سال سيزدهم، شماره دوم، پياپي 50، تابستان 1399
* محمدرضا كريمي / دكتري رشته مدرسي معارف اسلامي، گرايش اخلاق اسلامي دانشگاه باقرالعلوم mrk1353@gmail.com
محمد كاوياني / دانشيار گروه روان‌شناسي پژوهشگاه حوزه و دانشگاه m_kavyani@rihu.ac.ir
حسن بوسليكي / استاديار گروه تربيت اخلاقي پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي bosaliki@yahoo.com
دريافت: 14/02/1397 ـ پذيرش: 07/08/1397
چكيده
اين پژوهش به دنبال استخراج عوامل انگيزش اخلاقي در ساحت شناختي، مرتبط با منبع انگيزش دروني «نفي ناهماهنگي شناختي» از منظر قرآن كريم است. ساحت شناختي و منبع انگيزش مذکور به دليل اهميت بالاي انگيزشي آن، در اين پژوهش در اولويت قرار گرفت. شيوه اين پژوهش، كيفي و از نوع تحليل محتواي متن است. عوامل انگيزش اخلاقي، وسيله و مسبّب عمل است. اين عوامل براي به حركت درآوردن انسان، با گرايش‌هاي دروني انسان (منابع انگيزش اخلاقي) ارتباط برقرار كرده و با تکيه بر آنها، بستر لازم براي فرايند رفتار را رقم مي‌زنند. روش مطالعه و پژوهش در خصوص واژة روان‌شناختي عوامل و منابع انگيزش اخلاقي در قرآن كريم، عمدتاً بر اساس رفتارهاي اخلاقي انسان در قرآن كريم بوده است. اوامر، نواهي الهي به رفتارهاي اخلاقي/ ضداخلاقي دريچه ورود به بحث انگيزش اخلاقي بود و آيه مربوط از نظر ترغيب به اين رفتار و يا ترك آن بررسي شد. تعقل و انديشه‌ورزي، مواجه كردن انسان با علم و قطع خود، ايجاد هويت اخلاقي با پنج زيرعنوان خطابات قرآني، نکوهش‌هاي قرآني، مراقبت و مسئوليت انسان نسبت به خود، افزايش خودكارآمدي و حشر و بازگشت انسان به‌سوي خدا به‌عنوان منابع انگيزش اخلاقي شناختي از قرآن كريم استخراج گرديد. در نهايت، فرايند نظري عوامل شناختي، در ارتباط با منبع انگيزش «نفي ناهماهنگي شناختي» در قالب يك نمودار بازنمايي شد.
کليدواژه‌ها: عوامل انگيزش اخلاقي، انگيزش اخلاقي، روان‌شناسي اخلاق، منبع انگيزش نفي ناهماهنگي شناختي.