سال سيزدهم، شماره اول، پياپي 49، بهار 1399]
محمدرضا جهانگيرزاده / استاديار گروه روانشناسي مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني ره
jahangirzademr@gmail.com
علي فتحي‌آشتياني / استاد دانشگاه علوم پزشکي بقية‌الله عج الله تعالي الشريف، مرکز تحقيقات علوم رفتاري afa1337@gmail.com
فرشته موتابي / استاديار دانشگاه شهيد بهشتي
عباس پسنديده / استاديار دانشگاه قرآن و حديث pasandide@hadith.net
دريافت: 01/04/1396 ـ پذيرش: 23/08/1396
چکيده
هدف اين پژوهش، شناسايي منبع اصلي خودنظمدهي، به‌عنوان توانش تنظيم پاسخهاي خود در جهت تعقيب اهداف و برآورده ساختن معيارها و استخراج مؤلفههاي آن، در منابع اسلامي بوده است. بررسي در آثار انديشمندان اسلامي نشان مي‌دهد که پايگاه «عقل»، منبع معرفتي ـ انگيزشي ـ اجرايي نفس است که تنظيم کنشهاي مختلف رواني انسان را بر عهده دارد. محقق با استفاده از روشهاي تحليل محتوا و معناشناسي زباني، به تحليل گزارههاي ديني در خصوص عقل پرداخت. حاصل اين بررسي، تأييد فرضية اصلي تحقيق، و استخراج 21 مؤلفه بود که در چهار ساحت شناختي (به انضمام مؤلفههاي نگرشي)، انگيزشي، عاطفي، و اجرايي سازمان داده شد. اين مؤلفهها، در اختيار ده کارشناس حوزوي قرار گرفت و روايي محتواي آنها، با استفاده از ضريب نسبي روايي محتوا (CVR) و شاخص روايي محتوا (CVI) بررسي شد. تمامي مؤلفهها، به استثناي يکي از مؤلفههاي نگرشي (انکسار نفس) از روايي محتوا برخوردار بودند. براين‌اساس، کنشهاي خودتأملي، خودانگيزشي، و خودتغييري که از عناصر اصلي الگوهاي خودنظمدهي به‌شمار ميروند، در ادبيات اسلامي بر اساس کارکردهاي عقل قابل توجيه و تبيين ميباشند.
كليدواژه ها: خودنظمدهي، عقل، مؤلفههاي شناختي، مؤلفههاي انگيزشي، مؤلفههاي عاطفي، مؤلفههاي اجرايي.