي درون فردي در امر سلامت تلقي مي‌شوند.  يافته‌هاي پژوهشي نيز نشان داده است كه پايبندي به مذهب با سلامت جسمي و رواني رابطه دارد. 
    همبستگي منفي و معنادار مذهب و سوء مصرف مواد در پژوهش‌هاي زيادي مشخص شده است. براي مثال، پژوهش‌هاي گارتنر، لارسون و آلن  (1991م)، فلاويو،كولين، نيري و پارسايي  ( 2005)م نشان داده‌اند كه داشتنِ نگرش‌ها و باور‌هاي مذهبي با پيشگيري و كاهش مصرف سيگار، الكل و مواد مخدر همراه است. ويلز، ياگر و سندي  (2003)م نيز نشان دادند كه دين‌داري از تأثير فشار‌هاي زندگي بر گرايش به مصرف مواد مي‌كاهد و در طول زمان نيز ميزان افزايش مصرف مواد را مهار مي‌كند. 
    علاوه بر پژوهش‌هاي ياد شده، نتايج پژوهش‌هاي بري، مك كئون و پاندينا  (1982)، نيوكامب، مادا هيان، اسكاگر و بنتلر ، (1987م)، نيوكامب، (1995)،  ؛‌هاوكينز،كاتالينو و ميلر  (1992م)، كورساش  (1995م) والاس و فورمن  (1998م)، مارك استروم  (1999م)، تمپلين و مارتين،  (1999م)، پارديني، پلانتي، شرمن و استامپ ، (2000م)، چترز  (2000)، ميلر و همكاران  (2000م)، جورج، لرسون، كوئنگ و مك كالوف،  (2000م)، واچلر و همكاران ، (2000م)، استوارت ، (2001م)، براون، پاركس، زيمرمن و فيليپس ، (2001م)، كاترين و ساندرز  (2002م)، هبرت  (2005م)، جانسون و همكاران  (2005م)، توماس، جانسون، شيتز و كريستلر  (2008م) و بحرينيان، قائدي، ياسمي و ثقةاسلام  (1383) نيز حاكي از وجود رابطه منفي معنادار مذهب‌گرايي و سوء مصرف مواد است.
    رابطه متغير‌هاي جمعيت‌شناختي (سن، تأهل و جنسيّت ) با سوء مصرف مواد نيز بررسي شده و نتايج پژوهش‌ها حاكي از آن است كه بين جنسيّت و سوء مصرف مواد، رابطه معناداري وجود دارد، به طوري كه مشخص شده است كه سوء مصرف مواد مردان بيش از زنان است و با افزايش سن شدت مي‌يابد،  اما پژوهش‌هاي ديگر رابطه معنادار سوء مصرف مواد و وضعيت تأهل را گزارش نكرده‌اند. 
     دانشجويان به عنوان يكي از مهم‌ترين گروه‌هاي هدف آموزش رفتاري، بخش عظيمي از جامعه را تشكيل مي‌دهند. در ايران نيز مانند بسياري از كشورهاي در حال توسعه هنوز مطالعه و تحقيق درباره سوء مصرف مواد و عوامل وابسته به آن در ابتداي مسير قرار دارد و نياز به انجام پژوهش‌هاي گسترده و كاربردي در اين زمينه به ويژه در مورد قشر‌هايي كه در معرض خطر بالاتري قرار دارند، ضروري به نظر مي‌رسد . با توجه به آسيب‌هاي فراوان جسمي، رواني، اجتماعي، خانوادگي و اقتصادي سوء مصرف مواد و نقش مذهب به عنوان عاملي درون‌فردي و توانمند در پيشگيري و كاهش سوء مصرف مواد، پژوهش حاضر با هدف بررسي رابطه مذهب‌گرايي و عوامل جمعيت‌شناختي با سوء مصرف مواد در دانشجويان پرداخته است. بر اين اساس، فرضيه‌هاي پژوهش حاضر عبارت‌اند از: 1. بين دانشجويان دختر و پسر در سوء مصرف مواد (سيگار، الكل و مواد مخدر) تفاوت معناداري وجود دارد، 2. بين مذهب‌گرايي با سوء مصرف مواد ( سيگار، الكل و مواد مخدر) رابطه معناداري وجود دارد، 3. هر يك از متغير‌هاي جمعيت‌شناختي ( جنسيّت، سن و تأهل) و مذهب‌گرايي به چه ميزان سوء مصرف مواد را تبيين مي‌كنند؟
    روش‌شناسي پژوهش
    جامعه آماري، نمونه و روش نمونه‌گيري
    پژوهش حاضر در چهارچوب يك طرح غير آزمايشي، از نوع همبستگي انجام شده است. كليه دانشجويان دختر و پسر دانشگاه تهران كه در سال تحصيلي 1388ـ1389 مشغول به تحصيل بودند، جامعه آماري اين پژوهش را تشكيل مي‌دهند كه شامل 30000 دانشجو مي‌باشند. 19000 دختر و 11000 پسر نمونه مورد پژوهش نيز دربرگيرنده 182 دانشجو مي‌باشد كه با روش نمونه‌گيري تصادفي چندمرحله‌اي از ميان جامعه ياد شده انتخاب و مورد آزمون قرار گرفته‌اند. حجم نمونه در پژوهش حاضر بر اساس مطالعات كوهن (1986)  انتخاب شده است. بر اساس ديدگاه كوهن به ازاي هر متغير پيش بين دست‌كم 15 نمونه انتخاب تعيين مي‌شود. براي انتخاب نمونه ابتدا از بين دانشكده‌هاي دانشگاه تهران تعداد شش دانشكده (روانشناسي، مديريت، فني، علوم زمين، علوم پايه و حقوق) به طور تصادفي انتخاب شد. پس از تكميل پرسش‌نامه‌ها توسط 205 دانشجو (100 پسر و 105 دختر) كه حاضر به همكاري بودند، اطلاعات جمع‌آوري شده مورد بررسي قرارگرفت. در مجموع، تعداد 23 پرسش‌نامه به دليل ناقص بودن يا فقدان اعتبار لازم در پاسخ‌گويي به سؤال‌ها از مطالعه كنار گذاشته شد و داده‌هاي 182 پرسش‌نامه وارد مرحله تجزيه و تحليل آماري گرديد. لازم به ذكر است كه پيش از تكميل پرسش‌نامه‌هاي مورد نظر توسط آزمودني¬ها، توضيحاتي در زمينه هدف پژوهش و شيوه تكميل مقياس¬هاي به كار برده شده توسط پژوهشگران، براي آزمودني¬ها ارائه گرديد. براي بررسي داده‌ها از فراواني، درصد، ميانگين، انحراف معيار، آزمون t گروه‌هاي مستقل، همبستگي پيرسون و رگرسيون گام به گام استفاده شد. 
    ابزار سنجش 
    1. مقياس مذهب‌گرايي: اين مقياس توسط (بسطامي و بهرامي احسان، 1387) ساخته شده است كه شامل 15 سؤال 5 گزينه‌اي (كاملاً مخالفم تا كاملاً موافقم) است و از 1ـ5 نمره‌گذاري مي‌شود. اين مقياس با 2 سؤال از مقياس نگرش‌سنج مذهبي خداياري فرد (1384)، 6 سؤال از ابزار تجربه معنوي غباري بناب (1384)، 3 سؤال از آزمون جهت‌گيري مذهبي با تكيه بر اسلام آذربايجاني (1380) و 4 سؤال از مقياس جهت‌گيري مذهبي بهرامي احسان (1380) ساخته شد. نمرات بالا نشان‌دهنده مذهب‌گرايي بيشتر، و نمرات پايين نشان‌دهنده مذهب‌گرايي كمتر است. در اجراي مقدماتي روي نمونه‌اي به حجم 360 نفر، شامل 120 بيمار جسمي، 120 بيمار رواني و 120 فرد سالم اجرا شد) اعتبار اين مقياس با استفاده از روش آلفاي كرونباخ 96/0 به دست آمد و روايي آن نيز مورد تأييد متخصصان بوده است. 
    2. پرسش‌نامه رفتارهاي پرخطر (نسخه 2007): اين پرسش‌نامه در بررسي ملي رفتارهاي پرخطر دانشجويان امريكا طراحي و در پژوهش سالانه به كار مي‌رود. نسخه اصلي پرسش‌نامه شامل 96 سؤال است كه رفتارهاي پرخطر را در حوزه‌هاي مختلف، شامل ايمني، خشونت، خودكشي، مصرف سيگار، مصرف الكل، مصرف انواع مواد غيرقانوني، رفتارهاي پرخطر جنسي، تغذيه و فعاليت بدني ارزيابي مي‌كند. رفتارهاي پرخطري كه در اين مطالعه بررسي شدند، عبارت‌اند از سيگار، مصرف الكل و مصرف انواع مواد غير قانوني در طول 12 ماه گذشته. مصرف سيگار: كشيدن دست‌كم يك نخ سيگار در طول 30 روز گذشته يا مصرف منظم آن در دوره‌اي از طول عمر. مصرف الكل: نوشيدن دست‌كم يك بار الكل در طول 30 روز گذشته. مصرف مواد مخدر: مصرف يكي از انواع مواد مخدر (حشيش، كوكائين، كراك، هروئين، مواد استنشاقي، استروئيدها، توهم زاها، آمفتامين¬ها و...) دست‌كم يك بار در طول زندگي. براي بررسي روايي پرسش‌نامه از شيوه روايي هم‌زمان استفاده شد. در روايي، هم‌زمان گروهي كه واجد سازه مورد سنجش آزمون هستند به عنوان گروه ملاك در نظر گرفته شده و نمرات جامعه مخاطب در مقايسه با آن سنجيده مي‌شود. اگر ميانگين نمره‌هاي گروه ملاك به طور معنادار بالاتر از ميانگين نمرات گروه عادي باشد، نتيجه‌گيري مي‌شود كه آزمون، روايي هم‌زمان دارد. به منظور تعيين پايايي، از دو روش همساني دروني و بازآزمايي استفاده شد. با استفاده از روش همساني دروني، ملاحظه گرديد كه ضريب آلفا برابر با 87% است كه نشانه همبستگي بالا و قابل قبول مقياس مي‌باشد. همچنين در روش بازآزمايي، پرسش‌نامه تهيه شده پس از گذشت دو هفته از اجراي اول، بار ديگر روي آزمودني‌ها به اجرا درآمد و ضريب همبستگي بين نمرات پرسش‌نامه در اجراي اول و دوم محاسبه شد. نتايج نشان داد كه ضريب پاياني مقياس با استفاده از اين روش برابر با 86% است. به منظور تعيين نقطه برش پرسش‌نامه از منحني ROC استفاده شد و با تحليل نتايج، نقطه برش 74 براي پرسش‌نامه به دست آمد كه قادر است افراد داراي رفتارهاي پرخطر را از كساني كه رفتار پرخطر ندارند، با حساسيّت 5/85 و ويژگي 2/72 متمايز سازد.  در پژوهش حاضر ضريب آلفاي كرونباخ پرسش‌نامه 67/0 محاسبه گرديد.
    يافته‌ها
    در جدول 1 ميزان فراواني و درصد فراواني همه اعضاي گروه نمونه بر حسب سن، وضعيت تأهل، مقطع و رشته تحصيلي و ميزان تحصيلات پدر و مادر آمده است. 
    جدول 1. فراواني و درصد فراواني كل اعضاي گروه نمونه برحسب متغيرهاي سن، وضعيت تأهل، مقطع، رشته تحصيلي و ميزان تحصيلات پدر و مادر
    متغيرهاي جمعيت شناختي    فراواني    درصد    متغيرهاي جمعيت شناختي    فراواني    درصد
    سن    20سال و كمتر    101    5/55    رشته    فني    18    9/9
        22 سال    24    2/13        پزشكي    20    11
        23 سال    9    9/4        انساني    128    1/73
        24سال و بيشتر    48    4/26        هنر    9    1/5
    تحصيلات پدر    بي¬سواد    26    3/14    تحصيلات مادر    بي¬سواد    42    1/23
        ابتدايي    43    6/23        ابتدايي    50    5/27
        راهنمايي    20    11        راهنمايي    25    7/13
        دبيرستان    42    1/23        دبيرستان    37    3/20
        دانشگاهي    51    28        دانشگاهي    28    4/15
    مقطع    ليسانس    133    1/73    وضعيت تاهل    مجرد    165    7/90
        فوق¬ليسانس    46    3/25        متاهل    15    2/8
        دكتري    3    6/1        معلق    2    1/1

    جدول2- نتايج آزمون t گروه‌هاي مستقل براي مقايسه آزمودني‌ها در نمره مصرف سيگار، الكل، مواد مخدر و مذهب‌گرايي
    متغيرها    دختران    پسران    DF    T    P
        ميانگين (انحراف معيار)    ميانگين (انحرافمعيار)            
    مصرف سيگار    80/1(82/1)    56/3 (34/3 )    180    44/4-    0001/0
    مصرف الكل    40/0(26/1)    42/1 (19/2 )    180    87/3-    0003/0
    مصرف مواد مخدر    50/0(39/1)    49/1 (53/2 )    180    31/3-    0002/0
    مذهب‌گرايي    75/37(54/8)    03/33 (55/11)    180    14/3    0002/0

    نتايج آزمون t گروه‌هاي مستقل براي مقايسه آزمودني‌ها در نمره‌هاي مصرف سيگار، الكل، مواد مخدر و مذهب‌گرايي در جدول 2 نشان داده شده است. طبق داده‌هاي اين جدول، ميانگين مصرف سيگار در دانشجويان دختر (80/1= M) از ميانگين مصرف سيگار در دانشجويان پسر (56/3 = M ) پايين‌تر است و تفاوت بين آنها از لحاظ آماري معنادار است (0001/0 > pو 44/4- =t). مقايسه آزمودني‌ها در مصرف الكل نيز نشان مي‌دهد كه ميانگين مصرف الكل در بين دانشجويان پسر (42/1= M) از ميانگين مصرف الكل در بين دانشجويان دختر (40/0= M) بالاتر است و تفاوت بين آنها از لحاظ آماري معنادار است (0003/0 > pو 87/3- =t). همچنين ميانگين مصرف مواد مخدر در بين دانشجويان پسر (49/1 = M ) از ميانگين مصرف مواد مخدر در بين دانشجويان دختر (50/0 = M ) بالاتر است و تفاوت بين آنها از لحاظ آماري معنادار است (0002/0 > pو 31/3- =t). مقايسه نمرات مذهب‌گرايي در دو گروه مشخص مي‌كند كه ميانگين مذهب‌گرايي در دانشجويان دختر(75/37 = M ) از ميانگين مذهب‌گرايي در دانشجويان پسر (03/33 = M ) بالاتر است و تفاوت بين آنها از لحاظ آماري معنادار است (0002/0 > pو 14/3 =t).
    جدول3. ميانگين، انحراف استاندارد و ضرايب همبستگي مذهب‌گرايي، مصرف سيگار، الكل و مواد مخدر
    رديف    متغير‌ها    ميانگين    انحراف استاندارد    1    2    3    4
    1    مصرف سيگار    66/2    81/2    1            
    2    مصرف الكل    90/0    85/1    **438/0    1        
    3    مصرف مواد مخدر    98/0    08/3    **505/0    ** 452/0    1    
    4    مذهب‌گرايي    43/35    37/10    ** 211/0-    **319/0-    ** 226/0-    1
    P **01/0>, N = 182 
    نتايج جدول 3 نشان مي‌دهد كه بين مذهب‌گرايي و مصرف سيگار، الكل و مواد مخدر رابطه منفي معنادار وجود دارد (001/0 P<).
    جدول4- خلاصه مدل رگرسيون گام به گام و تحليل واريانس جنسيّت، سن، تأهل و مذهب‌گرايي بر مصرف سيگار
    مدل    متغير    شاخص    SS    DF    MS    F    P    R    R2    SE
    1    جنسيّت    رگرسيون    22/141    1    2/141    71/19    0001/0    314/0    099/0    67/2
            باقيمانده    4/1289    180    16/7                    
    2    جنسيّت+ مذهب‌گرايي    رگرسيون    8/174    2    4/87    46/12    0003/0    350/0    122/0    64/2
            باقيمانده    7/1255    179    01/7                    
    3    جنسيّت + مذهب‌گرايي + تأهل     رگرسيون    7/205    3    5/68    96/9    0001/0    379/0    144/0    62/2
            باقيمانده    8/1224    178    88/6                    

    نتايج جدول 4 نشان مي‌دهد كه بهترين متغير‌هاي پيش‌بيني كننده مصرف سيگار، جنسيّت و مذهب‌گرايي و تأهل هستند. بر اساس اين نتايجF مشاهده شده معنادار است (0001/0P<) و144/0 از واريانس مربوط به مصرف سيگار به وسيله جنسيّت، مذهب‌گرايي و تأهل تبيين مي‌شوند.
    جدول5. خلاصه مشخصه‌هاي آماري رگرسيون گام به گام جنسيّت، مذهب‌گرايي و تأهل بر مصرف سيگار
    متغير    B    SE    Β    T    P
    جنسيّت    46/1    402/0    261/0    63/3    0001/0
    مذهب گرايي    048/0-    019/0    178/0    47/2-    0014/0
    تأهل    22/1    580/0    149/0    12/2-    0035/0

    ضرايب رگرسيون متغير‌هاي پيش‌بين در جدول 5 نشان مي‌دهند كه جنسيّت (261/0= β،63/3t=)، مذهب‌گرايي (178/0 = β،47/2- t=) و تأهل (149/0= β،12/2- t=) مي‌توانند واريانس مصرف سيگار را به طور معنادار تبيين كنند. 
    جدول6- خلاصه مدل رگرسيون گام به گام و تحليل واريانس جنسيّت، سن، تأهل و مذهب‌گرايي بر مصرف الكل
    مدل    متغير    شاخص    SS    DF    MS    F    P    R    R2    SE
    1    مذهب‌گرايي    رگرسيون    13/63    1    13/63    4/20    0001/0    319/0    102/0    75/1
            باقيمانده    2/556    180    09/3                    
    2    مذهب‌گرايي + جنسيّت     رگرسيون    5/90    2    25/45    3/15    0003/0    382/0    146/0    71/1
            باقيمانده    9/528    179    95/2                    

    نتايج جدول 6 نشان مي‌دهد كه بهترين متغير‌هاي پيش‌بيني كننده مصرف الكل، مذهب‌گرايي و جنسيّت هستند و متغير‌هاي سن، تأهل از معادله رگرسيون حذف شده‌اند. بر اساس اين نتايجF مشاهده شده معنادار است (0001/0P<) و146/0 از واريانس مربوط به مصرف الكل به وسيله مذهب‌گرايي و جنسيّت تبيين مي‌شوند.
    جدول7- خلاصه مشخصه‌هاي آماري رگرسيون گام به گام جنسيّت و مذهب‌گرايي بر مصرف الكل
    متغير    B    SE    Β    T    P
    مذهب‌گرايي    048/0-    013/0    270/0-    80/3-    0002/0
    جنسيّت    797/0    262/0    216/0    04/3    0004/0

    ضرايب رگرسيون متغير‌هاي پيش بين درجدول 7 نشان مي‌دهد كه مذهب‌گرايي (270/0- = β،80/3- t=) و جنسيّت  (216/0= β،04/3 t=) مي‌توانند واريانس مصرف الكل را به طور معنادار تبيين كنند.
    جدول8- خلاصه مدل رگرسيون گام به گام و تحليل واريانس جنسيّت، سن، تأهل و مذهب‌گرايي بر مصرف مواد مخدر
    مدل    متغير    شاخص    SS    DF    MS    F    P    R    R2    SE
    1    جنسيّت    رگرسيون    09/45    1    09/45    95/10    0001/0    240/0    057/0    02/2
            باقيمانده    9/740    180    11/4                    
    2    جنسيّت و مذهب‌گرايي     رگرسيون    36/69    2    68/34    66/8    0002/0    279/0    088/0    2
            باقيمانده    6/716    179    004/4                    
    نتايج جدول 8 نشان مي‌دهد كه بهترين متغير‌هاي پيش‌بيني كننده مصرف مواد مخدر، جنسيت و مذهب‌گرايي هستند و متغير‌هاي سن، تأهل از معادله رگرسيون حذف شده‌اند. بر اساس اين نتايجF مشاهده شده معنادار است (0001/0P<) و 088/0 از واريانس مربوط به مصرف مواد مخدر به وسيله جنسيت و مذهب‌گرايي تبيين مي‌شوند.
    جدول9. خلاصه مشخصه‌هاي آماري رگرسيون گام به گام جنسيّت و مذهب‌گرايي بر مصرف مواد مخدر
    متغير    B    SE    Β    T    P
    جنسيّت    826/0    305/0    198/0    70/2    007/0
    مذهب گرايي     036/0-    015/0    180/0-    46/2-    015/0

    ضرايب رگرسيون متغير‌هاي پيش بين در جدول 9 نشان مي‌دهد كه جنسيّت (198/0= β،70/2 t=) ومذهب‌گرايي (180/0- = β،46/2- t=) مي‌توانند واريانس مصرف مواد مخدر را به طور معنادار تبيين كنند.
    نتيجه‌گيري
    پژوهش حاضر با هدف بررسي رابطه مذهب‌گرايي و عوامل جمعيت‌شناختي با سوء مصرف مواد انجام شد. نتايج آزمون t گروه‌هاي مستقل نشان داد كه بين زنان و مردان در متغير‌هاي مذهب‌گرايي، مصرف سيگار، الكل و مواد مخدر تفاوت معناداري وجود دارد؛ بدين معنا كه مصرف سيگار، الكل و مواد مخدر در پسران بيشتر از دختران است. اين نتيجه با يافته‌هاي بحرينيان، قائدي، ياسمي، ثقةاسلام  ( 1383) و سراج زاده و فيضي  (1386) همخوان است. شايد عواملي مانند امكان دسترسي بيشتر پسران به مواد مخدر و شيوع بيشتر سوء مصرف مواد در بين پسران تبيين احتمالي اين يافته باشد. 
    نتايج ِآزمون ضريب همبستگي نشان داد كه بين مذهب‌گرايي و مصرف سيگار، الكل و مواد مخدر رابطه منفي معنادار وجود دارد؛ بدين معنا كه مذهب‌گرايي بالا با مصرف پايين سيگار، الكل و مواد مخدر همراه است. اين امر، حاكي از آن است كه هر چه معيار‌هاي اعتقادي افراد قوي‌تر باشد، احتمال گرايش آنها به سوء مصرف مواد كمتر است. اين نتيجه با يافته‌هاي پژوهشي انجام شده در اين زمينه، همسوست. در تبيين احتمالي اين يافته مي‌توان گفت كه مذهب مي‌تواند با در اختيار قرار دادن رفتار و سبك زندگي وي‍ژه، مانند يك سپر دفاعي در برابر سوء مصرف مواد عمل كند  ( 48). از اين رو به نظر مي‌رسد ياري گرفتن از مذهب به عنوان يك نيروي دروني،  عامل مهمي براي برخورد با سوء مصرف مواد مي‌باشد. همچنين مذهب مي‌تواند با تحول «توان خود»،  در پيشگيري و كاهش سوء مصرف مواد نقش مهمي را ايفا كند.
    در تبيين احتمالي ديگر مي‌توان گفت كه لينسكي  مذهب را به عنوان مجموعه عقايدي درباره طبيعت نيروهايي مي‌داند كه سرنوشت فرد را شكل مي‌دهند . ماهوني و همكاران  مذهب را جست‌وجو براي معنا و ارزشي كه مقدس شمرده مي‌شود، تعريف مي‌كنند. بر اين اساس به دنبال چيزي مي‌روند كه در زندگي‌شان ارزش و معنا داشته باشد. جستجو يك فرايند پويايي است كه شامل كشف ارزش، محافظت از آن ارزش به دست آمده، و در نهايت، تبادل ارزش در زمان مورد نياز است. با توجه به ويژگي‌هاي ياد شده از مذهب، مي‌توان استدلال كرد كه مذهب در نهايت مي‌تواند به عنوان يك عامل دروني، ارزشي را رقم بزند كه افراد آن را در مقايسه با ساير ارزش‌ها، از جمله سوء مصرف مواد ترجيح دهند، از اين‌رو، با اعتقاد راسخ‌تر به مذهب و باور‌هاي ديني، مي‌توان انتظار داشت كه افراد گرايش كمتري به سوء مصرف مواد داشته باشند.
    رگرسيون گام به گام در زمينه پيش‌بيني‌پذيري سوء مصرف مواد از طريق عوامل جمعيت‌شناختي و مذهب‌گرايي نشان داد كه بهترين متغير‌هاي پيش‌بيني كننده مصرف سيگار، جنسيّت و مذهب‌گرايي و تأهل هستند و اين سه عامل4/14 درصد واريانس مربوط به مصرف سيگار را تبيين مي‌كنند. همچنين نتايج رگرسيون گام به گام نشان داد كه بهترين متغير‌هاي پيش‌بيني كننده مصرف الكل و مواد مخدر، مذهب‌گرايي و جنسيّت هستند و متغير‌هاي سن و تأهل در پيش‌بيني مصرف الكل نقشي ندارند. مذهب‌گرايي و جنسيّت به ترتيب 146/0 درصد واريانس مربوط به مصرف الكل و 088/0 درصد واريانس مربوط به مصرف مواد مخدر را تبيين مي‌كنند.
    به طور كلي نتايج اين پژوهش نشان داد كه بين پسران و دختران در مصرف سيگار، الكل و مواد مخدر تفاوت معناداري وجود دارد. همچنين بين مذهب‌گرايي با سوء مصرف مواد رابطة منفي معناداري وجود دارد. علاوه بر اين، مشخص شد كه جنسيّت و مذهب‌گرايي مي‌توانند مصرف الكل و مواد مخدر را تبيين كنند و جنسيّت، مذهب‌گرايي و تأهل نيز مي‌توانند مصرف سيگار را تبيين نمايند.
    اين يافته، كاربردهاي نظري و عملي را القا مي‌نمايد. در سطح نظري، يافته‌هاي پژوهش حاضر بر اصالت مذهب‌گرايي و نقش تعيين كننده، پايدار و مستمر آن دركاهش سوء مصرف مواد، دلالت دارد و همچنين برجنسيّت و تأهل به عنوان متغير‌هاي مؤثر در سوء مصرف مواد تأكيد مي‌نمايد. در سطح عملي با توجه به نتايج پژوهش حاضر مي‌توان با تقويت مذهب‌گرايي و باور‌هاي ديني در دانشجويان از ابتلا يا افزايش سوء مصرف مواد جلوگيري كرد. نتايج اين مطالعات حاكي از آن است كه به رغم تحصيل نمونه‌ مورد مطالعه و آشنايي آنها با مضرات و زيانهاي حاصل از سوء مصرف مواد، مصرف اين مواد در بين آنها شايع است و اين امر در بين پسران در مقايسه با به دختران، شيوع بالاتري دارد، كه توجه بيشتر مسئولان و مديران فرهنگي و دانشجويي دانشگاه‌ها را به اين موضوع مي‌طلبد. 
    پژوهش حاضر تنها به بررسي رابطه مذهب‌گرايي و عوامل جمعيت‌شناختي با سوء مصرف مواد پرداخته است. بنابر اين، نتايج فقط در جهت شناسايي تأثير اين متغير‌ها اهميت دارند. پژوهش حاضر، محدوديت‌هايي نيز روبه‌رو بوده است، از جمله اينكه چون گروه نمونه، دانشجويان بوده‌اند، تعميم نتايج به تمامي اقشار بايد با احتياط صورت بگيرد و بنابراين براي موضع‌گيري قاطع‌تر در مورد رابطه مذهب‌گرايي و عوامل جمعيت‌شناختي با سوء مصرف مواد در جامعه ايراني، انجام پژوهش‌هاي بيشتر در نمونه‌هاي متنوع‌تر ضروري به نظر مي‌رسد. پيشنهاد مي‌شود كه در پژوهش‌هاي آينده، جنبه‌هاي گوناگون مذهب، مانند باور‌ها، نگرش‌ها، انگيزه‌ها و جهت‌گيري دروني و بيروني از مذهب در پيش‌بيني سوء مصرف مواد به كار گرفته شوند.

    References: 
    • بحرينيان، سيد عبدالحميد، و ديگران، «بررسي سوء مصرف مواد در دانشجويان دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي». مجله طب و تزكيه، ش 53، 1383، ص 78-66.
    • بسطامي، فاطمه، «بررسي روايي و اعتبار مقياس كوتاه كيفيت زندگي سازمان بهداشت جهاني (WHOOOL-BREF) و ارزيابي روايي افزايشي آن»، پايان نامه كارشناسي ارشد روان‌شناسي، دانشگاه تهران، 1387، ص 102-98.
    • بوالهري، جعفر، «معنويت و رفتار‌هاي پرخطر»، زاهدان: دومين كنگره سراسري رفتاري‌هاي پر خطر، ص 2و1.
    • بهرامي احسان، ‌هادي، «بررسي مقدماتي ميزان اعتبار و قابليت اعتماد مقياس جهت گيري مذهبي»، مجله روان شناسي و علوم تربيتي، ش 6(1)، 1380، ص90-67.
    • بهرامي احسان، ‌هادي، تاشك، آناهيتا، «ابعاد رابطه ميان جهتگيري مذهبي و سلامت رواني و ارزيابي مقياس جهت گيري مذهبي»، مجله روانشناسي و علوم تربيتي، ش 34(2)، 1383، ص 63-41.
    • پورشهباز، عباس و همكاران، «روابط ساختاري عوامل روان‌شناختي خطرزا و حفاظت كننده مصرف مواد مخدر در نوجوانان»، فصلنامۀ علمي پژوهشي رفاه اجتماعي، ش 5(19)، 1384، ص 54-31.
    • رحيمي، سيد علي سينا، «بررسي رابطه رفتار‌هاي پر خطر با وي‍ژگي‌هاي شخصيتي و خود انسجامي»، پايان نامه كارشنا سي ارشد روان‌شناسي، دانشگاه تهران، 1388، ص 129-87.
    • -----، «بررسي مقايسه‌اي سلامت روان و تفاوتهاي جنسي دانشجويان در گرايش به رفتار‌هاي پر خطر»، شيراز: چهارمين سمينار سراسري بهداشت رواني دانشجويان كشور، 1386، ص 37-35.
    • سراج زاده، سيد حسين، فيضي، ايرج، «مصرف مواد مخدر و مشروبات الكلي در بين دانشجويان دانشگاه‌هاي دولتي در سال تحصيلي 82-1383»، فصلنامه علمي پژوهشي رفاه اجتماعي، ش 6(25)، 1386، ص 110-85.
    • سرگلزايي، محمد رضا، و ديگران، «مطالعه فراواني سوء مصرف مواد مخدر و ارتباط آن با وضعيت فردي و خانوادگي دانشجويان پزشكي مشهد». فصلنامه رفاه اجتماعي، ش 3، (9) 9، 1382، ص 294-283.
    • سيام، شهره، «بررسي شيوع سوء مصرف مواد اعتياد آور بين دانشجويان پسر دانشگاه‌هاي مختلف رشت»، مجله طبيب شرق، ش 8 (4)، 1385، ص 285-279.
    • شريف زاده، غلامرضا، «بررسي شيوع استعمال مواد اعتيادآور در دانشجويان پسر دانشگاه‌هاي بيرجند»، زاهدان: دومين كنگره سراسري رفتارهاي پرخطر، 1386، ص 94-93.
    • فراهاني، حجت‌الله، عريضي، حميدرضا، روش‌هاي تحقيق پيشرفته در علوم انساني، اصفهان، جهاد دانشگاهي تهران.
    • اله وردي پور، حميد و همكاران، .«بررسي وضعيت سوء مصرف مواد در دانش آموزان و تلفيق عامل خود كنترلي در مدل EPPM»، مجله دانشگاه علوم پزشكي وخدمات در ماني شهيدصدوقي يزد، ش13(1)، 1384، ص31-21
    • Ball, J., et al., "The relationship between religiosity and adjustment among African- American female, urban adolescents", Journal of Adolescence, v 26, 2003, p 431- 446.
    • Botvin.J, Gilbert., "Preventing drug abuse in schools: social and competence enhancement approaches targeting individual-level etiological factors", Addictive Behavior, v 25, 2000, p 887-897.
    • Boudreaux, E., et al., "The ways of Religious Coping Scale", Reliability, Validity, and Scale development, Assessment, v 2, 1995, p 233-244.
    • Brown, T. L., et al., "The role of religion in predicting adolescent alcohol use and problem drinking". Journal of Studies on Alcohol, v 62, 2001, p 696 -705.
    • Bry, B. H., et al., "Extent of drug use as a function of number of risk factors", Journal of Abnormal Psychology, v 91, 1982, p 273-279.
    • Chatters, L. M., "Religion and health: Public health research and practice", Annual Review of Public Health, v 21, 2000, p 335-367.
    • Ferrence, R., et al., "Contemporary patterns of nicotine use in Canada and theUnited State,. In Roberta, R., Slade, J., Room, R. and Poe, M.(eds)", Nicotine and Public Health.American Public Health Association,Washington,DC, 2000, p 287-300
    • Flavio F. M., et al., "God forbid!: Substance use among religious and nonreligious youth.", American Journal of Orthopsychiatry, v 75, 2005, p 585-598.
    • Gartner, J., et al., "Religious commitment and mental health: A review of the empirical literature." Journal of Psychology and Theology, v 19, 1991, p 6-25.
    • George, L. K., et al., "Spirituality and health: What we know, what we need to know", Journal of Social and Clinical Psychology, v 19, 2000, p 102-116.
    • Gorsuch, R. L. " Religious aspects of substance abuse and recovery", Journal of Social Issues, v 51, 1995, p 65-83.
    • Hawkins, J. D., et al., "Risk and protective factors for alcohol and other drug problems in adolescence and early adulthood: Implications for prevention", Psychological Bulletin, v 112, 1992, p 64-105.
    • Hebert, E., "Ationship between spiritual meaning and purpose and drug and alcohol use among college students", American Journal of Health Studies. 2005, p 322-332.
    • Johnson, K., et al., "The influence of spiritual beliefs and ractices on the treatment preferences of African-Americans: A review of theliterature". Journal of the American Geriatrics Society, v 53, 2005, p 711-719.
    • Katherine M. ; Saunders, J., B., "Religious beliefs and practice, and alcohol use in Thai men", Alcohol And Alcoholism, v 37(2), 2002-03, p 193-197.
    •  Koeing, H. G. "Religion and older man in prison", International Journal of Geriatric Psychiatry, v 10, 1995, p 219-230.
    • Maddahian, E., et al., "Risk factors for substance differences among adolescents", Journal of Substance Abuse, v 1, 1998, p 11-23.
    • Mahoney, A., et al., "Religion and the sanctification of family relationships", review of religious research, v 44(3), 2003, p 236-220.
    • Markstrom,C.A. "Religious involvement and adolescent psychosocial development". Journal of Adolescence, v 22, 1999, p 205-221.
    • Maselko, J., & Kubzansky, L. D., "Gender differences in religious practices, spiritual experiences and health: Results from the US General Social Survey", Social Science & Medicine, v 62, 2006, p 2848-2860.
    • Mattis, J. "Religion in African American life. In V. C. McLoyd et al.", African American family life: Ecological and cultural diversity, New York: The Guilford Press, 2005, p 189-190.
    • Miller, L., et al., "Religiosity and substance use and abuse among adolescents in the National Comorbidity Survey". Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, v 39, 2000, p 1190 -1197.
    • Myers. S.,". Religious Homogamy and Marital Quality:Historical and Generational Patterns", Journal of Marriage and Family, v 68(2), 2006, p 304-292.
    • Newcomb, M. D., et al., "Substance abuse and psychosocial risk factors among teenagers:Associations with sex,age,ethnicity, and type of school", American Journal of Drug and Alcohol Abuse, v 13, 1987, p 413-433.
    • Pardini, D., et al., "Religious faith and spirituality in substance abuse recovery: Determining the mental health benefits", Journal of Substance Abuse Treatment, v 19, 2000, p 347-354.
    • Redican, k.; A Copmparison of Health Risk Behavior Among College Students Enrolled in a Required Personal Health Course Vs. Enrolled in an elective Personal Health Course. Blacksburg, Virginia, 2004, p 204-216.
    • Sinha,D. "How does increase risk of drug abuse and relapse?", Psychopharmacology, v 158, 2001, p 343-359.
    • Stewart, C., "The influence of spirituality on substance use of college students", Journal of Drug Education, v 31(4), 2001, p 343-351.
    • Takyi, K. B., "Religion and women's health in Ghana: Insights into HIV/AIDs preventive and protective behavior", Social Science & Medicine, v 56, 2003, p 1221-1234.
    • Templin, D., & Martin, M., "The relationship between religious orientation Noun 1. religious orientation - an attitude toward religion or religious practicesorientation - an integrated set of attitudes and beliefsagnosticism - a religious orientation of doubt; a denial of ultimate knowledge of the existence of God; "agnosticism , gender, and drinking patterns among catholic college students". College Students Journal, v 33(4), 1999, p 488-497.
    • Thomas J., et al., "Identifying Mediators of the Relationship Between Religiousness/Spirituality and Alcohol Use" .Journal of Studies on Alchol and Drugs, v 69(1), 2008, p 160-170.
    • Wallace, J., M., Forman, T. A., "Religion’s role in promoting health and reducing risk among American youth." Health Education and Behavior, v 25, 1998, p 721-741.
    • Walsh, F., Spirituality in Family Therapy, Guilford Press, 2009, p 5-20.
    • Wechsler, H., et al., "Trends in college binge drinking during a period of increased prevention efforts: Findings from four Harvard School of Public Health study surveys, 1993–2001", Journal of American College Health, v 50(5), 2002, p 203–217.
    • Wills, T. A., et al., "Buffering effect of religiosity for adolescent substance use". Psychology of Addictive Behaviors, v 17, 2003, p 24-31.
    • بازدید: 33
    شیوه ارجاع به این مقاله: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    میری، میرنادر، بهرامی احسان، هادی.(1389) رابطۀ مذهب‌گرایی و عوامل جمعیت‌شناختی با سوء مصرف مواد در دانشجویان. فصلنامه روان‌شناسی و دین، 3(4)، 109-126

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    میرنادر میری؛ هادی بهرامی احسان."رابطۀ مذهب‌گرایی و عوامل جمعیت‌شناختی با سوء مصرف مواد در دانشجویان". فصلنامه روان‌شناسی و دین، 3، 4، 1389، 109-126

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    میری، میرنادر، بهرامی احسان، هادی.(1389) 'رابطۀ مذهب‌گرایی و عوامل جمعیت‌شناختی با سوء مصرف مواد در دانشجویان'، فصلنامه روان‌شناسی و دین، 3(4), pp. 109-126

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    میری، میرنادر، بهرامی احسان، هادی. رابطۀ مذهب‌گرایی و عوامل جمعیت‌شناختی با سوء مصرف مواد در دانشجویان. روان‌شناسی و دین، 3, 1389؛ 3(4): 109-126