روان شناسی و دين

سال چهارم، شماره چهارم، زمستان 1390، ص 27 ـ 41

Ravanshenasi-va ـ Din, Vol.4. No.4, Winter 2012

عباس ابوالقاسمی* / آذر کیامرثی** / عبدالصمد آق***

چکیده

هـدف این پژوهش، تعیین ارتباط رفتارهای دینی و خودآگاهی با نارسایی های شناختی در میانسالان است. نمونه این پژوهش، 394 میانسال شهر اردبیل بوده که به صورت تصادفی ساده انتخاب شده اند. برای جمع آوری داده ها از مقیاس رفتار دینی، مقیاس خودآگاهی و پرسش نامه نارسایی های شناختی استفاده شده است. داده های پژوهش با روش های ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چند متغیری تجزیه و تحلیل شده است. نتایج ضریب همبستگی پیرسون نشان می دهد که رفتارهای دینی و خودآگاهی با نارسایی های شناختی میانسالان رابطه منفی معناداری دارند. نتایج تحلیل رگرسیون چند متغیری نیز نشان می هد که خودآگاهی و رفتارهای دینی 16 درصد از واریانس نارسایی های شناختی میانسالان را تبیین می کنند. این نتایج بیان می کند که سطح بالای رفتارهای دینی و خودآگاهی، نارسایی های شناختی را کاهش می دهد.

کلیدواژه ها: خودآگاهی، رفتارهای دینی، نارسایی های شناختی و میانسالان.

مقدمه

میانسالی دوره ای است که نقش ویژه ای در سامان دهی شناختی و رفتاری فرد دارد. این دوره با تغییرات قابل ملاحظه ای در حافظه، هوش، ادراک، یادآوری، حل مسئله و سایر توانایی های شناختی همراه است. بهداشت روانی فرد در چنین شرایطی بیشتر در معرض تهدید قرار گرفته و آمادگی لازم برای ابتلا به مشکلات روان شناختی و شناختی فراهم می شود.1

افزایش سن بر فرایند های شناختی تأثیر قابل ملاحظه ای گذاشته و با تحت تأثیر قرار دادن عملکرد شناختی، احتمال وقوع نارسایی های شناختی را در افراد زیاد می کند.2 نارسایی های شناختی3 عبارت است از شکست فرد برای کامل کردن تکلیف هایی که به طور طبیعی قادر به انجام و تکمیل آن است و نارسایی های مربوط به حافظه، اشتباهات سهوی و عدم یادآوری اسامی است.4 در مطالعات مختلف، همبستگی مثبت معناداری بین نارسایی های شناختی و عملکرد در تکالیف به دست آمده است.5 علاوه بر این، نارسایی های شناختی با صفات شخصیتی، اضطراب و استرس مرتبط است.6 رابیت7(1990) نشان داده که آزمودنی های مسن تر، نارسایی های شناختی بیشتری در مقایسه با آزمودنی های جوانتر دارند. همچنین یافته های پژوهشی نشان داده است که روان نژندی و راهبردهای مقابله با استرس رابطه معناداری با نارسایی های شناختی دارند.8

با اینکه بسیاری از محققان و روان شناسان معتقدند که مذهب، اشتباهات شناختی را کاهش داده و به احساس امنیت درونی منجر می شود؛ گروهی معتقدند که مذهب نیز اثر درمانی و مقابله ای دارد.9 به اعتقاد جیمز و یونگ مذهب وسیله ای برای هدفمند ساختن انسان ها و ایجاد راحتی و آرامش درونی است. شناخت و تعقل در دین مبین اسلام نیز جایگاه ویژه ای دارد و به صورت کامل تری به نقش مذهب در شناخت و تکامل انسان اشاره شده است. از نظر اسلام عقل و شناخت برای ارتقای سلامت روانی و دستیابی به کمال، ضروری است.10

رفتارهای دینی11 می توانند استرس و اضطراب فرد را کاهش دهند؛ به این صورت که این باورها و رفتارها شناخت فرد را به صورت مثبت تحت تأثیر قرار داده و نقش تعیین کننده ای در کاهش نارسایی های شناختی افراد ایفا می کنند. رفتارهای دینی با نارسایی های شناختی افراد ارتباط داشته و زمانی که رفتارهای دینی تضعیف می شوند سلامت روانی تحت تأثیر قرار گرفته و فرد نارسایی های شناختی بیشتری را تجربه می کند.12

مطالعات صورت گرفته جایگاه ویژه ای برای نقش مذهب و رفتارهای دینی بر سلامت روانی قائل شده اند. از مذهب می توان برای مقابله با تنهایی و مشکلات،13 رفتارهای سایکوتیک،14 بیماری پارکینسون،15 فوت یکی از عزیزان16 و تضعیف کننده سیستم ایمنی بدن17 استفاده کرد.

باورهای مذهبی رابطه مثبتی با عزت نفس،18 خلاقیت، کنجکاوی و خوش بینی19 و کارکردهای شناختی20 دارند. همچنین نتایج پژوهش ها حاکی از این است که ارتباط منفی معناداری بین باورهای مذهبی و آشفتگی های روان شناختی و شناختی وجود دارد.21 مالتبی و دی (2000) نشان داده اند که جهت گیری مذهبی در کاهش نشانه های افسردگی و اصلاح سبک های اسنادی مؤثر است. بارت، پاتوک-پکهام، هاتچینسون و ناگوشی22 (2005) نیز نشان داده اند که جهت گیری های مذهبی، جهت گیری های شناختی و رفتاری را تحت تأثیر قرار می دهند. اسچیف23 (2006) نشان داده است که مقابله «مسئله مدار نشانه های افسردگی بالاتر» را برای افراد مذهبی، و مقابله «هیجان مدار نشانه های افسردگی بالاتر» را برای افراد غیر مذهبی پیش بینی می کند. هاگیولت، موهر، جونگ، گیلی لان و همکاران24 (2007) نتیجه گیری کرده اند که مذهب احتمالاً نقش ویژه ای در تصمیمات و تلاش های مربوط به خودکشی بیماران سایکوتیک و غیر سایکوتیک دارد. سیو و کوهن25 (2007) رابطه منفی معناداری بین شناخت های وسواسی و مذهب درونی به دست آورده اند.

یکی از متغیرهایی که بر نارسایی های شناختی میانسالان تأثیر می گذارد، خودآگاهی است. خودآگاهی گرایش به آگاهی و نظارت بر تفکرهای شخصی و فرایندهای شناختی خود فرد بوده و نتیجه رشد ساختارها و فرآیندهای شناختی و نیز عواطف و احساسات تنیده در آن است و از نخستین سال های دوران کودکی تا بزرگسالی، از تعامل های اجتماعی و روابط بین فردی تأثیر می پذیرد و یکی از ملزومات سازگاری است.26

نتایج مطالعات نشان داده است که اشتغال فکری با شکست ها و محرومیت ها، به ویژه هنگامی که توأم با احساس نگرانی از حضور در کنار دیگران است، به استمرار و تشدید مشکلات شناختی منجر می شود.27 لکن نتایج پژوهش های اخیر نشان می دهد که خودآگاهی مختل در تعامل با ماهیت افکار، عواطف و باورها، به ویژه میزان احساس ناامیدی و نیز ارزشی که فرد برای خود، به عنوان یکی از اعضای اجتماعی قایل است، می تواند به گونه های مختلف بر مشکلات روانی و شناختی فرد تأثیر بگذارد.28

یافته های پژوهشی نشان می دهد که رابطه منفی ای بین خودآگاهی فردی29 با نارسایی های شناختی وجود دارد. یافته های پژوهشی در مورد افراد میانسال و سالمند نشان می دهد که احتمال وقوع نارسایی های شناختی بیشتر، خود ـ کنترلی شناختی، محدودکننده تر، اعتماد به فرایندهای شناختی کمتر و نگرانی زیادتر وجود دارد.30 نالن ـ هاکسما (1990) در پژوهشی نتیجه گیری کرده اند که خودآگاهی مختل، پیامدهای منفی برای بهداشت روانی فرد دارد. مکاکسی (2005) و مکاکسی، ریجی و روکتی38 (2006) در تحقیقی دریافته اند که همبستگی مثبت معناداری بین فراشناخت مختل و نارسایی های شناختی وجود داشته و همچنین میزان فراشناخت مختل و نارسایی های شناختی در افراد مسن تر بیشتر است.

با توجه به برجسته نشدن نقش رفتارهای دینی و خودآگاهی بر نارسایی های شناختی، تحقیقات معدود در این زمینه، وجود نتایج متفاوت و اهمیت این متغیرها در پیشگیری مشکلات شناختی، فرض های زیر بررسی می شود:

اول، اینکه هر یک از متغیرهای رفتارهای دینی و خودآگاهی با نارسایی های شناختی در میانسالان رابطه منفی معنا داری دارند.

دوم اینکه مؤلفه های رفتار دینی و خودآگاهی، نارسایی های شناختی میانسالان را پیش بینی می کنند.

روش شناسی

این پـژوهش از نـوع همبستگی می باشد که به روش گذشته نگر صورت پذیرفته است. در این پژوهش، رفتارهای دینی و خودآگاهی به عنوان متغیرهای پیش بین، و نارسایی های شناختی به عنوان متغیر ملاک در نظر گرفته شده اند.

نمونه و روش نمونه گیری: جامعه آماری این پژوهش را کلیه میانسالان شهر اردبیل در سال 1389 تشکیل می دهند. نمونه این پژوهش شامل 394 میانسال (198 مرد و 196 زن) است که به صورت تصادفی ساده انتخاب شده اند. میانگین (و انحراف معیار) سنی آزمودنی های میانسال 25/47 (33/4) است. ضمناً اطلاعات مربوط به هشت میانسال به علت ناقص بودن حذف و اطلاعات مربوط به 386 آزمودنی، تجزیه و تحلیل آماری شده اند. ملاک های ورود عبارت بوده اند از: دامنه سنی چهل تا پنجاه سال، تحصیلات دست کم دبیرستان، شاغل بودن، متأهل بودن و فقدان بیماری جسمی یا روانی مزمن.

ابزار پژوهش

پرسش نامه نارسایی های شناختی: پرسش نامه نارسایی های شناختی در سال 1982م توسط برادبنت، کوپر، فیتزجرالد و پارکز31 ساخته شده است. این مقیاس 24 ماده دارد و آزمودنی به این آیتم ها به صورت یک مقیاس پنج درجه ای (از هرگز تا همیشه) پاسخ می دهد. این پرسش نامه چهار مؤلفه دارد که عبارت اند از: حواس پرتی، نارسایی های مربوط به حافظه، اشتباهات سهوی و عدم یادآوری اسامی. در بررسی والاس (2004م) ضریب آلفای کرونباخ این پرسش نامه 96/0 و ضریب اعتبار آن 51/0 گزارش شده است. ابوالقاسمی (1386) ضریب آلفای کرونباخ این پرسش نامه را 92/0 به دست آورده است. ضریب همبستگی بین این پرسش نامه و پرسش نامه سلامت روانی 41/0 ـ به دست آمده است (01/0P< ).

مقیاس رفتار دینی: مقیاس رفتار دینی توسط نیلسن32 (1995م) با روش تحلیل عوامل ساخته شده است. این مقیاس 23 آیتم دارد و آزمودنی به این آیتم ها با یک مقیاس پنج درجه ای (از کاملاً مخالف تا کاملاً موافق) پاسخ می دهد. این مقیاس چهار مؤلفه رفتار های دینی فردی، مراسم دینی، رفتار علمی و ایمان را می سنجد. ضریب آلفای کرونباخ این مقیاس 92/0 به دست آمده است. ضریب همبستگی مقیاس رفتار دینی با مقیاس سنگدلی (33/0 ـ =r) و مقیاس دلسوزی (28/0=r) معنادار است (01/0P< ). در این مطالعه، ضریب آلفای کرونباخ این مقیاس 89/0 به دست آمده است.

مقیاس خودآگاهی: مقیاس خودآگاهی توسط جینک، کالاماری، ریمان و هفلینگر33 (2003م) ساخته شده است و چهارده آیتم دارد. سؤال های این مقیاس روی یک مقیاس لیکرتی ( از موافق نیستم = 1 تا کاملاً موافقم = 4) پاسخ داده می شود. ضریب آلفای کرونباخ و بازآزمایی این مقیاس به ترتیب 87/0 و 80/0 گزارش شده است. در پژوهش حاضر، ضریب الفای کرونباخ این مقیاس 79/0 به دست آمده است. ضریب همبستگی این مقیاس با پرسش نامه فراشناخت 47/0 ـ است.(01/0>P).

روش اجرا: در این پژوهش برای جمع آوری اطلاعات ـ با توجه به ملاک های ورود ـ ابتدا میانسالان مشخص شده اند، سپس اهداف تحقیق برای هر یک از آزمودنی ها توضیح داده شده و مقیاس رفتار دینی، مقیاس خودآگاهی و پرسش نامه نارسایی های شناختی به ترتیب در اختیار آزمودنی ها قرار گرفته و از آنها خواسته شده که به دقت سؤال ها را مطالعه نموده و پاسخ های مورد نظر را متناسب با ویژگی های خود انتخاب کرده و سؤالی را تا حد امکان بی جواب نگذارند. آنگاه داده های جمع آوری شده، تجزیه و تحلیل شده اند. ضمناً تکمیل پرسش نامه ها به صورت انفرادی و زمان اجرای آنها حدود 20 دقیقه بوده است.

یافته ها

نتایج نشان می دهد که 9/45 درصد (89 نفر) آزمودنی ها تحصیلات زیر دبیرستان، 7/24 درصد (48 نفر) تحصیلات دیپلم و 7/24 درصد (47 نفر) تحصیلات بالای دیپلم داشته اند. وضعیت اقتصادی 2/24 درصد (47 نفر) پایین، 5/65 درصد (127 نفر) متوسط و 3/9 درصد (18 نفر) بالا بوده است. زبان 6/87 درصد (170 نفر) ترکی و 8/8 درصد (17 نفر) فارسی بوده است.

جدول 1: میانگین و انحراف معیار خودآگاهی، رفتارهای دینی و نارسایی های شناختی در میانسالان

* p < 0/01

در جدول شماره 1 میانگین و انحراف معیار خودآگاهی، رفتارهای دینی و نارسایی های شناختی میانسالان آمده است. میانگین و انحراف معیار رفتارهای دینی 77/97 (89/14)، خودآگاهی 78/17 (65/3) و نارسایی های شناختی 75/58 (12/14) است. همان طور که در جدول مشاهده می شود، میانگین نمره های خودآگاهی شناختی در مردان در مقایسه با زنان به طور معناداری بیشتر است، در صورتی که میانگین نمره های اشتباهات سهوی و حواس پرتی در زنان بیشتر است.(01/0P< )

جدول شماره 2: ضریب همبستگی بین خودآگاهی، رفتارهای دینی و نارسایی های شناختی در میانسالان

01/0> P ** 05/0P< *

همان طور که در جدول 2 مشاهده می شود، رفتارهای دینی (35/0 ـ = r) و خودآگاهی (25/0 ـ = r) با نارسایی های شناختی در میانسالان رابطه منفی معنا داری دارند (01/0P<). همچنین مؤلفه های رفتار دینی فردی (34/0-= r )، ایمان (32/0-= r) و رفتار علمی (29/0-= r) با نارسایی های شناختی میانسالان رابطه منفی معناداری دارند (01/0P< ).

جدول شماره3: نتایج مربوط به ضریب تعیین و ضرایب رگرسیون نارسایی های شناختی

01/0P< *

با توجه به اینکه این پژوهش در پی پیش بینی نارسایی های شناختی میانسالان بوده، این متغیر به ترتیب روی هریک از متغیرهای رفتارهای دینی و خود آگاهی به شیوه رگرسیون و رود، تحلیل شده است. همان طور که در جدول 3 مشاهده می شود، نتایج نشان می دهد که حدود 16 درصد از واریانس نارسایی های شناختی میانسالان توسط رفتارهای دینی و خودآگاهی تبیین می شود و نسبت معنادار F بیانگر ارتباط این متغیر ها با نارسایی های شناختی است (000/0>p). با توجه به مقادیر بتا، به ترتیب رفتارهای دینی
(317/0-=Beta) و خودآگاهی (255/0 ـ = Beta) قوی ترین متغیرها برای پیش بینی نارسایی های شناختی میانسالان می باشند.

جدول شماره4: نتایج مربوط به ضریب تعیین و ضرایب رگرسیون نارسایی های شناختی بر اساس مؤلفه های رفتارهای دینی

01/0P< 5/0P< *

بحث و نتیجه گیری

هدف پژوهش حاضر، تعیین ارتباط رفتارهای دینی و خودآگاهی با نارسایی های شناختی در میانسالان بوده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که رفتارهای دینی با نارسایی های شناختی در میانسالان رابطه منفی معناداری دارد. مؤلفه های رفتار دینی فردی، مراسم دینی و ایمان با نارسایی های شناختی میانسالان رابطه منفی معناداری دارند (05/0P<). این نتایج در راستای یافته های پژوهشی مالتبی و دی (2000م)، دان و هورگاس (2004م)، بارت و همکاران (2005م)، اسچیف (2006م)، هاگیولت و همکاران (2007م) و سیو و کوهن (2007م) قرار دارد. در مورد رابطه بین رفتارهای دینی و نارسایی های شناختی می توان بیان کرد که با توجه به شیوه تبیین مثبت از رویدادها و مقابله با مشکلات در افرادی که رفتارهای دینی دارند، این احتمال وجود دارد که این افراد در رویارویی با مشکلات زندگی و فشارزاها، فعال تر شده و برای حل مشکل خود بیشتر تلاش کرده و در نتیجه، سلامت روانی آنها نیز افزایش یابد. علاوه بر این، این نتیجه با این بیان پیترسون (2000م) که افراد دارای رفتارهای دینی، خوشبینانه تر مشکلات خود را حل می نمایند و نقشه هایی برای فعالیت های خود طراحی نموده و طبق آن عمل می کنند، همسویی دارد. همچنین می توان بیان کرد که افراد مذهبی با خوش بینی، در مورد حل مسئله، موفق تر عمل نموده، از سلامت روانی بهتری بهره مند بوده و در نتیجه، نارسایی های شناختی کمتری را تجربه می کنند، از این رو، تقویت نگرش ها و رفتارهای دینی می تواند یکی از عوامل محافظت کننده در برابر آسیب های شناختی میانسالان برای برنامه های پیشگیرانه استفاده شود.

نتایج این مطالعه نیز نشان می دهد که خودآگاهی با نارسایی های شناختی رابطه منفی معناداری دارند (01/0P<). به عبارت دیگر، با افزایش خودآگاهی، نارسایی های شناختی کاهش می یابد. این نتیجه در راستای یافته های پژوهشی دیگر34 قرار دارد. با توجه به اینکه خودآگاهی گرایش به آگاهی و نظارت بر تفکرات شخصی و فرایندهای شناختی خود فرد است، می توانند در تعاملات بین فردی، فرایندهای شناختی و سازگاری تأثیر مثبت بگذارند. در صورتی که خودآگاهی مختل در تعامل با ماهیت افکار، عواطف و باورها، به ویژه میزان احساس ناامیدی و نیز ارزشی که فرد برای خود به عنوان یکی از اعضای اجتماعی قائل است، می تواند به شیوه های گوناگون مشکلات روانی و شناختی فرد را تشدید کند.35

این نتایج نیز در راستای یافته های پژوهشی مکاکسی و همکاران (2006م) و مکاکسی(2005م) قرار دارد. با توجه به این نتایج به نظر می رسد که میانسالان نشخوارهای ذهنی بیشتری راجع به مزیت ها و سودمندی های نگرانی، نگرانی هایی راجع به توانایی برای کنترل نگرانی ها و تردید هایی راجع به کارکرد و توانمندی های شناختی خود داشته باشند و در نتیجه این پردازش های فراشناختی، احتمال وقوع نارسایی های شناختی میانسالان افزایش می یابد. این نتیجه نیز حمایت بیشتری برای مدل کنش اجرایی خودتنظیمی ولز و متیوز36 (1996م) در مورد اختلالات شناختی فراهم می کند و این نتایج، بیانگر کاربرد مفاهیم فراشناختی در ایجاد و تحول شناختی در میانسالان است. همچنین یافته های این پژوهش بیان می کند که خودآگاهی در عملکرد شناختی نقش مهمی دارد و تمرکز بر افزایش خودآگاهی و خودشناسی و اصلاح فراشناخت مختل به کاهش احساسات تهدید و ناکامی منجر می شود و در نهایت، خودکارآمدی را افزایش و نارسایی های شناختی را کاهش می دهد.

با توجه به این نتایج می توان بیان کرد که افراد دارای خودآگاهی مناسب، راهبردهای کاملاً متفاوتی برای تنظیم عواطف، شناخت و پردازش اطلاعات هیجانی به کار می گیرند. افراد دارای خودآگاهی مختل، آن دسته از راهبردهای تنظیم عواطف و شناخت را استفاده می کنند که بر هیجان ها و شناخت های منفی تأکید می ورزند. این راهبردهای ناکارآمد فرد را مستعد نارسایی های شناختی بیشتری می کند. اما افراد دارای خودآگاهی بالا و مناسب، راهبردهایی را برای تنظیم عواطف و شناخت خود به کار می گیرند که تنش و استرس را کمینه می سازد و هیجان های مثبت و سلامت روانی را به وجود آورده و در نتیجه، فرد نارسایِی های شناختی کمتری را تجربه خواهد کرد.

در بخش دیگر پژوهش، نتایج تحلیل رگرسیون چند متغیری نشان می دهد که رفتارهای دینی و خودآگاهی شناختی حدود 16 درصد از واریانس نارسایی های شناختی میانسالان را تبیین می کنند. این نتیجه، حاکی است که اگرچه دو متغیر رفتارهای دینی و خودآگاهی شناختی تغییرات معناداری از نارسایی های شناختی را تبیین می کنند، اما خودآگاهی درصد بیشتری از نارسایی های شناختی میانسالان را تبیین می کند. این نتیجه، نشان می دهد که رفتارهای دینی بالا و خودآگاهی مناسب می توانند به کاهش نارسایی های شناختی در میانسالان منجر شوند. با توجه به عدم وجودیافته های متناظر در پیشینه، از این یافته می توان استنباط کرد که رفتار های دینی فردی و خودآگاهی تأثیرشان بر نارسایی های شناختی میانسالان قابل ملاحظه نبوده، از این رو برای روشن شدن این نکته لازم است که تحقیقات بیشتری در این زمینه صورت گیرد.

نتایج تحلیل رگرسیون چندمتغیری نشان می دهد که مؤلفه های رفتار دینی 22 درصد از واریانس نارسایی های شناختی میانسالان را تبیین کرده و از این میان، رفتار دینی فردی، مراسم دینی و ایمان، توان پیش بینی معناداری برای نارسایی های شناختی میانسالان دارند. به عبارت دیگر، این مؤلفه ها می توانند به کاهش نارسایی های شناختی در میانسالان منجر شوند. این نتیجه نشان می دهد که 78 درصد واریانس و عوامل باقیمانده توسط متغیرهای دیگر مؤثر بر نارسایی های شناختی میانسالان (نظیر عوامل شناختی، اجتماعی و انگیزشی) تبیین می شود. برخی از تحقیقات37 نشان داده اند که مؤلفه های دینی از عوامل مهم در پیشگیری آشفتگی های روان شناختی و شناختی می باشند و با افزایش رفتارهای دینی، نارسایی های شناختی کمتر و در نتیجه توجه، تمرکز و حافظه کمتر آسیب می بیند. پیش بینی ضعیف تر نارسایی های شناختی از طریق مؤلفه های دینی را می توان این گونه تبیین کرد که نگرش ها و رفتارهای دینی در جامعه ما، به ویژه در اقشار جوان و میانسال، حساسیت ویژه ای دارند، از این رو، احتمال دارد که آزمودنی های پژوهش دچار خودسانسوری شده و پاسخ درستی به مقیاس رفتار دینی نداده باشند که این مسئله می تواند نتایج حاصله را در میانسالان منحرف سازد.

با توجه به اینکه پژوهش حاضر فقط روی میانسالان شهر اردبیل انجام شده است، نتایج حاصله را بایستی با احتیاط به گروه های سنی و شهرهای دیگر تعمیم داد. همچنین سنجش رفتارهای دینی با پرسش نامه و به صورت ذهنی از محدویت های دیگر این تحقیق است که در تحقیقات آتی باید به آن توجه شود. آموزش راهبردهای شناختی و مذهبی می تواند برای پیشگیری از بروز اختلالات شناختی میانسالان حائز اهمیت باشد.

منابع

ابوالقاسمی، عباس، « بررسی ارتباط باورهای فراشناختی ـ مذهبی با شکست های شناختی میانسالان و سالمندان»، گزارش تحقیق، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه محقق اردبیلی.

خانجانی، علی اکبر، عقل چیست؟، دایرةالمعارف عرفان، شهریور۱۳۸۷، بند۵۴.

شهنی، موحد، شکرکن، منیجه، احمد، حسین، «رابطه علی بین نگرشهای مذهبی، خوشبینی، سلامت روانی و سلامت جسمانی در دانشجویان»، مجله علوم تربیتی روانشناسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، دوره 3، شماره های 1 و 2، ص 34-19.

Barrett, D.W., Patock-Peckham, J.A., Hutchinson, G.T., Nagoshi, C.T.(2005). Cognitive motivation and religious orientation. Personality and Individual Differences, 38( 2), 461-474.

Broadbent, D.E. Cooper, P.J. Fitzgerald, P.F., & Parkes, K.R. (1982). The Cognitive Failures Questionnaire (CFQ) and its correlates, British Journal of Clinical Psychology, 21(1), 1–16.

Bylsma, W.H., Cozzarelli, C., Sumer, N. (1997). Relation between attachment styles and global self-esteem. Basic and Applied Social Psychology, 19(1), 1–16.

Carone, D.A., Barone, D.F.(2001). A social cognitive perspective on religious beliefs: their functions and impact on coping and psychotherapy. Clinical Psychology Review, 21(7), 989-1003.

Craik, I.M. & Salthouse, S.T.(2000). In: F.I.M. Craik and T.A. Salthouse, Editors, The handbook of aging and cognition, Lawrence Erlbaum Associates, Mahwah, NJ.

Dixon, R., Backman, L., Nilsson, L.G. (2004). New frontiers in cognitive aging, Oxford University Press, Oxford.

Dunn, K.S., Horgas, A.L.(2004). Religious and nonreligious coping in older adults experiencing chronic pain. Pain Management Nursing, 5(1), 19-28.

Janeck, A.S., Calamari, J.E. Riemann, B.C., Heffelfinger, S.K.(2003). Too much thinking about thinking? metacognitive differences in obsessive–compulsive disorder. Journal of Anxiety Disorders, 17 (2), 181–195.

Harter, S. (1999). The Construction of the Self. New York: The Guilford Press.

Hermann, M., Freyholdt, U., Fuchs, G., Wallesch, C.W.(1997). Coping with chronic neurological impairment: a contrastive analysis of Parkinson's disease and stroke. Disability and Rehabilitation, 19(1), 6–12.

Houston, D.M. (1989). The relationship between cognitive failure and self-focused attention, British Journal of Clinical Psychology, 28(1), 85–86.

Huguelet, P., Mohr, S., Jung, V., Gillieron, C., Brandt, P.Y., Borras, L. (2007). Effect of religion on suicide attempts in outpatients with schizophrenia or schizo-affective disorders compared with inpatients with non-psychotic disorders. European Psychiatry, 22(3), 188-194.

Katz, Knobler,H.Y., Laibel, Z., Strauss, Z., Durst, R. (2002). Time zone change and major psychiatric morbidity: The results of a 6-year study in Jerusalem. Comprehensive Psychiatry, 43(1), 37-40.

Kirov, G., Kemp, R., Kirov, K., David, A.S.(1998). Religious faith after psychotic illness. Psychopathology, 31(2), 234–245.

Mahoney, A.M. Dalby, J.T., King, M.C. (1998). Cognitive failures and stress, Psychological Reports, 82, 1432–1434.

Maltby, J., Day, L.(2000).Depressive symptoms and religious orientation: examining the relationship between religiosity and depression within the context of other correlates of depression.Personality and Individual Differences, 28(2), 383-393.

Manly, T., Robertson, I.H., Galloway, M., Hawkins, K.(1999). The absent mind: Further investigations of sustained attention to response, Neuropsychologia, 37, 661–670.

Matthews, G., . Coyle, K., Craig, A.(1990). Multiple factors of cognitive failures and their relationship with stress vulnerability, Journal of Psychopathology and Behavioral Assessment, 12(1), 49–65.

Mattis, J.S., Fontenot, D.L., Hatcher-Kay, C.A.(2003). Religiousity, racism and dispositional optimism among African Americans. Personality and Individual Differences, 34(6), 1025-1038.

Mecacci, L. Righi, S., Rocchetti, G. (2006). Cognitive failures and circadian typology. Personality and Individual Differences, 37(1), 107–113.

Mecacci, L. (2005). Cognitive failures, metacognitive beliefs and aging. Personality and Individual Differences, 40(7), 1453-1459.

Nielsen, M.E.(1995). Operational using religious orientation. Journal of Psychology, 129,(5), .485-494.

Nolen-Hoeksema, S. (1990). Sex Differences in Depression. Stanford: Stanford University Press.

Nolen-Hoeksema, S., Girgus, J. S. (1994). The Emergence of Gender Differences in Depression During Adolescence. Psychological Bulletin, 115, 242-443.

Peterson, C. (2000). The future of optimism. American Psychologist, 55(1), 44-55.

Rabbitt, P. (1990). Age, IQ, and recall of errors, Ergonomics, 33, 1291–1305.

Robertson, I.H., Manly, T., Andrade, J., Baddeley, B.T., & Yiend, J.(1997). Performance correlates of everyday attentional failures in traumatic brain injured and normal subjects, Neuropsychologia, 35, 747–758.

Rokach, A., Brock, H.(1998). Coping with loneliness. Journal of Psychology, 132 (1), 107–127.

Schiff, M.(2006). Living in the shadow of terrorism: Psychological distress and alcohol use among religious and non-religious adolescents in Jerusalem. Social Science & Medicine, 62(9), 2301-2312.

Sethi, S., Seligman, M.E.P.(1993). Optimism and fundamentalism. Psychological Science, 4(4), 256-259.

Siev, J., Cohen, A.B. (2007). Is thought ـ action fusion related to religiousity? Differences between Christians and Jews. Behaviour Research and Therapy, 45(4), 829-837.

Simon,V. A., Harter, S. (1998). The Role of Self-Focused Attention in Young Adolescents’ Depressive Reactions to Negative Self-Evaluations. The Construction of the Self. Harter, S. (Ed.), New York: The Guilford Press.

Thompson, M.P., Vardaman, P.J.(1997). The role of religion in coping with the loss of a family member of homicide. Journal for the Scientific Study of Religion, 36, 44–51.

Tipper, S.P., Baylis, G.C. (1999). Individual differences in selective attention: The relation of priming and interference to cognitive failure, Personality and Individual Differences, 8, 667–675.

Wallace, J.C. (2004). Confirmatory factor analysis of the Cognitive Failures Questionnaire: Evidence for dimensionality and construct validity, Personality and Individual Differences, 37, 307–324.

Wallace, J.C. Vodanovich, S.J., Restino, B.M. (2003). Predicting cognitive failures from boredom proneness and daytime sleepiness scores: An investigation within military and undergraduate samples, Personality and Individual Differences, 34, 635-644.

Wells, A., Mathews, G. (1996). Modeling cognitive in emotional. Behaviour Research and Therapy. 34, 881-888.

Woods, T.E., Antoni, M.H., Ironson, G.H., Kling, D.W.(1999). Religiosity is associated with affective and immune status in symptomatic HIV-infected gay men. Journal of Psychosomatic Research, 46, 165–176.

* دانشیار روان شناسی، دانشگاه محقق اردبیلی abolghasemi_44@Yahoo.com

** عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل

*** کارشناس ارشد روانشناسی بالینی

دریافت: 20/7/90 ـ پذیرش:10/12/90

1. Mecacci, L. Righi, S., Rocchetti, G. Cognitive failures and circadian typology. Personality and Individual Differences, V:37, p. 107-113

2. Craik, I.M. & Salthouse, S.T. In: F.I.M. Craik and T.A. Salthouse, Editors, The handbook of aging and cognition, Lawrence Erlbaum Associates, Mahwah, NJ.

3. cognitive failures

4. Wallace, J.C. Confirmatory factor analysis of the Cognitive Failures Questionnaire: Evidence for dimensionality and construct validity, Personality and Individual Differences, 37, 307–324.

5. Manly, T., Robertson, I.H., Galloway, M., Hawkins, K. The absent mind: Further investigations of sustained attention to response, Neuropsychologia, 37, 661-670.

6. Houston, D.M. The relationship between cognitive failure and self-focused attention, British Journal of Clinical Psychology, 28(1), 85-86.

7. Rabbitt.

8. Matthews, G., . Coyle, K., Craig, A. Multiple factors of cognitive failures and their relationship with stress vulnerability, Journal of Psychopathology and Behavioral Assessment, 12(1), 49–65.

9. Carone & Baron کارون و بارون، 2001.

10. علی اکبر خانجانی، عقل چیست؟، دایرةالمعارف عرفان، بند۵۴.

11. religious behaviors

12. Carone, D.A., Barone, D.F. A social cognitive perspective on religious beliefs: their functions and impact on coping and psychotherapy. Clinical Psychology Review, 21(7), 989-1003

13. Rokach, A., Brock, H. Coping with loneliness. Journal of Psychology, 132 (1), 107-127.

14. Kirov, G., Kemp, R., Kirov, K., David, A.S. Religious faith after psychotic illness. Psychopathology, 31(2), 234-245.

15. Woods, T.E., Antoni, M.H., Ironson, G.H., Kling, D.W. Religiosity is associated with affective and immune status in symptomatic HIV-infected gay men. Journal of Psychosomatic Research, 46, 165–176.

16. Hermann, M., Freyholdt, U., Fuchs, G., Wallesch, C.W. Coping with chronic neurological impairment: a contrastive analysis of Parkinson's disease and stroke. Disability and Rehabilitation, 19(1), 6–12.

17 . Thompson, M.P., Vardaman, P.J.(1997). The role of religion in coping with the loss of a family member of homicide. Journal for the Scientific Study of Religion, 36, 44–51

18. Bylsma, W.H., Cozzarelli, C., Sumer, N. Relation between attachment styles and global self-esteem. Basic and Applied Social Psychology, 19(1), 1–16.

19. Mattis, J.S., Fontenot, D.L., Hatcher-Kay, C.A.(2003). Religiousity, racism and dispositional optimism among African Americans. Personality and Individual Differences, 34(6), 1025-1038.

Sethi, S., Seligman, M.E.P. Optimism and fundamentalism. Psychological Science, 4(4), 256-259.

موحد شهنی، منیجه شکرکن، احمد، حسین، «رابطه علی بین نگرش های مذهبی، خوشبینی، سلامت روانی و سلامت جسمانی در دانشجویان»، مجله علوم تربیتی روانشناسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، ص 34-19.

20. Katz, Knobler,H.Y., Laibel, Z., Strauss, Z., Durst, R. (2002). Time zone change and major psychiatric morbidity: The results of a 6-year study in Jerusalem. Comprehensive Psychiatry, 43(1), 37-40.

21. Maltby, J., Day, L.Depressive symptoms and religious orientation: examining the relationship between religiosity and depression within the context of other correlates of depression.Personality and Individual Differences, 28(2), 383-393.

Dunn, K.S., Horgas, A.L.(2004). Religious and nonreligious coping in older adults experiencing chronic pain. Pain Management Nursing, 5(1), 19-28

22. Barrett, Patock-Peckham, Hutchinson & Nagoshi

23. Schiff

24. Huguelet , Mohr, Jung, Gillieron, Brandt & Borras.

25. Siev & Cohen.

26. Harter, S. The Construction of the Self. New York: The Guilford Press.

27. Nolen-Hoeksema, S. Sex Differences in Depression. Stanford: Stanford University Press; Nolen-Hoeksema, S., Girgus, J. S. The Emergence of Gender Differences in Depression During Adolescence. Psychological Bulletin, 115, 242-443.

28. Simon,V. A., Harter, S. The Role of Self-Focused Attention in Young Adolescents’ Depressive Reactions to Negative Self-Evaluations. The Construction of the Self. Harter, S. (Ed.), New York : The Guilford Press.

29. Houston, D.M. The relationship between cognitive failure and self-focused attention, British Journal of Clinical Psychology, 28(1), 85-86.

30. Wallace, J.C. Vodanovich, S.J., Restino, B.M. Predicting cognitive failures from boredom proneness and daytime sleepiness scores: An investigation within military and undergraduate samples, Personality and Individual Differences, 34, 635–644.

31. Broadbent, Cooper, Fitzgerald & Parkes.

32. Nielsen

33. Janeck, Calamari, Riemann & Heffelfinger

34. Houston, D.M. The relationship between cognitive failure and self-focused attention, British Journal of Clinical Psychology, 28(1), 85–86

35. Simon,V. A., Harter, S. The Role of Self-Focused Attention in Young Adolescents’ Depressive Reactions to Negative Self-Evaluations. The Construction of the Self. Harter, S. (Ed.), New York : The Guilford Press.

36. Wells & Mathews.

37. Dunn, K.S., Horgas, A.L. Religious and nonreligious coping in older adults experiencing chronic pain. Pain Management Nursing, 5(1), 19-28

Barrett, D.W., Patock-Peckham, J.A., Hutchinson, G.T., Nagoshi, C.T. Cognitive motivation and religious orientation. Personality and Individual Differences, 38( 2), 461-474