روان شناسی و دين

رابطه مهارت‏هاى ارتباطى و رضایت زناشویى

ابوالفضل ابراهیمى[456]

مسعود جان‏بزرگى[457]

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسى رابطه مهارت‏هاى ارتباطى و رضایت زناشویى است. در این پژوهش، از روش تحقیق هم‏بستگى استفاده شد. 45 نفر از طلبه‏هاى مرد و زن حوزه علمیه قم با روش تصادفى خوشه‏اى گزینش شدند و با توجه به هدف و فرضیه‏هاى پژوهش، مورد آزمون قرار گرفتند. براى بررسى مهارت‏هاى ارتباطى، از پرسش‏نامه مهارت‏هاى ارتباطى و براى سنجش رضایت زناشویى از پرسش‏نامه رضایت زناشویى انریچ استفاده گردید. همچنین تجزیه و تحلیل داده‏ها از طریق آزمون ضریب هم‏بستگى پیرسون محاسبه شد. نتیجه پژوهش نشان داد هم‏بستگى معنادار بین مهارت‏هاى ارتباطى و رضایت زناشویى وجود دارد. نیز بین 4 مؤفه از مؤفه‏هاى مهارت‏هاى ارتباطى (مدیریت هیجانى، بیان کلامى، مهارت‏هاى شنیدارى و بینش) با رضایت زناشویى ارتباط مثبت معنادار وجود دارد. بنابراین، هرچه مهارت‏هاى ارتباطى افزایش یابد، رضایت زناشویى نیز افزایش مى‏یابد.

کلید واژه‏ها: روابط زناشویى،[458] مهارت‏هاى ارتباطى،[459] رضایت زناشویى،[460] ارتباط.

مقدمه

پشتیبانى از خانواده در برابر ازهم‏گسیختگى و حفظ آن به عنوان معیارى براى پیشرفت، تمدن و تعالى مادى و معنوى انسان ضرورى است؛ زیرا خانواده سنگ‏بناى جامعه بزرگ انسانى است و در استحکام روابط اجتماعى و رشد و تعالى یکایک اعضاى جامعه نقش بنیادین دارد. خانواده، کانون اصلى حفظ هنجارها، سنت‏ها و ارزش‏هاى اجتماعى و شالوده استوار پیوندهاى اجتماعى و روابط خویشاوندى است. همچنین کانونى براى شکوفایى عواطف انسانى به‏شمار مى‏آید. از این رو، در دین مقدس اسلام بنایى مقدس‏تر از نهاد خانواده در نزد خداوند متعال نیست. (میزان الحکمه، ح 7798) همچنین هیچ فعل حلالى، مبغوض‏تر از بر هم زدن این بنیان نمى‏باشد. (همان، ح 11177)

بنابراین، ازدواج نقش اساسى در تعالى و سلامت روانى انسان‏ها دارد؛ به‏گونه‏اى که پژوهش‏هاى زیادى نشان داده‏اند که معمولاً افراد متأهل، سالم‏تر و شادترند. (وایت[461]1994 م، به نقل از: روزن گراندون و مایرز، 2004 م.) براى بسیارى، کسب خشنودى از رابطه زناشویى مهم‏ترین منبع خشنودى حتى مهم‏تر از منابعى همچون کار، دوستان و حتى فرزندان به شمار مى‏آید. (گلن[462] و ویور[463] 1981 م. به نقل از: رسولى، 1380)

با وجود این، بروز کشمکش‏ها در زندگى زناشویى امرى عادى است. هنگامى که تعارض به میزان زیادى رخ دهد و زن و شوهر نتوانند به‏خوبى با آن کنار بیایند، پى‏آمدهاى منفى فراوانى براى سلامت روانى و جسمى همسران و فرزندان آنها به بار خواهد آورد. افزون بر آن، بر بسیارى از کارکردهاى مفید خانواده همچون تربیت فرزند، روابط میان والدین ـ فرزندان و حتى کارآمدى اجتماعى و اقتصادى همسران نیز تأثیر خواهد گذاشت. (رسولى، 1380)

خانواده، ساختارى است که عملکرد آن از طریق الگوهاى مراوده‏اى شکل مى‏گیرد. مینو چین (1974 م. به نقل از: اصلانى، 1383) مى‏گوید: خانواده تأثیرگذار خانواده‏اى است که در آن زن و شوهر بارها با همدیگر گفت‏وگو مى‏کنند و الگوهاى ارتباطى‏شان را در این گفت‏وگوها شکل مى‏دهند. بنابراین، لزوماً نه خود تعارض، بلکه نوع کنار آمدن با تعارض است که مى‏تواند ویرانگر یا سازنده باشد. (رسولى، 1380)

با توجه به آنچه گذشت، این پرسش پیش مى‏آید که چه عواملى در پدید آمدن این ناسازگارى‏ها نقش دارند؟ چه عواملى به آن تداوم مى‏بخشند؟ و چرا بعضى از زوج‏ها مى‏توانند با موفقیت آنها را حل کنند؛ در حالى که برخى دیگر ناتوانند؟

در پاسخ، باید گفت، اولین و مهم‏ترین هسته خانواده را مجموعه زن و شوهرى تشکیل مى‏دهد و پژوهش‏ها نشان داده‏اند که نوع رابطه میان دو همسر، اصلى‏ترین پیش‏بینى کننده رضایت زناشویى است. (اصلانى، 1383) بنا به ادعاى گاتمن[464] (1993 م. بهنقل از: تریتا، 1999 م.) نبود مهارت‏هاى ارتباطى، به رفتارهاى مشکل‏دار تداوم مى‏بخشد. پژوهش‏هاى میلر[465] و الیور[466] (به نقل از: اصلانى، 1383) نشان داد که برخى اززوج‏ها سال‏هایى را به دلیل نداشتن مهارت‏هاى ارتباطى، به صورت ناکارآمد گذرانده بودند؛ در حالى که مى‏پنداشتند مشکل آنها مسائل جنسى، مالى یا وابستگان هستند.

در یک مطالعه طولى سه ساله، مارکمن[467]، استانلى[468] و استوراسلى[469] (1998 م.، به نقلاز: تریتا، 1999) دریافتند که مهارت‏هاى ارتباطى مثل گوش کردن فعال و صحبت کردن مى‏توانند مؤفه‏هاى پیش‏بینى کننده خوبى براى رضایت زناشویى باشند. همچنین آنها گفتند مهارت‏هاى ارتباطى ضعیف و حل مسئله ناکارآمد و نداشتن رضایت در تعامل‏ها مى‏تواند پیش‏بینى کننده مشکلات ارتباطى در سال‏هاى پس از ازدواج باشد. پژوهش دیگرى نشان داد که آموزش روابط، توجه به همسر و برنامه‏ریزى براى حل مشکلات، روش‏هاى ارتباطى را بهبود بخشیده و اضطراب، بى‏خوابى، نارسا کنش‏ورى اجتماعى و افسردگى زوجین را کاهش داده است. (خوشکام، 1385)

ارتباط، در حل ناسازگارى‏هاى بین فردى ارزش‏مند است. همچنین از آنجا که حمایت اجتماعى، نوعى رفتار کلامى است که در آن، فرد با دلدارى دادن، تشویق، اطمینان‏آفرینى و مراقبت و کمک کردن، به نیازهاى دیگران پاسخ مى‏گوید (کاترونا،[470]2004 م. به نقل از: کوئرنر، 2004 م.)، و از سویى، حمایت اجتماعى، سبب افزایش رضایت زناشویى مى‏شود، (پسچ[471] و برادبرى[472]، 1998 م. به نقل از: تریتا، 1999 م.) پسمى‏توان گفت مهارت‏هاى ارتباطى با تقویت ابراز حمایت‏هاى اجتماعى نیز، مى‏تواند در افزایش رضایت زناشویى تأثیرگذار باشد.

بر اساس یافته‏هاى پژوهش‏هاى یاد شده، مى‏توان نتیجه گرفت که مهارت‏هاى ارتباطى، با رضایت زناشویى، هم‏بستگى مثبت دارد و با افزایش این مهارت‏ها، فرایند حل ناسازگارى‏هاى خانوادگى آسان مى‏گردد، ولى پژوهش‏ها درباره مؤلفه‏هاى ارتباطى مطلبى ندارند. از سویى، بررسى این مسئله در خانواده‏هایى که معیارهاى دینى در آنها اهمیت دارد، ضرورى به نظر مى‏رسد. به دلیل اهمیت نهاد خانواده و نیز با توجه به امکان یادگیرى مهارت‏هاى ارتباطى، پژوهش حاضر به منظور بررسى رابطه مهارت‏هاى ارتباطى و رضایت زناشویى انجام گرفته است.

در این پژوهش، کوشیده‏ایم پاسخ‏گوى پرسش‏هاى زیر باشیم:

ـ آیا همسرانى که داراى مهارت‏هاى ارتباطى بهترى هستند، رضایت زناشویى بالاترى نیز دارند؟

ـ آیا مهارت‏هاى ارتباط کلامى، هم‏بستگى مثبتى با رضایت زناشویى دارد؟

ـ آیا میان مؤفه‏هاى مهارت‏هاى ارتباطى و رضایت زناشویى رابطه مثبت وجود دارد؟

ـ آیا با افزایش مهارت‏هاى ارتباطى، نمره حل مسئله نیز افزایش مى‏یابد؟

روش تحقیق

جامعه آمارى و نمونه

جامعه آمارى این پژوهش، طلبه‏هاى متأهل حوزه علمیه قم هستند که در سال تحصیلى 86 ـ 1385 در شهر قم ساکن بوده‏اند. نمونه 45 نفرى (تعداد 30 نفر مرد و 15 نفر زن) به طور تصادفى گزینش شدند. در مرحله نخست، با روش نمونه‏گیرى تصادفى خوشه‏اى،[473] سه مرکز حوزوى انتخاب گردید و سپس در داخل خوشه‏ها، سه کلاس به روش تصادفى تعیین شد و پرسش‏نامه‏ها در آن کلاس‏ها اجرا گردید. میانگین سنى افراد نمونه، 06/28 سال با انحراف استاندارد 766/6 سال بوده است. (نمودار 1)

****زیردیپلمدیپلمکارشناسى کارشناسىارشدمجموعمیانگینسنىانحراف استاندارد محدوده‏سنى مرد161493063/2954/755 ـ 20زن***69***1593/2421/330 ـ 19کل1122394506/2876/655 ـ 19

نمودار شماره (1) ـ اطلاعات جمعیت‏شناختى

ابزار تحقیق

به منظور دست‏یابى به هدف‏هاى پژوهش، آگاهى‏هاى مورد نیاز از طریق دو پرسش‏نامه مهارت‏هاى ارتباطى و رضایت زناشویى انریچ گردآورى شده‏اند.

پرسش‏نامه مهارت‏هاى ارتباطى،[474] پس از ترجمه، با اجرا بر روى نمونه 30 نفرى از جامعه مورد نظر با آلفاى کرونباخ 67 صدم اعتباریابى گردید. این پرسش‏نامه، داراى 38 پرسش پنج گزینه‏اى است و در پنج مؤفه، مهارت‏هاى ارتباطى را مى‏سنجد. این پنج مؤلفه به قرار زیر است:

بیان کلامى،[475] بینش،[476] قاطعیت،[477] مهارت‏هاى شنیدارى،[478] مدیریت عاطفى.[479]

این تست، 38 پرسش بسته دارد که براى هر پرسش، 5 گزینه منظور شده است. در پرسش‏هاى 1 تا 17، طیف پاسخ‏ها به ترتیب عبارتند از: تقریباً هرگز، به ندرت، گاهى اوقات، به نسبت زیاد و اغلب. از پرسش 17 تا 38، گزینه‏هاى: کاملاً نادرست، تقریباً نادرست، نه صحیح نه غلط، به نسبت درست و کاملاً صحیح تنظیم شده و نمره‏گذارى آنها به صورت 0، 1، 2، 3، 4 است. هرچه نمره فرد افزایش یابد، مهارت‏هاى ارتباطى وى نیز بیشتر مى‏شود.[480]

فرم کوتاه پرسش‏نامه رضایت زناشویى انریچ هم، 47 پرسش چندگزینه‏اى دارد که على‏اکبر سلیمانیان، اعتبار آن را با ضریب آلفاى 95% به دست آورده و شرکت روان تجهیز سینا، آن را منتشر کرده است. این پرسش‏نامه براى ارزیابى زمینه‏هاى بالقوه مشکل‏زا یا شناسایى زمینه‏هاى قوت در رابطه زناشویى به کار مى‏رود. از این پرسش‏نامه، براى تشخیص زوج‏هایى استفاده مى‏شود که به مشاوره و تقویت رابطه خود نیاز دارند. (ثنایى، 1379)

این پرسش‏نامه، افزون بر پرسش‏هاى پاسخ قراردادى، رضایت‏مندى زناشویى را در ده مؤفه زیر مى‏سنجد:

رضایت، موضوع‏هاى شخصیتى،[481] ارتباط زناشویى،[482] حل تعارض،[483] مدیریتمالى،[484] فعالیت‏هاى مربوط به اوقات فراغت،[485] روابط جنسى،[486] ازدواج و فرزندان،[487]بستگان و دوستان،[488] جهت‏گیرى مذهبى.[489]

در فرم 47 پرسشى، براى هر یک از پرسش‏هاى آن 5 گزینه وجود دارد که چنین است: کاملاً موافقم، موافقم، نه موافق نه مخالف، مخالفم و کاملاً مخالفم. نمره‏گذارى به صورت 1، 2، 3، 4، 5 است و نمره بالا، نشان دهنده رضایت‏مندى بیشتر در زندگى زناشویى است.

روش اجرا و تجزیه و تحلیل داده‏ها

در این پژوهش، پرسش‏نامه‏ها به صورت فردى اجرا شد. سپس به منظور تجزیه و تحلیل داده‏ها و تأییدآزمایى فرضیه‏هاى مورد نظر پژوهش، داده‏ها در نرم‏افزارspss ، نسخه 13 وارد شد. همچنین در تحلیل داده‏ها، از ضریب هم‏بستگى پیرسون استفاده گردید. روش ضریب هم‏بستگى پیرسون، زمانى کاربرد دارد که داده‏هاى جمع‏آورى شده با استفاده از مقیاس فاصله‏اى یا نسبى اندازه‏گیرى شده باشند. (دلاور، 1382)

نتایج

براى بررسى رابطه مهارت‏هاى ارتباطى و رضایت زناشویى و مؤلفه‏هاى آن، آگاهى‏هاى لازم گردآورى و تجزیه و تحلیل شد. (نمودار 2)

****رضایت زناشویىرضایتارتباطحل تعارضمدیریت مالىخانواده و فرزندانفامیل و دوستانرضایت مذهبىمهارت‏هاى ارتباطى603/0668/0475/0491/0459/0384/0423/0513/0معنادارى01/001/001/001/001/001/001/001/0

نمودار شماره (2) ـ میزان هم‏بستگى میان مهارت‏هاى ارتباطى و رضایت زناشویى و مؤلفه‏هاى آن

داده‏هاى نمودار (2) از وجود هم‏بستگى میان مهارت‏هاى ارتباطى و رضایت زناشویى حکایت دارد که در حد 60 صدم در سطح 01/0 معنادار است. همچنین میان مهارت‏هاى ارتباطى و هفت مؤفه از مؤفه‏هاى ده‏گانه رضایت زناشویى (رضایت زناشویى، ارتباط، حل تعارض، مدیریت مالى، خانواده و فرزندان، خانواده و دوستان و نیز رضایت مذهبى)، هم‏بستگى مثبت وجود دارد.

براى بررسى هم‏بستگى میان مؤلفه‏هاى پنج‏گانه مهارت‏هاى ارتباطى با رضایت زناشویى، داده‏ها تجزیه و تحلیل شدند که در نمودار (3) آمده است.

مؤلفه‏هاىتست مهارت‏هاى ارتباطىرضایت زناشویىمعنادارىبینش348/005/0بیان کلامى599/001/0قاطعیت362/0-05/0مهارت‏هاى شنیدارى39/001/0مدیریت هیجانى 633/001/0

نمودار شماره (3) ـ میزان هم‏بستگى میان مؤلفه‏هاى مهارت‏هاى ارتباطى با رضایت زناشویى

بر اساس داده‏هاى نمودار شماره (3)، بین چهار مؤفه مربوط به ارتباط (بینش، بیان کلامى، مهارت‏هاى شنیدارى، مدیریت هیجانى) با رضایت زناشویى، هم‏بستگى مثبت و بین مؤفه قاطعیت با آن، هم‏بستگى منفى 36 صدم در سطح معنادارى 05/0 به دست آمد.

آن‏گاه براى مقایسه میان جمعیت زنان و مردان، داده‏ها جداگانه تجزیه و تحلیل شدند. در جمعیت مردان، بین مهارت‏هاى ارتباطى و رضایت زناشویى و شش مؤفه مربوطه (رضایت زناشویى، ارتباط، حل تعارض، مدیریت مالى، خانواده و دوستان، رضایت مذهبى)، هم‏بستگى مثبت وجود دارد. در جمعیت زنان، بین مهارت‏هاى ارتباطى و رضایت زناشویى و 5 مؤفه آن (رضایت، ارتباط، حل تعارض، مدیریت مالى، خانواده و فرزندان) هم‏بستگى مثبت وجود دارد. (نمودار 4)

****رضایت زناشویىرضایتارتباطحل تعارضمدیریت مالىخانواده و فرزندانفامیل و دوستانرضایت مذهبىمردان

مهارت‏هاى ارتباطىزنان

634/0635/0695/0655/0454/0562/0416/0681/0393/0634/0***598/0648/0***635/0***مردان

سطح معنادارىزنان

01/005/001/001/005/005/005/001/005/005/001/005/001/0***01/0***نمودار شماره (4) ـ بررسى رابطه میان مهارت‏هاى ارتباطى با رضایت زناشویى و مؤلفه‏هاى آن در مردان و زنان

بنابر داده‏هاى نمودار شماره (4) در مردان، میان مهارت‏هاى ارتباطى با رضایت از ارتباط با خانواده و دوستان و در جمعیت زنان، با رضایت در امور فرزندان رابطه مثبت انحصارى وجود دارد.

این مقایسه، میان مؤفه‏هاى مهارت‏هاى ارتباطى و رضایت زناشویى انجام گرفت. (نمودار 5) در جمعیت مردان، بین سه مؤلفه (بینش، بیان کلامى و مدیریت هیجانى) با رضایت زناشویى، رابطه وجود دارد و در جمعیت زنان، بین سه مؤفه (بیان کلامى، مهارت‏هاى شنیدارى و مدیریت هیجانى) با رضایت زناشویى، هم‏بستگى مثبت و بین قاطعیت با آن، هم‏بستگى منفى (r=-0/63, P<0/05)وجود دارد.

مؤلفه‏هاى تست مهارت‏هاى ارتباطىرضایت زناشویی سطح معنادارىمردان

بینش زنان

54/0***01/0***مردان

بیان کلامی زنان

52/0746/001/001/0مردان

قاطعیت زنان

***634/0 -***01/0مردان

مهارت‏هاى شنیداری زنان

***663/0***01/0مردان

مدیریت هیجانىزنان

642/0706/001/001/0نمودار شماره (5) ـ مقایسه میان مردان و زنان در میزان هم‏بستگى بین مؤلفه‏هاى مهارت‏هاى ارتباطى و رضایت زناشویى

نتیجه‏گیرى

هدف این پژوهش، بررسى رابطه مهارت‏هاى ارتباطى با رضایت زناشویى بود. بنابر یافته‏ها، مهارت‏هاى ارتباطى، هم‏بستگى مثبت و معنادارى با رضایت زناشویى و 7 مؤفه از مؤفه‏هاى آن دارد. با تحلیل داده‏هاى به دست آمده درباره مردان و زنان به صورت جداگانه، در جمعیت مردان بین مهارت‏هاى ارتباطى با رضایت زناشویى و نیز شش مؤفه (رضایت، ارتباط، حل تعارض، مدیریت مالى، خانواده و دوستان و رضایت مذهبى) و در جمعیت زنان، بین مهارت‏هاى ارتباطى با رضایت زناشویى و پنج مؤفه (رضایت، ارتباط، حل تعارض، مدیریت مالى و امور فرزندان)، هم‏بستگى مثبت و معنادارى مشاهده شد.

ارتباط در خانواده، به شیوه‏هایى گفته مى‏شود که با آن، آگاهى‏هاى کلامى و غیر کلامى بین اعضاى خانواده منتقل مى‏شود. (اپستین،[490] 1993 م. به نقل از: پترسون وگرین، 1999 م.) پژوهشگران، رابطه مستحکمى میان الگوهاى ارتباطى و رضایت زناشویى گزارش کرده‏اند. (پترسون و گرین، 1999 م.) تا جایى که مداخله در برنامه ارتباطى همسران مى‏تواند به عنوان یک عامل مهم، در افزایش سازش میان همسران و کاهش ناسازگارى میان آنها به کار آید. (مارات و کاراهان، 2006 م.) نتایج این پژوهش نیز، در راستاى پژوهش‏هاى پیشین است.

از آنجا که در هر یک از مؤفه‏هاى ارتباط، حل تعارض، امور مالى، امور فرزندان و رضایت مذهبى، فرایند صحیح انتقال آگاهى‏ها و توجه طرف مقابل به آن، نقش دارد، در صورت افزایش سازش و کاهش تعارض میان همسران از طریق مهارت‏هاى ارتباطى، رضایت در این امور نیز به دست خواهد آمد. ارتباط از یک سو، در فهم و درک تفاوت‏هاى جنسیتى مؤر شمرده مى‏شود (گاتمن1991 م.، استفان[491] 1992 م. به نقل از:فرچ 2001 م.) و از سوى دیگر، در فهم نگرش‏ها، احساس‏ها و نیازهاى همسر تأثیر دارد. در یک برنامه آموزشى، پژوهشگران دریافتند گروهى که مهارت‏هاى آموزشى به آنان آموزش داده شده بود، در فهم نگرش‏ها و نیازهاى همسر خود به طور معنادارى موفق‏تر بودند. (گارلند، 1981 م.) هنگامى که همسران از برآورده شدن نیازها و انتظاراتشان در رابطه زناشویى رضایت داشته باشند، رضایت زناشویى بالاترى را گزارش خواهند کرد. (بنر و هیل 1998م. به نقل از: حیدرى)

همچنین در پژوهش حاضر، بین مدیریت هیجانى، بیان کلامى، مهارت‏هاى شنیدارى و بینش از مؤفه‏هاى مربوط به مهارت‏هاى ارتباطى، با رضایت زناشویى، هم‏بستگى مثبت معنادار مشاهده گردید. بینش به معناى آگاهى از احساس‏ها، نیازها و هیجان‏هاست که نخستین گام در شکل‏دهى و شکل‏گیرى مهارت‏هاى ارتباطى نیز هست. (فرهنگى، 1380) بیان کلامى و مهارت‏هاى حرف زدن مثل بیان اندیشه‏ها، در میان گذاشتن آگاهى‏ها، بیان خواسته‏ها و طرح اقدامات را شامل مى‏شود. (قلیلى، 1384) از آنجا که ارتباط کلامى ویژگى اختصاصى انسان‏هاست و افراد در قالب کلام، نگرش‏هاى خود را به یکدیگر انتقال مى‏دهند، آموزش مهارت‏هاى کلامى، از جمله مهم‏ترین روش‏هایى است که در استوارى و بقاى رابطه زناشویى نقش دارد. (همان)

مؤفه‏هایى مثل توجه به کلام مخاطب، پیگیرى بحث و مهارت‏هاى انعکاسى نشان دهنده مهارت گوش کردن فعال مى‏باشد. گوش دادن مهم‏ترین مهارت ارتباطى است که مى‏تواند تولید صمیمیت کند و آن را حفظ نماید (قراچه‏داغى، 1379)، این مهارت مى‏تواند به افزایش رضایت در زندگى خانوادگى منجر شود. (مارات و کاراهان، 2006م.) مدیریت هیجان‏ها نیز مى‏تواند عامل مؤرى در این زمینه به شمار آید. گاتمن در پژوهشى دریافت زوج‏هایى که درصدد طلاق هستند در تعامل‏هاى زناشویى خود از هیجان‏هاى منفى بیشتر از هیجان‏هاى مثبت استفاده مى‏کنند. (به نقل از: قلیلى، 1384)

در پژوهش حاضر، در جمعیت کل، میان قاطعیت به عنوان یکى از مؤفه‏هاى مهارت‏هاى ارتباطى و رضایت زناشویى، هم‏بستگى منفى و در جمعیت زنان نیز، هم‏بستگى منفى به دست آمد.

قاطعیت یا جرئت‏دارى به این معناست که فرد از روش‏هاى ارتباطى سود مى‏جوید تا بتواند حرمت نفس خود را حفظ کند، خشنودى و ارضاى خواسته‏هاى خویش را پى گیرد و از حقوق و حریم شخصى خود بدون سوء استفاده از دیگران دفاع کند. (سهرابى، 1381) سازش در رابطه زناشویى، به تأثیرگذارى پاسخ‏هاى فرد و سطح پاسخ‏هاى جرئت‏مندانه او وابسته است. بنابراین، هم‏بستگى منفى در این پژوهش یا ناشى از عوامل فرهنگى است یا اینکه افراد در ابراز قاطعیت از شیوه‏هاى نادرست سود مى‏جویند. از این رو، براى بررسى دقیق‏تر، به پژوهش‏هاى گسترده‏ترى نیاز هست.

با توجه به یافته‏هاى این پژوهش و پژوهش‏هاى دیگر، این نکته تأیید مى‏گردد که با افزایش مهارت‏هاى ارتباطى، افراد رضایت بالاترى را در بسیارى از زمینه‏هاى زندگى تجربه مى‏کنند. از این رو، مى‏توان با آموزش این مهارت‏ها به اعضاى جامعه، زندگى پربارترى را در آنان شاهد بود. چون در ایران پرسش‏نامه معتبرى براى سنجش مهارت‏هاى ارتباطى وجود ندارد، لازم است براى روشن‏تر شدن جنبه‏هاى مختلف مسئله، بررسى‏هاى بیشترى انجام شود. همچنین چون نمونه مورد پژوهش زنان در این پژوهش 15 نفر بود، لازم است در تعمیم نتیجه‏هاى مربوط به زنان، احتیاط بیشترى شود. نیز پیشنهاد مى‏شود در زمینه مؤفه قاطعیت از مؤفه‏هاى مهارت‏هاى ارتباطى و شیوه‏هاى ابراز آن و رابطه آن با رضایت زناشویى، پژوهش‏هاى بیشترى صورت گیرد.

ضمیمه

پرسش‏نامه مهارت‏هاى ارتباطى[492]

این پرسش‏نامه،[493] مهارت‏هاى ارتباطى را در پنج مقیاس مى‏سنجد. اعتبار آن با اجرا بر روى نمونه 30 نفرى با ضریب آلفاى 67 صدم به دست آمد. مقیاس‏هاى پنج‏گانه پرسش‏نامه عبارتند از:

1. بینش:[494] این مقیاس، آگاهى از احساس‏ها، نیازها و هیجان‏هاى خود را دربرمى‏گیرد کهنخستین گام در شکل‏دهى مهارت‏هاى ارتباطى است. (فرهنگى، 1380) پرسش‏هاى 4، 9، 11، 26 و 32 این مقیاس را مى‏سنجد.

2. بیان کلامى:[495] مهارت‏هاى حرف زدن مانند توصیف داده‏هاى حسى، بیاناندیشه‏ها، در میان گذاشتن آگاهى‏ها، بیان خواسته‏ها و طرح اقدامات را شامل مى‏شود. (قلیلى، 1384) پرسش‏هاى 2، 6، 8، 10، 15، 17، 19، 20، 22 و 27 این مقیاس را مى‏سنجد.

3. قاطعیت:[496] فرد جرئت‏مند از روش‏هاى ارتباطى‏اى سود مى‏جوید تا بتواند حرمت نفس خودرا حفظ کند، خشنودى و ارضاى خواسته‏هاى خویش را پى گیرد و از حقوق و حریم شخصى خود بدون سوء استفاده از دیگران دفاع کند. (سهرابى، 1381) پرسش‏هاى 7، 21، 24، 25، 28، 29، 36، 37 و 38 این مقیاس را مى‏سنجند.

4. مهارت‏هاى شنیدارى:[497] سه دسته مهارت را شامل مى‏شود:

الف) مهارت‏هاى توجه؛ مانند درگیر بحث بودن، تماس چشمى و زبانى و بدنى.

ب) مهارت‏هاى پیگیرى؛ مانند تشویق‏هاى کوتاه، پرسش‏هاى کوتاه و... .

ج) مهارت‏هاى انعکاسى؛ مانند توضیح، بازتاب احساس، گزینش. (همان)

پرسش‏هاى 13، 14، 18، 23، 30 و 34 به این مقیاس مربوط‏اند.

5. مدیریت هیجانى:[498] پرسش‏هاى 3، 12، 16، 31، 33 و 35 این مقیاس را مى‏سنجند.

نمره‏گذارى

این تست، 38 پرسش بسته دارد که براى هر پرسش، پنج گزینه منظور شده است. در پرسش‏هاى 1 تا 17، طیف پاسخ‏ها به ترتیب عبارتند از: تقریبا هرگز، به ندرت، گاهى اوقات، به نسبت زیاد و اغلب. همچنین از پرسش 17 تا 38، گزینه‏ها به قرار زیر هستند: کاملاً نادرست، تقریبا نادرست، نه صحیح نه غلط، به نسبت درست و کاملاً صحیح و نمره‏گذارى آنها به‏شکل 0، 1، 2، 3، 4 است. نمره بالا در تست، مهارت‏هاى ارتباطى بالا را نشان مى‏دهد.

پرسش‏نامه مهارت‏هاى ارتباطى

پاسخ‏گوى گرامى، در این پرسش‏نامه، پرسش‏هایى درباره چگونگى ارتباط با دیگران پرسیده شده است. خواهشمند است میزان موافقت خود را با هر پرسش، در طیف مقابل آن مشخص کنید. حداکثر مدت پاسخ‏گویى به همه پرسش‏ها، 20 دقیقه مى‏باشد.

با تشکر از همکارى شما

مشخصات:

سن:............... جنسیت:............. تحصیلات:.................

جمله‏ها

تقریبا هرگز به ندرت گاهى اوقات به نسبت زیاد اغلب 1. در هنگام گفت‏وگو، با نگاه به مخاطبم مى‏توانم از وضعیت روحى وى آگاه شوم. 2. در گفت‏وگوها مایلم بیشتر صحبت کنم. 3. مى‏توانم مسائل را بدون از دست دادن کنترل هیجان‏هایم حل کنم. 4. دیدن موضوع‏ها از نگاه دیگران، برایم آسان است. 5. هنگام گفت‏وگو با دیگران، به حالت‏هاى بدنى او (حرکت دست، حالت چهره) نیز توجه مى‏کنم. 6. مطمئن مى‏شوم که انتقادهایم به کار و عمل فرد اشاره داشته باشد، نه به شخصیت او. براى مثال، مى‏گویم: با شیوه‏اى که فرزند را تربیت مى‏کنى، موافق نیستم. به جاى اینکه بگویم: تو پدر یا مادر خوبى نیستى. 7. عصبانى بودن خود را مى‏پذیرم. 8. اگر شنونده منظورم را درنیابد، مطلب را دوباره بیان مى‏کنم. 9. زمانى که موضوع گفت‏وگو درباره احساسات است، کاملاً راحتم. 10. براى بیان روشن‏تر اندیشه‏هایم برنامه‏ریزى مى‏کنم. 11. وقتى با فردى صحبت مى‏کنم، مى‏کوشم از نگاه او به مسئله بنگرم. 12. چنان به آنچه باید بگویم مشغول مى‏شوم که از حالت‏ها و واکنش شنوندگان غافل مى‏شوم. 13. هرگاه بفهمم فرد دیگرى چه مى‏خواهد بگوید، خودم جمله‏اش را کامل مى‏کنم. 14. معمولاً گفته‏هاى دیگران را بد تفسیر مى‏کنم. 15. بیان اندیشه‏ها در قالب واژه‏ها برایم مشکل است. 16. موقعیت‏هاى هیجان‏برانگیز مرا ناراحت مى‏کند. 17. دیگران متوجه منظورم نمى‏شوند.جمله‏ها

کاملاً نادرست تقریبا نادرست نه صحیح نه غلط به نسبت درست کاملاً صحیح18. هنگام گوش‏دادن به حرف‏هاى دیگران ناآرام مى‏شوم.19. اظهار احساسات برایم مشکل است.20. دیگران حرف‏هاى مرا به اشتباه تفسیر مى‏کنند.21. مایلم بحث در مورد موضوع‏هاى حساس را به زمان دیگر واگذارم یا از آنها بپرهیزم.22. دیگران منظورم را در دفعه اول درنمى‏یابند. از این رو، اغلب حرفم را تکرار مى‏کنم.23. اگر حرف کسى را متوجه نشوم، پرسش دوباره از آن را احمقانه مى‏دانم.24. مى‏توانم با کسى که به احساساتم ضربه زده است، مقابله کنم.25. اگر با فرد دلهره‏آورى مواجه شوم، ساکت مى‏مانم.26. درک دیگران زمانى که نظرشان با من مخالف است برایم مشکل است.27. در گفت‏وگوها، نوع واژگان و تن صداى خود را با توجه به شنونده‏ها برمى‏گزینم.28. مخالفت خود را با دیگران اظهار مى‏کنم، هرچند به مجادله بینجامد.29. زمانى که دیگران در گفت‏وگوها شرکت نمى‏کنند، اظهار عقیده برایم مشکل است.30. اگر مطلب مناسبى به ذهنم برسد، خوب است با قطع حرف دیگرى، آن را بیان کنم.31. وقتى دیگران احساساتى مى‏شوند، نمى‏توانم واکنش مناسبى داشته باشم.32. پیش از پاسخ به حرف دیگران، لحظه‏اى تأمل مى‏کنم.33. اگر گفت‏وگو برایم خسته کننده باشد، ذهنم مشغول چیزهاى دیگر مى‏شود.34. اگر در گفت‏وگوها مؤر نباشم، احساس ناخوشایندى پیدا مى‏کنم.35. اگر با نظر گوینده موافق نباشم، حرف او را قطع مى‏کنم.36. مى‏کوشم موضوع گفت‏وگوهایى را که به آنها علاقه ندارم عوض کنم.37. بهتر است ضعف‏هایم را پنهان کنم تا کسى نتواند از آنها علیه من استفاده کند.38. معتقدم بهترین راه براى کمک به اینکه دیگران مرا درک کنند این است که در بیان احساساتم کاملاً صریح باشم.منابعالف) فارسى

1. اصلانى، خالد، نقش مهارت‏هاى ارتباطى بر کارایى خانوادگى دانشجویان متأهل، 1383. www.uswr.ac.ir

2. بولتون، رابرت، روان‏شناسى روابط انسانى، ترجمه: حمیدرضا سهرابى، تهران، رشد، 1381.

3. ثنایى، محمدباقر، مقیاس‏هاى سنجش خانواده و ازدواج، تهران، انتشارات بعثت، 1379.

4. حیدرى، مجتبى، «بررسى رابطه جهت‏گیرى مذهبى و رضایت‏مندى از زندگى زناشویى در معلمان مرد شهر قم»، پایان‏نامه کارشناسى ارشد، مؤسسه امام خمینى قدس‏سرهقم.

5. خوشکام، سمیرا، «بررسى تأثیر آموزش برنامه ارتباط بر بهبود روابط و سلامت روانى زوجین شهر اصفهان»، پایان‏نامه کارشناسى ارشد، دانشکده علوم تربیتى و روان‏شناسى، 1385.

6. دلاور، على، روش تحقیق در روان‏شناسى و علوم تربیتى، تهران، مؤسسه نشر ویرایش، 1382.

7. رسولى، محسن، «رابطه بین الگوهاى ارتباطى زن و شوهرهاى دانشجوى دانشگاه تهران و الگوهاى ارتباطى والدین آنها»، پایان‏نامه کارشناسى ارشد، دانشگاه تربیت معلم، 1380.

8. فرهنگى، على‏اکبر، ارتباطات انسانى، جلد اول، تهران، مؤسه خدمات فرهنگى رسا، 1380.

9. قلیلى، زهره، «زوج درمانى»، «فصل‏نامه تازه‏هاى روان‏درمانى، ش: 39 ـ 40، 1384.

10. ماتیو م. پاتریک ف. کیم پ، رابطه مؤثر و مهارت‏هاى زناشویى، ترجمه: مهدى قراچه‏داغى، تهران، انتشارات اسرار دانش، 1379.

11. محمدى رى‏شهرى، محمد، میزان الحکمه، ج 5 و 7، ترجمه: حمیدرضا شیخى، قم، انتشارات دار الحدیث، 1383.

ب) لاتین

12. Tretta, L. Marital communication: the relationship between spouses' behaviors, cognitions and maritalsatisfaction, 1999.

www. shc. psu. edu,

13. Rosen Grandon, J. & Meyers, E. The relationship between marital characteristics ,marital interactions processes and marital satisfaction, 2004.

www. questia. com.

14. Ferech, R. Relational conversation, meaningful communication as a therapeutic intervention, 2001.

www. questia. com.

15. Koerner, F. family communication and social support, 2004.

www. comm. unn. edu.

16. Murat B. & Karahan, T. F. effect of a cople communication program on marital adjustment.

www. questia. com.

17. Peterson R. & Green, S. Families first keys to successful family functioning, 1999.

www. ext. vt. edu.

18. Diana, R. Garland. Training Married Couples in Listening Skills, 1981.

www. links. jstor. org.