روان شناسی و دين

سال دوم، شماره سوم، پاییز 1388، ص 29 ـ 68

نجیب الله نوری* / ناصر سقای بی ریا**

چکیده

هدف این پژوهش بررسی رابطه بین خوش بینی سرشتی و خوش بینی از دیدگاه اسلام با رضایت مندی از زندگی است. فرضیه های پژوهش حاضر این است که بین متغیرهای مزبور رابطة معنادار وجود دارد و خوش بینی اسلامی در حد قوی تری می تواند رضایت از زندگی را پیش بینی کند. به منظور آزمون این فرضیه ها، تعداد 269 نفر (122 نفر دانش پژوه)، (کارمند 55 نفر) و (دانشجو 92 نفر) به صورت تصادفی خوشه ای و ساده در پژوهش مشارکت داده شدند. شرکت کنندگان آزمون رضایت از زندگی (SWS)، آزمون جهت گیری زندگی (LOT) و پرسش نامة محقق ساختة خوش بینی اسلامی را پاسخ دادند. داده ها با نرم افزار SPSS تحلیل شدند. یافته ها نشان می دهند که، بین خوش بینی سرشتی، خوش بینی از دیدگاه اسلام و رضایت مندی، رابطة مثبت و معنادار وجود دارد. بین زنان و مردان از نظر رضایت مندی و هر دو نوع خوش بینی تفاوت معنادار وجود ندارد. بین گروه های سنی مختلف از نظر رضایت مندی تفاوت معنادار وجود ندارد. اما از نظر هر دو نوع خوش بینی، افراد جوان تر (15ـ25 سال) به طور معناداری از خوش بینی کمتری برخوردارند.

کلید واژه ها: خوش بینی سرشتی، رضایت از زندگی، خوش بینی در منابع اسلامی، توجه به جنبه های مثبت زندگی، بهزیستی فاعلی.

مقدمه

امروزه در سایه پیشرفت علم و تکنولوژی و فراهم شدن وسایل رفاهی و راحتی، بسیارند افرادی که از امکانات زیادی در زندگی برخوردارند، ولی از زندگی خود احساس رضایت ندارند. به همین دلیل، مطالعات زیادی در زمینه رضایت از زندگی و عوامل مؤثر بر آن انجام شده اند. یکی از عواملی که می تواند نقش مهمی در رضایت از زندگی داشته باشد، ویژگی «خوش بینی» است. دربارة خوش بینی با مفهوم روان شناختی آن و رابطة آن با رضایت از زندگی مطالعاتی صورت گرفته است، اما در زمینة خوش بینی با رویکرد اسلامی تا کنون پژوهشی انجام نگرفته و رابطة آن با خوش بینی روان شناختی و رضایت از زندگی بدون مطالعه مانده است.

خوش بینی به یک انتظار تعمیم یافته اشاره دارد که فرد بر اساس آن احساس می کند هنگام رویارویی با مشکلات، نتایج خوشایند رخ خواهد داد. این انتظار بیشتر حیطه های مهم زندگی فرد را پوشش می دهد. خوش بینی با ویژگی های روان شناختی گوناگونی رابطه دارد که هر کدام می تواند نقشی در احساس رضایت از زندگی داشته باشند.

خوش بینی با سلامت روانی افراد در ارتباط است. در یک مطالعه طولی خوش بینی سلامت روانی افراد را پس از ده سال پیش بینی کرد. در بیماران پارکینسون نیز افراد خوش بین در مقایسه با افراد بدبین از سلامت روانی بیشتری برخوردار هستند. خوش بینی از تأثیر مخرب مشاجرات روزانه بر سلامت روان جلوگیری می کند. خوش بینی سرشتی سلامت روانی (نشانگان وسواس بی اختیاری، افسردگی و خصومت) و سلامت جسمانی (اختلال های خواب و پرتنشی) را پیش بینی می کند. در بیمارانی که به دلیل بیرون زدگی لگن خاصره مورد عمل جراحی قرار گرفتند، افراد خوش بین از عملکرد روانی و جسمانی بهتری برخوردار بودند. همچنین خوش بینی از تأثیر مخرب بیکاری بر سلامت روان نیز جلوگیری می کند.

مطالعات زیادی نقش خوش بینی را در کاهش افسردگی نشان می دهد. به گونه ای که بدبینی و سبک تفسیر بدبینانه با افسردگی رابطة نزدیک دارد. افراد خوش بین افسردگی کمتری دارند و کمتر خشم خود را سرکوب می کنند. خوش بینی سرشتی با افسردگی زمان بارداری و پس از زایمان، رابطة منفی دارد. ابعاد خوش بینی، رابطة منفی تنگاتنگی با افسردگی یک قطبی دارد. در قربانیان حوادث طبیعی نیز افراد بدبین بیشتر از افراد خوش بین دچار افسردگی می شوند. برگشت بیماری افسردگی در زمان دانشجویی در افراد بدبین بیشتر از افراد خوش بین است. بین افراد خوش بین و بدبین از نظر میزان شیوع نشانگان افسردگی تفاوت معنادار وجود دارد.

خوش بینی با اضطراب نیز رابطة منفی دارد و افراد بدبین بیشتر دچار اضطراب می شوند. خوش بینی می تواند به طور معناداری میزان اضطراب مادران را پیش و پس از عمل جراحی فرزندان شان پیش بینی کند. زنان خوش بین در زمان بارداری اضطراب و تنیدگی کمتری تجربه می کند و به شکل مؤثری می توانند با تنیدگی مقابله کنند. خوش بینی سرشتی با «اضطراب صفتی» و «مقابله سرکوبگرانه» رابطة منفی دارد. «اضطراب پیش از مسابقه» نیز در دانشجویان ورزشکار خوش بین، کمتر از دیگران مشاهده شد.

خوش بینی با سلامت جسمانی نیز رابطه مثبت دارد. برای مثال، در بیمارانی که به علت بیماری لولة فرعی قلب عمل جراحی شده اند، افراد خوش بین وضعیت سلامتی بهتری نشان دادند. خوش بینی نجات بیماران را پس از یک حمله قلبی در طول هشت سال پیش بینی کرد و بیماری عروقی افراد خوش بین در طول سه سال در مقایسه با همتایان بدبین آنها پیشرفت کمتری نشان داد. افراد خوش بین تر یاخته های طبیعی ضدسرطانی بیشتری نسبت به افراد بدبین نشان می دهند. داشتن سبک تبیین خوش بینانه در آغاز بزرگ سالی، سلامت کلی را در میان سالی پیش بینی می کند. بررسی طولی نشان می دهد که خوش بینی سرشتی، طول عمر را در افراد خوش بین پیش بینی می کند.

دربارة خوش بینی چند نظریة عمده وجود دارد؛ اولین نظریة مطرح در این زمینه نظریه خوش بینی سرشتی است. بر این اساس، افراد خوش بین کسانی هستند که انتظار دارند رویدادهای خوبی برای آنان رخ دهند، ولی افراد بدبین کسانی هستند که انتظار دارند امور بدی برای آنان اتفاق بیفتد. این دیدگاه، سلامت روانی، سلامت جسمانی و سازگاری روان شناختی افراد خوش بین را ناشی از سبک های مقابله آنان می داند. این دیدگاه ریشه در نظریة سنتی انتظار ـ ارزش در باب انگیزش دارد.

دومین نظریة مهم در این زمینه، نظریة خوش بینی آموخته شده است. این نظریه خوش بینی و بدبینی افراد را ناشی از سبک تبیین آنان می داند. افراد خوش بین رویدادهای مثبت را به عوامل پایدار (همیشگی)، فراگیر (مربوط به تمام حیطه های زندگی) و درونی (ناشی از خود فرد)، اما رویدادهای منفی را به عوامل موقت، جزیی و برونی نسبت می دهد. افراد بدبین سبک تبیین متضاد با افراد خوش بین دارد.

سومین نظریه مهم، نظریة امید است. نظریة امید رابطة بین سه مفهوم انتخاب هدف، انتظارات و مفهوم خودکارآمدی بندورا را برجسته کرده است. بنابراین، افرادی که اهداف ارزشمندی دارند، از این توانایی برخوردارند که راه های مختلفی برای رسیدن به آن پیدا کنند؛ دربارة توانایی های حل مسئله خود احساس اعتماد می کنند و در نتیجه، سطوح بالایی از امید را تجربه می کنند. نظریة امید دو مؤلفه دارد؛ مؤلفة اول اندیشه مسیریابی نامیده می شود؛ یعنی افراد امیدوار در یافتن راه های مختلف برای رسیدن به هدف، خود را توانمند احساس کنند. مؤلفة دوم اندیشة کارگزاری است که بر اساس آن، فرد این توانایی را در خود می بیند که از مسیرهای موجود به خوبی استفاده کند. با وجود این دو مؤلفه، فرد خود را نسبت به آینده امیدوار احساس می کند.

چهارمین نظریة مهم در این زمینه، نظریة «خطای ادراکی» است. بر اساس این دیدگاه، افراد خوش بین با استفاده از فرایندهای خودفریبی خود را در یک روشنایی افزایش یافته تصور می کنند. افراد به سه طریق عمده، خود و جهان را مثبت تر از آنچه هستند تصور می کنند؛ نخست آنکه افراد خود، رفتار گذشته و صفات شخصی شان را در روشنایی افزایش یافته می بینند. به بیان دیگر، خطای ادراکی «خودافزایی» را تجربه می کنند. دوم اینکه به طور غیرواقعی احساس می کنند که نسبت به رویدادهای محیطی کنترل دارند و می پندارند که می توانند از بدتر شدن اوضاع و شرایط جلوگیری کنند. سوم اینکه، یک خوش بینی بی اساس در مورد آینده دارند و تصور می کنند آینده امیدبخش تر از آن چیزی خواهد بود که واقعیت ها می گویند.

در منابع اسلامی نیز شواهد گوناگون نشان می دهند که سه مؤلفه می توانند شکل دهندة مفهوم خوش بینی باشند؛ این سه مؤلفه عبارتند از: الف) توجه به جنبه های مثبت زندگی؛ ب) تفسیر مثبت رویدادها و مؤلفه؛ ج) انتظار مثبت نسبت به آینده. مؤلفه اول می تواند شامل ده زیرمؤلفه باشد که عبارتند از: توجه به ویژگی های خداوند؛ توجه به زیبایی های جهان؛ توجه به امکانات و فرصت ها؛ توجه به استعدادها و توانایی های خود؛ توجه به موفقیت های گذشتة خود؛ توجه به صفات مثبت دیگران؛ توجه به رفتار مثبت دیگران؛ توجه به گفتار مثبت دیگران؛ توجه به اندیشه های مثبت و توجه به پیامد اعمال. برای مؤلفة دوم نیز می توان شش زیرمؤلفه مطرح کرد که عبارتند از: دارای حکمت دانستن سختی ها؛ موقت دانستن مشکلات؛ قابل حل دانستن مشکلات؛ نقش خدا، خود و دیگران در وقوع رویدادها؛ سپاسگزاری از خداوند و دیگران و عدم شکایت از مشکلات. مؤلفه سوم نیز می تواند دارای پنج زیرمؤلفه باشد که عبارتند از: انتظار کمک از خداوند؛ انتظار وقوع رویدادهای خوشایند؛ انتظار کار درست از سوی دیگران؛ اعتماد به دیگران و کمک به دیگران. بنابراین، می توان این سه مؤلفه و 21 زیرمؤلفه را تشکیل دهنده مفهوم خوش بینی اسلامی قلمداد کرد.

رضایت مندی از زندگی با خوش بینی سرشتی رابطه دارد و پژوهش های مختلف این رابطه را نشان داده اند. رضایت مندی از زندگی با مفهومی که در این پژوهش بررسی شده است، یکی از سه مؤلفة «احساس خوش بختی فاعلی» است. بر اساس مفهوم سازی دینر و همکاران، احساس خوش بختی فاعلی از سه مؤلفه تشکیل شده است: «وجود عاطفة مثبت»، «فقدان عاطفة منفی» و «رضایت از زندگی». دو مؤلفة اول روی هم رفته مفهوم «شادکامی» را تشکیل می دهند و مؤلفه سوم با عنوان رضایت مندی از زندگی در پژوهش ها مطرح شده است.

بین رضایت از زندگی (SWLS)، و خوش بینی سرشتی (LOT)، با وجود متغیرهای دیگر رابطة مثبت و معنادار وجود دارد. بین این دو مفهوم و امید نیز رابطه معنادار مثبت وجود دارد. بین خوش بینی بالا، متوسط و ضعیف با رضایت از زندگی در گذشته، حال و انتظار رضایت در آینده تعامل چندجانبه وجود دارد. خوش بینی و بدبینی سرشتی رابطه معنادار با سازگاری روان شناختی دارند و افراد خوش بین تر، به مراتب رضایت بیشتری از زندگی نشان می دهند. تحلیل رگرسیون چندبعدی طبقه ای نشان می دهد که خوش بینی و امید، هر دو به طور معناداری رضایت مندی از زندگی را پیش بینی می کنند. خوش بینی و بدبینی هم به طور مستقیم و هم با میانجی عاطفه مثبت و منفی رضایت مندی از زندگی را پیش بینی می کنند. در مطالعة دیگر، خوش بینی به تنهایی ده درصد از کل واریانس مؤثر در رضایت از زندگی را تبیین کرد. در بیماران قلبی نیز خوش بینی با رضایت از زندگی پس از عملی جراحی ارتباط دارد. در گروه دیگر از بیماران قلبی، کیفیت کلی زندگی شش ماه بعد از عمل جراحی توسط خوش بینی پیش از عمل جراحی پیش بینی شد. پژوهش های مزبور رابطة بین خوش بینی و رضایت از زندگی را نشان می دهند، اما رابطه این دو متغیر با خوش بینی از دیدگاه اسلام مورد مطالعه قرار نگرفته است.

بنابراین، پژوهش حاضر در صدد پاسخ به این پرسش هاست که آیا بین خوش بینی از دیدگاه اسلام با خوش بینی سرشتی رابطة معنادار وجود دارد؟ آیا بین خوش بینی از دیدگاه اسلام با رضایت مندی از زندگی رابطه وجود دارد؟ آیا بین خوش بینی سرشتی و رضایت از زندگی که در تحقیقات دیگر نیز رابطه نشان داده است، در جامعه مورد پژوهش این مطالعه نیز رابطه به دست می آید؟ و بالاخره اینکه، اگر بین این سه متغیر رابطه وجود داشته باشد، آیا خوش بینی از دیدگاه اسلام به دلیل برخورداری از جنبه های معنوی، می تواند رضایت از زندگی را به شکل قوی تری پیش بینی کند؟

فرضیه های پژوهش حاضر آن است که بین هر سه نوع متغیر، رابطة مثبت و معنادار وجود دارد. خوش بینی اسلامی می تواند در حد قوی تری رضایت از زندگی را تبیین کند.

ضرورت پژوهش حاضر این است که خوش بینی با رویکرد اسلامی در این پژوهش مطالعه و نوع رابطه و میزان رابطة رضایت مندی و خوش بینی سرشتی با خوش بینی اسلامی بررسی شده است.

روش

روش پژوهش در این مطالعه از نوع همبستگی است. جامعة آماری این پژوهش از چهار گروه تشکیل شده است: 1. همه دانش پژوهان مرد مؤسسه آموزشی و آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در دو مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد (حدود 1100نفر)؛ 2. همة دانشجویان دختر و پسر دانشگاه آزاد اسلامی قم (حدود 400 نفر)؛ 3. همة دانش پژوهان مؤسسه علوم انسانی جامعةالمصطفی العالمیة (حدود 500 نفر)؛ 4. تمام کارمندان مرد مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) (حدود 300 نفر) تعداد کل این چهار گروه در سال تحصیلی 87-88، حدود 2300 نفر را تشکیل می دهند.

حجم نمونه با استفاده از جدول مورگان انتخاب شده است. در این جدول برای جامعة 2400 نفری، 231 نفر نمونه ذکر شده است؛ اما در این تحقیق به خاطر اطمینان از معرف بودن نمونه و به دلیل پراکندگی زیرگروه های جامعه، تعداد 300 پرسش نامه توزیع شد که 31 پرسش نامه غیرقابل نمره گزاری به دست آمد. پس حجم نمونه در این پژوهش 269 نفر است.

در این پژوهش از روش نمونه گیری تصادفی استفاده، و این امر به سه صورت انجام شده است؛ در مورد برخی از دانش پژوهان و دانشجویان چندین کلاس درس به صورت تصادفی انتخاب شده است. تعدادی از دانشجویان و دانش پژوهان در قسمت های مختلف دانشگاه و مؤسسه مثل کتابخانه و محدودة دانشگاه نیز به صورت تصادفی در این تحقیق مشارکت داشته اند. در مورد کارمندان، محقق به بخش های مختلف اداری مؤسسه مراجعه کرده، و از آنان خواسته است تا در امر پژوهش شرکت کنند.

ابزارهای این پژوهش عبارتند از: پرسش نامة خوش بینی اسلامی، آزمون خوش بینی سرشتی (آزمون جهت گیری زندگی LOT)، آزمون رضایت از زندگی (SWLS).

1. پرسش نامة خوش بینی اسلامی: این پرسش نامه را محقق با توجه به منابع اسلامی و استفاده از آیات و روایات ساخته است. این پرسش نامه دارای سه مؤلفه، 21 زیرمؤلفه و60 گزاره است.

مؤلفة اول شامل ده زیرمؤلفه است که عبارتند از: توجه به ویژگی های خداوند؛ توجه به زیبایی های جهان؛ توجه به امکانات و فرصت ها؛ توجه به استعدادها و توانایی های خود؛ توجه به موفقیت های گذشته خود؛ توجه به صفات مثبت دیگران؛ توجه به رفتار مثبت دیگران؛ توجه به گفتار مثبت دیگران؛ توجه به اندیشه های مثبت و توجه به پیامد اعمال.

مؤلفة دوم شش زیرمؤلفه دارد که عبارتند از: حکمت دانستن سختی ها؛ موقت دانستن مشکلات؛ قابل حل دانستن مشکلات؛ نقش خدا، خود و دیگران در وقوع رویدادها؛ سپاسگزاری از خداوند و دیگران و عدم شکایت از مشکلات.

مؤلفة سوم نیز می تواند دارای پنج زیر مؤلفه باشد که عبارتند از: انتظار کمک از خداوند؛ انتظار وقوع رویدادهای خوشایند؛ انتظار کار درست از سوی دیگران؛ اعتماد به دیگران و کمک به دیگران. خلاصه می توان این سه مؤلفه و 21 زیرمؤلفه را تشکیل دهنده مفهوم خوش بینی اسلامی قلمداد کرد.

این پرسش نامه به صورت لیکرت پنج گزینه ای طراحی شده است؛ گزینه ها عبارتند از: کاملاً موافقم (نمره 5)، موافقم (نمره 4)، نظری ندارم (نمره 3)، مخالفم (نمره 2) و کاملاً مخالفم (نمره 1). در این پرسش نامه سؤال های 7، 8، 17، 18، 34، 36، 42، ،44، 47، 51، 54 و 58 نمرة معکوس می گیرند. کمترین نمره ای که یک فرد در این پرسش نامه به دست می آورد 60 و بیشترین آن 300 است. نمرة بالاتر نشان دهنده خوش بینی بیشتر است.

اعتبار پرسش نامه در دو مرحلة مقدماتی و یک مرحلة نهایی مورد سنجش قرار گرفت. در اجرای مقدماتی مرحلة اول، ضریب آلفای کرونباخ 92/0 (تعداد=37)، در اجرای مقدماتی مرحلة دوم، ضریب آلفای 80/0 (تعداد=40) و در اجرای نهایی، ضریب آلفای 86/0 (تعداد=269) به دست آمد. همچنین ضریب دو نیمه سازی گاتمن 80/0 به دست آمد.

2. آزمون جهت گیری زندگی: جهت سنجش خوش بینی سرشتی از آزمون جهت گیری زندگی (LOT) استفاده شده است. این آزمون ابتدا در سال 1985 توسط شییر و کارور ساخته شد که تفاوت های فردی در مورد خوش بینی و بدبینی را می سنجد. آزمون دارای 8 ماده است که براساس مقیاس لیکرت چهارنقطه ای درجه بندی شده است. گزینه های مورد نظر عبارتند از: کاملاً موافقم (نمره 4)؛ نسبتاً موافقم (نمره 3)؛ نسبتاً مخالفم (نمره 2) و کاملاً مخالفم (نمره 1). گزاره های 2، 5، 6 و 8 به صورت معکوس نمره گزاری می شوند.

در ایران این آزمون نخستین بار توسط گودرزی (1380) استفاده شد. پس از آن، حسن شاهی (1381) آن را به کاربرد. در سال 1384 موسوی نسب، نسخة تجدیدنظرشدة آن استفاده کرد و سرانجام، نسخة اولیه آن توسط کجباف، عریضی و خدابخشی (1385) در استان اصفهان هنجاریابی و اعتباریابی شد و اعتبار و روایی بالا به دست آمد.

شییر و کارور (1985) ضریب آلفای کرونباخ 76/0 و ضریب اعتبار بازآزمایی 79/0 با فاصلة چهار هفته را برای یک گروه از دانشجویان گزارش کرد. همچنین کارور و همکاران در مطالعة دیگر بر روی 59 زن دچار سرطان سینه، ضریب آلفای 87/0 و ضریب اعتبار بازآزمایی 74/0 با فاصله 12 ماه را نشان دادند. نسخة تجدیدنظرشدة این آزمون نیز ضریب آلفای 86/0 را نشان داد.

در ایران اعتبار بازآزمایی این آزمون بر 27 دانش آموز پیش دانشگاهی با فاصلة ده روز 70/0 به دست آمد. همچنین ضریب آلفای کرونباخ در مطالعه موسوی نسب 54/0 به دست آمد. کجباف، عریضی و خدابخشی، اعتبار بالایی در هنجاریابی از نسخة اولیه این آزمون گزارش دادند. همچنین روایی همگرا و افتراقی آن با مقیاس منبع کنترل و مقیاس عزت نفس روزنبرگ تأیید شده اند.

3. آزمون رضایت از زندگی: برای سنجش رضایت مندی از زندگی از «مقیاس رضایت از زندگی» (SWLS) استفاده شده است. این مقیاس را دینر و همکاران برای اندازه گیری رضایت از زندگی ساختند. «مقیاس رضایت از زندگی» یک مقیاس پنج ماده ای است و هر ماده دارای هفت گزینه به صورت لیکرت است. این گزینه ها عبارتند از: به شدت مخالفم؛ مخالفم؛ کمی مخالفم؛ نه مخالفم و نه موافقم؛ کمی موافقم؛ موافقم و به شدت موافقم. این گزینه ها به ترتیب از 1 تا 7 نمره گذاری می شوند. بنابراین، کمترین نمره که یک نفر در این آزمون می تواند به دست آورد 5 و بالاترین نمره 35 خواهد بود. نمرة بالا نشان دهندة رضایت از زندگی بیشتر است. در این آزمون، ماده ای وجود ندارد که به صورت منفی نمره گزاری شود.

در هنجاریابی مقیاس رضایت از زندگی (SWLS)، اعتبار آن با استفاده از روش آلفای کرونباخ 83/0 و با روش بازآزمایی 69/0 به دست آمد. روایی همگرای با استفاده از فهرست شادکامی آکسفورد OHI، و روایی افتراقی با استفاده از فهرست افسردگی بک BDI برآورد شد. این مقیاس (SWLS)، همبستگی مثبت با فهرست شادکامی آکسفورد (OHI) و همبستگی منفی با فهرست افسردگی بک (BDI) نشان داد.

مطالعه بر روی افراد مبتلا به اختلال روان پزشکی شدید نشان می دهد که آزمون رضایت از زندگی (SWLS) همسانی درونی مناسب دارد. آزمون رضایت مندی از زندگی با ابزارهای دیگر سنجش رضایت مندی رابطة قوی دارد (روایی همگرا). همچنین این آزمون با عواطف مثبت و منفی، حرمت خود، نشانگان روان شناختی و زمینه های جمعیت شناختی تفاوت دارد (روایی افتراقی). بنابراین، آزمون رضایت از زندگی یک ابزار مناسب بالینی و پژوهشی است.

یک بررسی فراتحلیل پنج نوع مطالعه نشان می دهد که آزمون رضایت از زندگی (SWLS)، از اعتبار بازآزمایی بالا برخوردار است؛ اما توانایی آن در سنجش داوری کلی دربارة رضایت از زندگی کلی و ترتیب آیتم ها ضعیف است.

مظفری نشان داد که «مقیاس رضایت از زندگی» در ایران از روایی و پایایی مناسب برخوردار است. وی ضریب آلفای کرونباخ را برای این مقیاس برابر با 85/0و پایایی بازآزمایی آن را به فاصلة 6 هفته برابر با 84/0گزارش کرد. خیر و سامانی ضریب آلفای 80/0 به دست آورده است. بیانی، گودرزی و کوچکی نیز مقیاس رضایت از زندگی (SWLS) را یک مقیاس مفید در پژوهش های روان شناختی ایرانی دانسته اند.

یافته ها

جدول1: توصیف جمعیت شناختی گروه نمونه

متغیر

گروه تعداد درصد درصد تراکمی

شغل دانشجو 92 34/2 34/2

دانش پژوه امام خمینی قدس سره 58 21/6 55/8

کارمند 55 20/4 76/2

دانش پژوه علوم انسانی 64 23/8 100/0

جنس مرد 216 80/3 80/3

زن 53 19/7 100/0

تأهل متأهل 208 77/3 77/3

مجرد 61 22/7 100/0

سن گروه سنی 15-24 64 23/8 23/8

گروه سنی 25-29 50 18/6 42/4

گروه سنی 30-34 80 29/7 72/1

گروه سنی 35-40 61 22/7 94/8

گروه سنی بالای 40 14 2/5 100/0

سطح تحصیلات دیپلم 34 12/6 12/6

کارشناسی 179 66/5 79/1

کارشناسی ارشد 56 20/8 100/0

جمع کل 269 100/0

همان طور که در جدول 1 آمده است، افراد نمونة پژوهش حاضر از چهار گروه تشکیل شده است. 34 درصد دانشجویان، 22 درصد دانش پژوهان مؤسسه امام خمینی(ره)، 20 درصد کارمندان مؤسسه امام خمینی(ره) و 24 درصد دیگر را دانش پژوهان مؤسسه علوم انسانی تشکیل می دهند. از نظر جنسیت نیز 20 درصد گروه نمونه زن و 80 درصد دیگر مرد هستند (زنان اختصاص به گروه دانشجویان دارد)؛ 23 درصد افراد مجرد و 77 درصد متأهل هستند؛ 13 درصد افراد دیپلم، 66 درصد کارشناسی و 21 درصد کارشناسی ارشد هستند.

جدول2: توصیف آزمودنی ها از نظر میانگین خوش بینی اسلامی، خوش بینی سرشتی و رضایت از زندگی

میانگین شغل رضایت مندی خوش بینی سرشتی خوش بینی اسلامی

دانشجو 37/22 85/22 03/214

دانش پژوه امام خمینی(ره) 43/21 26/24 81/221

کارمند 87/21 91/22 29/223

دانش پژوه علوم انسانی 25/22 36/23 76/224

آماره میانگین کل 04/22 27/23 16/220

انحراف استاندارد 79/5 91/3 56/21

کمینه 5 12 139

بیشینه 34 32 279

در جدول 2 توصیف آزمودنی ها بر اساس سه متغیر ارائه شده است. همان گونه که مشاهده می شود، میانگین نمرات خوش بینی سرشتی در

کل آزمودنی ها 39/23 است؛ در حالی که پراکندگی نمرات می تواند بین 8 تا32 در نوسان باشد. میانگین نمرات آزمودنی ها در مقیاس رضایت از زندگی 03/22

است. بیشتر مردم در مقیاس رضایت از زندگی، نمرة بین 5 تا 21

می گیرند. میانگین نمرات آزمودنی ها در خوش بینی اسلامی 15/220 است؛ در حالی که نمرات آزمودنی ها در این پرسش نامه می تواند بین 60 تا 300 در نوسان باشد.

جدول 3: توصیف و گروه بندی افراد بر اساس نمرات پائین، متوسط و بالا

متغیر گروه پایین (8-16) متوسط (17-25) بالا (26-32) جمع کل

خوش بینی سرشتی تعداد 5 165 99 269

درصد 9/1 3/61 8/36 0/100

رضایت مندی از زندگی گروه پائین (5-15) متوسط (16-25) بالا (26-35) جمع کل

تعداد 42 143 84 269

درصد 6/15 2/53 2/31 0/100

خوش بینی از دیدگاه اسلام گروه پائین (60-140) متوسط (141-220) بالا (221-300) جمع کل

تعداد 1 129 139 269

درصد 4/0 48 6/51 0/100

در جدول 3 نمرات گروه مورد مطالعه در سه متغیر خوش بینی سرشتی، رضایت مندی از زندگی و خوش بینی از دیدگاه اسلام در سه طبقه پایین، متوسط و بالا طبقه بندی شده اند. در خوش بینی سرشتی افرادی که در گروه نمره پایین قرار داده شده اند، کسانی هستند که نمرات شان بین 8 تا 16 قرار دارند (1/9درصد افراد)؛ گروهی که نمرات شان بین 17 تا 25 قرار دارد، دارای نمرة متوسط اند (61/3 درصد افراد)؛ افراد گروه بالا نمرات شان بین 26 تا 32 قرار دارد (36/8درصد افراد). همچنین در متغیر رضایت مندی از زندگی افراد، گروه پایین کسانی هستند که نمرات شان بین 5 تا 15 قرار دارند (15/6درصد افراد)؛ گروه متوسط دارای نمرات 16 تا 25 هستند (53/2 درصد افراد) و گروه بالا از نمرات 26 تا 36 برخوردارند (31/2 درصد افراد). در متغیر خوش بینی اسلامی، گروه پایین کسانی هستند که نمرات شان از 60 تا 140 در نوسان است (0/4 درصد شرکت کنندگان)؛ گروه متوسط دارای نمرات 141 تا 220 هستند (48 درصد افراد)، گروهی دارای نمرة بالا به شمار می آیند که نمرات آنها از 221 تا 300 باشد (51/6 درصد شرکت کنندگان).

جدول 4: تحلیل رابطة همبستگی بین خوش بینی سرشتی، خوش بینی اسلامی و رضایت از زندگی

متغیر خوش بینی سرشتی خوش بینی اسلامی رضایت مندی

خوش بینی سرشتی همبستگی پیرسون 1

سطح معناداری دوسویه 0001/0

خوش بینی اسلامی همبستگی پیرسون 438/0 (**) 1

سطح معناداری دوسویه 0001/0 0001/0

رضایت مندی همبستگی پیرسون 313/0 (**) 439/0(**) 1

سطح معناداری دوسویه 0001/0 0001/0 0001/0

تعداد 269 269 269

در جدول 4 رابطة همبستگی بین سه متغیر اصلی پژوهش ارائه شده است. همان گونه که مشاهده می شود، بین خوش بینی اسلامی و خوش بینی سرشتی، رابطة همبستگی مثبت و معنادار (ضریب همبستگی= 436/0) وجود دارد. همچنین خوش بینی اسلامی با رضایت از زندگی، رابطة مثبت و معنادار (ضریب همبستگی = 439/0) دارد. خوش بینی سرشتی و رضایت از زندگی نیز با یکدیگر رابطة همبستگی مثبت و معنادار (ضریب همبستگی 313/0) دارند. هر سه همبستگی در سطح 0001/0 معنا دارند.

جدول 5: تحلیل پیش بینی رضایت از زندگی توسط خوش بینی اسلامی و سرشتی

الگو ضریب همبستگی ضریب تعیین ضریب تعدیل شده انحراف معیار ضریب

1 * 439/0 193/0 190/0 21/5

2 ** 459/0 211/0 205/0 16/5

* خوش بینی اسلامی

** خوش بینی اسلامی و سرشتی

در جدول 5 تحلیل رگرسیون رابطة خوش بینی سرشتی و خوش بینی اسلامی با رضایت از زندگی ارائه شده است. در این تحلیل، بر اساس رگرسیون خطی گام به گام، رضایت از زندگی به منزلة متغیر وابسته، و خوش بینی اسلامی و خوش بینی سرشتی به مثابه متغیرهای مستقل وارد معادله شدند. همان گونه که مشاهده می شود، خوش بینی اسلامی به تنهایی می تواند 193/0 درصد از تغییرات مربوط به رضایت از زندگی را پیش بینی کند. اما خوش بینی اسلامی و خوش بینی سرشتی با همدیگر 211/0 درصد از تغییرات مربوط به رضایت از زندگی را پیش بینی می کند.

جدول 6: تحلیل پیش بینی رضایت از زندگی توسط مؤلفه های خوش بینی

الگو ضریب همبستگی ضریب تعیین ضریب تعدیل شده انحراف معیار تعیین

1 * 397/0 157/0 154/0 32/5

2 ** 432/0 187/0 181/0 24/5

3 *** 448/0 201/0 192/0 20/5

* متغیر پیش بین (ثابت): توجه

** متغیرهای پیش بین (ثابت): توجه، انتظار

*** متغیرهای پیش بین (ثابت): توجه، انتظار، عدم بدبینی

**** متغیر وابسته: رضایت از زندگی

در جدول 6 نشان داده شده است که پنج مؤلفة خوش بینی (سه مؤلفه خوش بینی اسلامی: توجه، تفسیر و انتظار و دو مؤلفة خوش بینی سرشتی: خوش بینی و عدم بدبینی) در معادلة رگرسیون گام به گام شرکت داده شده اند. در این معادله، رضایت از زندگی به منزلة متغیر وابسته، و مؤلفه های خوش بینی اسلامی به مثابه متغیرهای مستقل در نظر گرفته شده اند. همان گونه که مشاهده می شود، (157/0) درصد تغییرات رضایت از زندگی، توسط مؤلفه توجه به جنبه های مثبت زندگی، (187/0) درصد توسط توجه و انتظار با هم و (201/0) درصد توسط توجه، انتظار و عدم بدبینی تبیین می شود. بنابراین، از میان دو مؤلفة خوش بینی سرشتی، تنها فقدان بدبینی در معادله اثر دارد.

جدول 7: مقایسه زنان و مردان از نظر خوش بینی اسلامی، خوش بینی سرشتی و رضایت از زندگی

آزمون لوین برای واریانس های برابر آزمون t برای مقایسه میانگین ها

تغیر F معناداری t درجه آزادی معناداری تفاوت میانگین تفاوت خطای استاندارد

خوش بینی اسلامی فرض واریانس های برابر 247/0 620/0 268/0- 267 789/0 866/0- 311/3

فرض های واریانس های نابرابر 265/0- 544/78 792/0 866/0- 345/3

خوش بینی سرشتی فرض واریانس های برابر 288/0 592/0 978/1- 267 049/0 025/1- 518/0

فرض های واریانس های نابرابر 836/1- 209/73 070/0 025/1- 558/0

رضایت از ندگی فرض واریانس های برابر 37/6 012/0 219/1- 267 224/0 081/1- 887/0

فرض های واریانس های نابرابر 049/1- 243/68 298/0 081/1- 031/1

زنان و مردان از نظر خوش بینی اسلامی، خوش بینی سرشتی و رضایت از زندگی در جدول 7 مقایسه شده اند. مقدار t نشان می دهد که زنان و مردان از نظر خوش بینی اسلامی با یکدیگر تفاوت ندارند؛ زیرا مقدار t برابر است با (268/0-). در آزمون مزبور با درجه آزادی 267، زمانی تفاوت معنادار است که در سطح 05/0 مقدار t کوچکتر از 96/1- یا بزرگتر از 96/1+ باشد. اما عدد مزبور چون بین این دو عدد قرار دارد، پس تفاوت معنادار نیست. اما دربارة خوش بینی سرشتی می توان گفت در فرض واریانس های برابر، تفاوت بین زنان و مردان تقریباً معنادار است؛ زیرا مقدار t از محدوده ای که بیان شد، خارج است. ولی در فرض واریانس های نابرابر، باز هم تفاوت معنادار نیست؛ زیرا مقدار t بین دو عددی قرار دارد که در بالا بیان شد.

در مورد رضایت از زندگی نیز تفاوت بین زنان و مردان معنادار نیست؛ زیرا مقدار t خارج از محدودة موردنظر نیست.

جدول 8: مقایسه آزمودنی ها از نظر رضایت از زندگی، خوش بینی اسلامی و خوش بینی سرشتی

متغیرهای مستقل شغل شغل تفاوت میانگین خطای استاندارد سطح معناداری

رضایت از زندگی دانشجو دانش پژوه 93/0 97/0 337/0

کارمند 49/0 99/0 617/0

طلبه 11/0 94/0 900/0

خوش بینی اسلامی دانشجو دانش پژوه (*)77/7- 55/3 30/0

کارمند (*)25/9- 61/3 011/0

طلبه (*)73/10- 45/3 002/0

خوش بینی سرشتی دانشجو دانش پژوه (*)39/1- 56/0 014/0

کارمند 05/0- 57/0 930/0

طلبه 05/0- 54/0 363/0

در جدول 8 مقایسة چهار گروه مورد مطالعه با استفاده از تحلیل واریانس یک راهه (ANOVA) و آماره (LCD) نشان داده شده است. همان گونه که مشاهده می شود، گروه های چهارگانه تفاوت معناداری با یکدیگر از نظر میزان رضایت از زندگی ندارند. اما از نظر خوش بینی اسلامی، دانشجویان تفاوت معناداری با سه گروه دیگر دارند. اما طلاب، کارمندان و دانش پژوهان تفاوت معناداری بایکدیگر ندارند. همچنین از نظر خوش بینی سرشتی، دانش پژوهان با دانشجویان و کارمندان تفاوت معنادار دارند، ولی دانش پژوهان با طلاب تفاوت ندارند؛ اما طلاب، کارمندان و دانشجویان تفاوت معنادار با یکدیگر ندارند.

جدول9: مقایسه گروه های سنی از نظر رضایت از زندگی، خوش بینی اسلامی و خوش بینی سرشتی

متغیرهای مستقل گروه سنی(ب) گروه سنی(ج) تفاوت میانگین(ب-ج) خطای استاندارد معناداری

رضایت از زندگی 15-24 25-29 183/1- 09/1 280/0

30-34 781/0 97/0 422/0

35-40 369/0 03/1 722/0

41-52 441/0 71/1 796/0

خوش بینی اسلامی 15-24 25-29 (*)978/10- 96/3 006/0

30-34 (*)640/12- 52/3 000/0

35-40 (*)742/13- 75/3 000/0

41-52 (*)720/15- 19/6 012/0

خوش بینی سرشتی 15-24 25-29 025/1- 63/0 105/0

30-34 (*)765/1- 55/0 002/0

35-40 863/0- 59/0 149/0

41-52 (*)765/2- 98/0 005/0

همان گونه که در جدول 9 ارائه شده است، بر اساس تحلیل واریانس یک راهه در مقیاس رضایت از زندگی هیچ کدام از گروه های سنی با یکدیگر تفاوت معنادار ندارند؛ اما در مقیاس خوش بینی اسلامی، گروه اول (گروه سنی 15-25) با گروه های دیگر تفاوت معنادار دارند؛ ولی گروه های دیگر با هم تفاوت ندارند. بنابراین، اطلاعات مربوط به آنها از جدول حذف شد. در مورد خوش بینی سرشتی نیز گروه اول فقط با دو گروه تفاوت معنادار دارد؛ یکی با گروه سنی 30 تا 34 و دیگری باگروه سنی 41-52.

تفسیر یافته ها

نتایج نشان می دهد که بین این سه متغیر رابطة مثبت و معنادار وجود دارد (جدول 4). شواهدی وجود دارد که این نتیجه را تأیید می کند؛ از جمله اینکه موسوی نسب و تقوی نشان دادند که خوش بینی سرشتی و رضایت از زندگی رابطه مثبت و معنادار دارند و خوش بینی سرشتی به تنهایی 10 درصد از کل واریانس مربوط به رضایت از زندگی را تبیین می کند. مطالعه اکسترامرا، دوران و ری که در آن نیز مقیاس های حاضر به کار رفته است، این رابطه را تأیید می کند. چانگ و همکاران نیز نشان دادند که خوش بینی سرشتی به طور معناداری رضایت کلی از زندگی را پیش بینی می کند. شواهد دیگری نیز در مقدمه ذکر شده اند.

تفسیر نخست: رابطة خوش بینی و رضایت از زندگی از چند جنبه قابل تفسیر است؛ نخست اینکه افراد خوش بین در مواجهه با رویدادهای تنش زا، از سبک های مقابلة مؤثر استفاده می کنند. صاحب نظران خوش بینی سرشتی معتقدند خوش بینی از طریق سبک های مقابلة مؤثر، نتایج مثبتی چون سلامت روان، سلامت جسمانی، موفقیت شغلی و تحصیلی را به ارمغان می آورد. تفسیر حاضر بر این نکته تأکید دارد که افراد خوش بین و بدبین، نوع برخوردشان در برابر مشکلات متفاوت است. افراد خوش بین از سبک هایی استفاده می کنند که به آنان امکان می دهد بر مشکلات غلبه کنند و بدین ترتیب، رضایت و شادی را در زندگی خود احساس کنند. افراد خوش بین از سبک هایی مقابله ای مانند تصویرسازی ذهنی، تلاش، کنترل فکر، و تحلیل منطقی استفاده می کنند؛ اما افراد بدبین از انحراف توجه، فرار از مشکل، یا تسلیم در برابر آن بهره می گیرند. افراد بدبین نه تنها از مشکلات کناره گیری می کنند، بلکه به کناره گیری اجتماعی نیز رو می آورند. دانشجویان خوش بین هنگام مواجهه با مشکل، از مقابله متمرکز بر تکلیف، و دانشجویان بدبین از مقابله رها کردن تکلیف استفاده می کنند. افراد خوش بین نه تنها از مقابله متمرکز بر حل مشکل و عدم اجتناب بهره می برند، بلکه از سبک های مقابلة حمایت اجتماعی و پایداری در برابر مشکلات نیز بهره می گیرند. همچنین افراد خوش بین از سبک هایی چون برخورد فعال با مشکل، برنامه ریزی، خویشتن داری، کسب حمایت اجتماعی و عاطفی، مراجعه به دین، پذیرش، تخلیه هیجانی و عدم وابستگی روانی و رفتاری استفاده می کنند؛ اما افراد بدبین ضمن اینکه از راهبردهای مزبور به ندرت استفاده می کنند، از انکار و رو آرودن به مواد مخدر و الکل نیز سود می جویند. بنابراین شواهد، می توان این تفسیر را تأیید کرد که وجود سبک های مقابلة مؤثر در افراد خوش بین، سبب می گردد آنان رضایت بیشتری از زندگی خود داشته باشند.

تفسیر دوم: افراد خوش بین از سلامت روانی، موفقیت و سلامت جسمانی بیشتری برخوردارند و همین امر سبب می شود از زندگی خود رضایت بیشتری داشته باشند. شواهد زیادی نشان می دهد افراد خوش بین از سلامت روانی، سلامت جسمانی و موفقیت شغلی و تحصیلی بالا برخوردارند. شواهدی وجود دارد که نقش خوش بینی را در سلامت روانی، جسمانی و موفقیت نشان می دهند. کانوی و همکاران نشان دادند افراد خوش بین از سلامت روانی بیشتر (پایین بودن نشانگان وسواس بی اختیاری، افسردگی و خصومت) سلامت جسمانی بیشتر (فقدان اختلال های خواب و پرتنشی) برخوردارند. خوش بینی از تأثیر مخرب مشاجرات روزانه بر سلامت روان جلوگیری می کند. رِن و همکاران نیز نشان دادند که افراد خوش بین، سلامت بهتر، نشانگان بیماری کمتر و وضعیت بهتر در فعالیت های روزانه دارند.

تفسیر سوم: افراد خوش بین به این دلیل از زندگی خود رضایت بیشتری دارند که توجه شان به جنبه های مثبت زندگی متمرکز است و افراد بدبین به سبب بزرگ دیدن مشکلات و کمرنگ دیدن جنبه های مثبت، رضایت کمتری از زندگی خود دارند. این تفسیر با نتایج پژوهش حاضر بیشتر هم سو است؛ زیرا از بین مؤلفه های خوش بینی، مؤلفه «توجه به جنبه های مثبت» ارتباط قوی تری با رضایت از زندگی دارد و با قدرت بیشتری می تواند آن را پیش بینی کند (جدول 6).

ذهن انسان حالت ذره بین دارد؛ اگر فردی بر مشکلات و جنبه های منفی زندگی متمرکز شود، این مشکلات و کاستی ها آن قدر در نظر فرد بزرگ جلوه می کنند که او زندگی خود را در سیاهی تعمیم یافته می بیند؛ اما اگر ذهن و توجه انسان بر جنبه های خوشایند، رضایت بخش، موفقیت ها، زیبایی ها، امکانات و فرصت ها متمرکز شود، رضایت و شادمانی را در زندگی خود احساس می کند. در این تفسیر، خوش بینی و بدبینی با مسئله توجه گزینشی ارتباط پیدا می کند. توجه گزینشی به این واقعیت اشاره دارد که انسان در یک لحظه از زمان، با محرک ها، تفسیرها، اطلاعات، افکار و احساسات زیادی سروکار دارد، ولی از آنجا که ظرفیت پردازش در انسان محدود است و نمی تواند به همة این محر ک ها در یک زمان توجه کند، بلکه باید از بین آنها موردی را گزینش کند. بر اساس این گزینش است که افراد خوش بین و بدبین از یکدیگر متفاوت می شوند. افراد خوش بین توجه خود را بر عناصر، رویدادها، افکار و تفسیرهایی متمرکز می سازند که برای آنان موفقیت، رغبت و لذت را به ارمغان می آورد. اما افراد بدبین به عناصر، اشیا، رویدادها و جنبه هایی متمرکز می شوند که نارضایتی و عدم موفقیت را برای آنان به بار می آورد. آزمایشی نشان می دهد افراد خوش بین به محرک های مثبت و افراد بدبین به محرک های منفی توجه بیشتری دارند. در این آزمایش، واژه ها در سه دستة شادی بخش، خنثی و تهدیدکننده توسط یک دستگاه رایانه ای ارائه می شد و واکنش آزمودنی ها توسط آزمایشگران مشاهده می شد. نتایج نشان داد که افراد خوش بین به واژه های شادی بخش و افراد بدبین به واژه های تهدیدکننده بیشتر واکنش نشان می دادند. بنابراین، نحوة توجه افراد سبب افزایش یا کاهش رضایت و عدم رضایت از زندگی در افراد خوش بین و بدبین می گردد.

در دین اسلام آموزه های زیادی وجود دارد که به افراد سفارش می کنند توجه خود را به صورت آگاهانه و اختیاری بر مسائلی متمرکز ساخته و از مسائل دیگر منصرف سازد. خداوند می فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده اید... خدا را فراوان یاد کنید، تا رستگار شوید»(انفال: 45) در آیه دیگر نیز به این واقعیت تأکید می شود: «ای کسانی که ایمان آورده‏اید! خدا را بسیار یاد کنید». (احزاب: 41) یاد خدا که در آیات مزبور و آیات و روایات فراوان دیگر تأکید شده است، به معنای توجه به خداوند است. امام خمینی(ره) می فرماید: «ذکر واقعی خداوند به معنای توجه قلبی به خداوند است». در تفسیر روشن نیز ذکر خدا به معنای توجه به خدا معنا شده است.

یکی از اموری که در اسلام بر آن تأکید شده است، توجه به امکانات و نعمت هایی است که در اختیار انسان قرار دارند. قرآن می فرماید: «نعمت خدا را بر خود، کتاب آسمانی و حکمتی را که خدا بر شما نازل کرده به خاطر داشته باشید».( بقره: 231) در آیة دیگر می فرماید: «پس نعمت های خدا را یاد کنید، شاید رستگار شوید!».(اعراف: 69) یادکردن نعمت ها، نیازمند توجه حسی و قلبی به این نعمت هاست. کسی که به نعمت ها و امکانات زندگی خود توجه دارد، فرد خوش بین تلقی شده و احتمالاً رضایت بیشتری از زندگی تجربه خواهد کرد.

پیش بینی قوی تر رضایت از زندگی توسط خوش بینی اسلامی

پرسش دوم پژوهش این بود که آیا خوش بینی اسلامی می تواند در حد قوی تری رضایت از زندگی را تبیین کند؟ نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد که پاسخ این پرسش مثبت است و خوش بینی از دیدگاه اسلام، در حد قوی تری رضایت از زندگی را تبیین می کند و رابطة قوی تری با آن دارد (جدول 5).

تفسیر این نتیجه تا حدودی روشن است؛ زیرا خوش بینی اسلامی در بردارندة جنبه های معنوی است که در خوش بینی سرشتی لحاظ نشده اند. در خوش بینی اسلامی، فرض بر این است که افراد بدبین به جنبه های منفی زندگی توجه دارد، که یکی از آنها فراموش کردن خدا و عدم توجه به اوست. بر اساس خوش بینی اسلامی، افراد بدبین انتظار منفی نسبت به آینده دارند؛ یکی از انتظارات منفی، نداشتن انتظار کمک از سوی خداست. بر این اساس، کسی که در زندگی خود کمتر به خدا توجه می کند و انتظار مساعدت کمتر از سوی او دارد، به احتمال قوی رضایت کمتری را در زندگی خود تجربه می کند. قرآن می فرماید: «هر کس از یاد و توجه من روگردان شود، زندگی تنگ و سختی خواهد داشت».(طه: 124) کسی که زندگی سختی دارد، حتماً رضایت کمتری در زندگی خود احساس می کند. آیه 67 سورة توبه نیز مبین این واقعیت است که هر کس خدا را فراموش کند، خداوند نیز او را فراموش می کند؛ یعنی دست حمایت خود را در زندگی از سر او بر می دارد. در نتیجه، فرد در زندگی خود احساس گرفتاری و بدبختی می کند.

پژوهش های روان شناختی نیز مؤید این مسئله است که دین داری، با رضایت بیشتر از زندگی در ارتباط است. «در تحقیقی با 163 هزار شرکت کننده از 14 کشور اروپایی معلوم شد 85 درصد از کسانی که دست کم یک بار در هفته به کلیسا می روند، از زندگی خود بسیار راضی هستند. ولی در میان افرادی که به کلیسا نمی روند، این تعداد به 77 درصد می رسد». در پژوهش دیگر که جامعة آماری اش ایرانیان مقیم کانادا بودند، همبستگی مثبت و معنادار بین رضایت مندی و خشنودی که از مؤلفه های روان درستی با دین داری به دست آمد.

کوهن، شریف و هیل نشان دادند افراد دین داری که باورهای قابل دستیابی داشتند، احساس شادمانی بهتری را در زندگی تجربه می کردند. در مطالعة دیگر، افراد بر اساس میزان اهمیتی که به دین می دادند، در سه رتبة خیلی مهم (54 درصد)، نسبتاً مهم (27 درصد) و غیر مهم (19 درصد) قرار داده شدند. نتایج نشان داد که افراد دو گروه اول (کسانی که به دین خیلی یا نسبتاً اهمیت می دادند) نسبت به گروه سوم (به دین اهمیت نمی دادند)، احساس شادمانی روان شناختی بهتری نشان دادند. همچنین باورهای دینی، یکی از منابع مهم برای معنا بخشیدن به زندگی به شمار می روند. افزون بر این، جهت گیری دینی رابطة مثبت و معنادار با شادکامی در زندگی نشان می دهد. همچنین بین ابعاد مختلف دین داری (بعد اعتقادی، بعد عاطفی، بعد پیامدی و بعد مناسکی) با شادکامی رابطة مثبت و معنادار وجود دارد. بنابراین، خوش بینی اسلامی به دلیل برخورداری از باورهای دینی، توانایی تبیین و پیش بینی رضایت از زندگی را در سطح قوی تر دارد.

در دین داری سه بعد مهم وجود دارد که سبب رضایت از زندگی می گردند: 1. حمایت اجتماعی: گروه های مذهبی یکی از منابع مهم حمایت اجتماعی به شمار می روند. متدینانی که در فعالیت های اجتماعی دینی مشارکت دارند، شبکه فعالی را به وجود می آورند که هنگام گرفتاری ها و ناراحتی ها از آنان حمایت می کند؛ 2. تقرب به خداوند: احساس تقرب به خداوند یکی از منابع مهم رضایت از زندگی است. تقرب به خداوند صرف نظر از حضور در کلیسا، با رضایت و خشنودی از زندگی همبستگی دارد؛ 3. باورهای راسخ و محکم: وجود این گونه باورها در فرد، صرف نظر از عبادت و شبکة اجتماعی، سبب رضایت از زندگی می گردد.

دین داری در سه بستر کلی، رضایت از زندگی را به ارمغان می آورد: الف) باورهای رضامندی؛ ب) زمینه های رضامندی بر اساس آموزه های دینی و ج) مهارت های مقابله با تنیدگی در بستر دین. باورهای رضامندی خود شامل چندین عامل است؛ شناخت گمشدة انسان در زندگی و اینکه انسان در زندگی به دنبال چیست؛ شناخت واقعیت دنیا و اینکه آیا دنیا دار باقی است یا فانی؛ شناخت معنای زندگی؛ شناخت منابع واقعی به دست آوردن روزی؛ شناخت آرزوهای انسانی در زندگی و باورهای مقایسه ای در زندگی. زمینه های رضامندی در چارچوب اعمال دینی مواردی چون کار و تدبیر، امنیت، سلامت، شوخ طبعی، انس با دوستان و ارتباط نزدیک با خانواده را شامل می شود. مهارت های مقابله ای در چارچوب دین عبارتند از: صبر و خویشتن داری، واقعیت شناسی سختی ها، تفسیرهای متفاوت از مرگ، کنترل اسنادی، معنابخشی به سختی ها، مثبت اندیشی، تعدیل لذت جویی و کوچک سازی سختی ها.

جنسیت

نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد زنان و مردان از نظر رضایت از زندگی تفاوت معنادار ندارند (جدول 7). این یافته با برخی پژوهش ها در زمینة رضایت از زندگی همخوانی ندارد. برای مثال، در یک پژوهش فراتحلیل که اطلاعات 916 پژوهش در مورد یک میلیون نفر از 45 ملت دنیا بررسی شد، نتایج نشان داد که قشرهای مختلف جامعه از نظر شادی و رضایت از زندگی تفاوت دارند؛ از جمله اینکه زنان در مقایسه با مردان بسته به شرایط، احساس شادمانی و بدبختی بیشتری را گزارش می کردند.

نتیجة پژوهش حاضر را می توان این گونه تفسیر کرد که زنان حاضر در نمونة مورد مطالعه، از میان دانشجویان انتخاب شده بودند. این وضعیت یعنی چه بسا دانشجوبودن سبب شود آنان رضایت بیشتری را تجربه کنند و از این نظر تفاوتی با مردان موجود در نمونة حاضر نداشته باشند؛ زیرا تحصیلات بالا یکی از عواملی است که می تواند فرد را در یافتن شغل مناسب و بر پا کردن زندگی رضایت بخش یاری دهد.

نتایج این پژوهش نشان می دهند که زنان و مردان از نظر خوش بینی اسلامی و خوش بینی سرشتی تفاوت معنادار ندارند (جدول 7). این یافته با پژوهش هاینونن و همکاران همخوانی دارد. آنان در یک مطالعة طولی 21 ساله بر روی 509 دختر و پسر از سه تا 24 سالگی، و از شش تا 27 سالگی نشان دادند که بین دختران و پسران از نظر میزان خوش بینی سرشتی تفاوتی وجود ندارد. همچنین مطالعه بر روی 467 دانش آموز دبیرستانی نشان داد که بین پسران و دختران از نظر خوش بینی سرشتی تفاوتی وجود ندارد. مطالعة دیگر بر روی دانشجویان نیز نشان می دهد که دختران و پسران از نظر خوش بینی سرشتی تفاوت معناداری با یکدیگر ندارند. همچنین در مطالعه ای که پژوهشگران می خواستند وجود دو مؤلفه در آزمون جهت گیری زندگی(LOT) را بررسی کنند، مطالعه بر روی یک نمونه 46133 نفری (مرد=19312 و زن =26821 نفر) نشان داد که بین زنان و مردان از نظر دومؤلفه ای بودن خوش بینی سرشتی تفاوتی وجود ندارد.

اما در ایران موسوی نسب و تقوی نشان دادند که تعداد خوش بین ها در بین دختران بیشتر و تعداد بدبین ها در بین پسران بیشتر هستند. از میان 89 نفر خوش بین، 57 دختر و 32 پسر و از میان 82 نفر بدبین 36 دختر و 46 پسر به دست آمد. مردان و زنان از نظر سبک تبیین خوش بینانه نیز متفاوت هستند. مردان معمولا شکست در شغل و کار را به علل موقت و نداشتن فعالیت (خوش بینانه) و شکست در روابط اجتماعی را به علل دایمی و توانایی خود (بدبینانه) نسبت می دهند؛ اما این مسئله در زنان بر عکس است؛ آنان شکست در روابط اجتماعی را خوش بینانه دانسته و آن را به علل موقتی و ناشی از اقدام نادرست خود نسبت می دهند و شکست در مسائل شغلی را به عدم توانایی و علل دایمی نسبت می دهند.

سن

نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد گروه های سنی مختلف از نظر رضایت از زندگی تفاوت معنادار با یکدیگر ندارند (جدول 9). این یافته با پژوهش مایرز همخوانی ندارد. نتیجة پژوهش وی نشان می دهد که افراد جوان در مقایسه با افراد مسن بسته به شرایط احساس شادمانی و بدبختی بیشتری را گزارش کردند. افزون بر آن، نوسان های جزیی در جنبة شادمانی در طول حیات یافت می شد. با گذشت سن، رضامندی از زندگی اندکی افزایش می یافت.

یافته های این پژوهش نشان می دهد که افراد 15-24 سال با گروه سنی 30-34 سال و همچنین با گروه سنی 41-52 سال از نظر «خوش بینی سرشتی» تفاوت معنادار دارند (جدول 9). یافته های مطالعات دیگر نیز این نتیجه را تأیید می کنند. یک مطالعه طولی 10 ساله نشان می دهد که خوش بینی سرشتی در مقایسه با ویژگی های شخصیتی دیگر در طول زندگی از ثبات کمتری برخوردار است و با تأثیر از عوامل مختلف تغییر می کند. در یک مطالعه نوجوانان 13-19 ساله با بزرگسالان 20-59 ساله و کهنسالان بالای 60 سال، از نظر سبک تبیین خوش بینانه مقایسه شدند. نتیجه نشان داد که نوجوانان بدبینی بیشتری نسبت به بزرگسالان گزارش دادند. در زمینة خوش بینی اسلامی نیز گروه های سنی یکسان نیستند و جوان ترها از خوش بینی کمتری برخوردارند.

پژوهش حاضر به این کاربرد عملی تأکید دارد که می توان از طریق توجه افراد به جنبه های مثبت زندگی و تقویت جنبه های معنوی و دینی، میزان رضایت آنها را در زندگی افزایش داد.

محدودیت پژوهش حاضر در نحوة نمونه گیری و نوع افراد نمونه است. در این پژوهش زنان بیشتر از بین دانشجویان هستند، اما مردان از سه بخش دانشجو، کارمند و طلبه انتخاب شده اند. این امر امکان مقایسة زنان و مردان را با محدودیت مواجه می سازد. به همین دلیل، تعداد زنان در مقایسه با مردان بسیار کمتر است. که این امر محدودیت دیگری برای پژوهش حاضر به شمار می آید. پیشنهاد می شود مطالعه بین خوش بینی اسلامی، خوش بینی سرشتی و رضایت از زندگی، در دو گروه موازی از زنان و مردان انجام گیرد. همچنین خوش بینی اسلامی به دلیل برخورداری از مسائل معنوی در مورد غیرطلاب و دانش پژوهان مورد مطالعه قرار گیرد.

منابع

ـ آذربایجانی، مسعود، و دیگران، درآمدی بر روان شناسی دین، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1385.

ـ امام خمینی، روح الله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، چ سوم، 1372.

ـ بیانی، احمد، روش های تحقیق و سنجش در علوم تربیتی و روان شناسی، تهران، رهیافت، 1378.

ـ بیانی، علی اصغر و دیگران، «حسنیه، اعتبار و روایی مقیاس رضایت از زندگی (SWLS)»، روان شناسان ایرانی، ش 11، بهار 1386، ص259-265.

ـ پسندیده، عباس، رضایت از زندگی، قم، دارالحدیث، چ پنجم، 1386.

ـ حسن شاهی، محمدمهدی، «بررسی ارتباط میان خوش بینی و راهبردهای مقابله با استرس در دانشجویان دانشگاه»، اصول بهداشت روانی، سال چهارم، ش پانزدهم و شانزدهم، پاییز و زمستان 1381، ص86-98.

ـ سلیگمن، مارتین و دیگران، کودک خوش بین، برنامه ای آزموده شده برای ایمن سازی همواره کودکان در برابر افسردگی، ترجمه فروزنده داورپناه، تهران، رشد، 1383، (تاریخ انتشار اثر به زبان اصلی 1996).

ـ سولسو، رابرت ال، روان شناسی شناختی، ترجمة فرهاد ماهر، تهران، رشد، 1381، (تاریخ انتشار اثر به زبان اصلی، 1991).

ـ عابدی، احمد و دیگران، «رابطه بین ابعاد دینداری با شادی دانش آموزان دختر دوره متوسطة شهر اصفهان»، مطالعات اسلام و روان شناسی، سال اول، ش 2، بهار و تابستان 1387، ص45-58.

ـ کار، آلان، روان شناسی مثبت، علم شادمانی و نیرومندی های انسان، ترجمه حسن پاشاشریفی و جعفر نجفی زند با همکاری باقر ثنایی، تهران، سخن، چ دوم، 1387، (تاریخ انتشار اثر به زبان اصلی، 2004).

ـ کجباف، محمدباقر و دیگران، «هنجاریابی، پایایی، و روایی خوش بینی و بررسی رابطه بین خوش بینی، خود تسلط یابی، و افسردگی در شهر اصفهان»، مطالعات روان شناختی، سال دوم، شماره 1-2 (پیاپی 6)، بهار و تابستان 1385، ص51-65.

ـ گودرزی، محمدعلی، «بررسی روایی و پایایی مقیاس نومیدی بک در گروهی از دانشجویان دانشگاه شیراز»، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دوره 17، شماره 1، سال 1381، ص32-40.

ـ مصطفوی، حسن، تفسیر روشن، تهران، مرکز نشر کتاب، 1380.

ـ مظفری، شهباز، همبسته های روان شناختی شادکامی ذهنی، پایان نامه کارشناسی ارشد روان شناسی بالینی، 1382، دانشگاه شیراز.

ـ موسوی نسب، سیدمحمدحسین و دیگران، «خوش بینی ـ بدبینی و راهبردهای کنار آمدن: پیش بینی سازگاری روان شناختی در نوجوانان»، مجله روان پزشکی و روان شناسی بالینی ایران، سال دوازدهم، ش 4، زمستان 1385، ص380 ـ 389.

ـ موسوی نسب، سیدمحمدحسین، «خوش بینی ـ بدبینی، ارزیابی استرس و راهبردهایی رویارویی، پیش بینی سازگاری روان شناختی در نوجوانان»، پایان نامه کارشناسی ارشد روان شناسی بالینی، 1384، دانشگاه شیراز.

ـ نوری، نجیب الله، «الگوی نوین از مؤلفه های خوش بینی در نهج البلاغه»، معرفت، ش 135، اسفند 1387، ص53-70.

ـ نوری، نجیب الله، «بررسی رابطه بین خوش بینی سرشتی، خوش بینی از دیدگاه اسلام و رضایت مندی از زندگی»، پایان نامه کارشناسی ارشد، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1388.

-Arrindell, W.A, van Nieuwenhuizen, Ch. & Luteijn, F., “Chronic psychiatric status and satisfaction with life”, Journal of Personality and Individual Differences, Vol.31, Issue 2, July 2001, P145-155.

-pandon, Eric A, “The Effect of Age on Optimism”, California state science fair 2006, Project Number S0304.

-Busseri, Michael A.; Choma, Becky L. & Sadava, Stan W., “As good as it gets” or “The best is yet to come”? How optimists and pessimists view their past, present, and anticipated future life satisfaction, Journal of Personality and Individual Differences, Volume 47, Issue 4, September 2009, P 352-356.

-Carver Charles S. & Scheier Michael F., “Optimism”, in “Handbook of Pasitive Psychology”, edited by: C.R. Snyder and Shane J. Lopez, New York, Oxford university prees, 2002.

-Carver, Charles S., Scheier, Michael F., Weintraub, Jagdish Kumari, “Assessing Coping Strategies: A Theoretically Based Approach”, Journal of Personality and Social Psychology, Vol. 56, No. 2, 1989, PP. 267-283.

-Carver, Charles S. and Gaines, Joan Gollin, “Optimism, pessimism, and postpartum depression”, journal of Cognitive Therapy and Research, Volume 11, Number 4, August 1989, pp 449-462 .

-Chang, Edward C. & Sanna, Lawrence J. “Optimism, Pessimism, and Positive and Negative Affectivity in Middle-Aged Adults: A Test of a Cognitive–Affective Model of Psychological Adjustment”, Journal of Psychology and Aging, Volume 16, Issue 3, September 2001, P524-531.

-Chang, Edward C., Farrehi, Angela S., “Optimism/pessimism and information-processing styles: can their influences be distinguished in predicting psychological adjustment?”, Journal of Personality and Individual Differences, Volume 31, Issue 4, 5 September 2001, P.555-562.

-Chang, Edward C., Sanna, Lawrence J.& Yang Kye-Min, “Optimism, pessimism, affectivity, and psychological adjustment in US and Korea: a test of a mediation model”, Journal of Personality and Individual Differences, Volume 34, Issue 7, May 2003, P1195-1208.

-Chang, Edward C.; Maydeu-Olivares, Albert & J. D'Zurilla, Thomas, “Optimism and pessimism as partially independent constructs: Relationship to positive and negative affectivity and psychological well-being”, Journal of Personality and Individual Differences, Volume 23, Issue 3, September 1997, P433-440.

-Cohen, Adam B.; Shariff, Azim F. & Hill, Peter C., “The accessibility of religious beliefs”, Journal of Research in Personality, Volume 42, Issue 6, December 2008, P1408-1417.

-Conway, Francine; Magai, Carol; Springer, Carolyn & Jones, Samuel C., “Optimism and pessimism as predictors of physical and psychological health among grandmothers raising their grandchildren”, Journal of Research in Personality, Volume 42, Issue 5, October 2008, P1352-1357.

-Diener, Ed; Emmon, Robert,A.; Larsen, Randy & Griffen, S., “The satisfaction with life scale”, journal of personality Assessment, Vol. 49, 1985, pp. 71-75.

-Extremera, Natalio, Durán, Auxiliadora & Rey, Lourdes, “Perceived emotional intelligence and dispositional optimism–pessimism: Analyzing their role in predicting psychological adjustment among adolescents” Personality and Individual Differences, Volume 42, Issue 6, April 2007, P1069-1079.

-Extremera, Natalio; Durán, Auxiliadora & Rey, Lourdes, “The moderating effect of trait meta-mood and perceived stress on life satisfaction”, Journal of Personality and Individual Differences, In Press, Available online 24 March 2009.

-Fitzgerald, Terence E., Tennen, Howard, Affleck, Glenn and Pransky, Glenn S, “The relative importance of dispositional optimism and control appraisals in quality of life after coronary artery bypass surgery”, Journal of Behavioral Medicine Volume 16, Number 1 / Fepuary, 1993, pp 25-43.

-Fletcher, Susan K., “Religion and life meaning: Differentiating between religious beliefs and religious community in constructing life meaning”, Journal of Aging Studies, Volume 18, Issue 2, May 2004, P171-185.

-Giltay, Erik J., Geleijnse, Johanna M., Zitman, Frans G., Buijsse, pian & Kromhout, Daan, “Lifestyle and dietary correlates of dispositional optimism in men: The Zutphen Elderly Study”, Journal of Psychosomatic Research, Volume 63, Issue 5, November 2007, P 483-490.

-Gruber-Baldini, Ann L., Ye, Jian, Anderson, Karen E., Shulman, Lisa M., “Effects of optimism/pessimism and locus of control on disability and quality of life in Parkinson's disease”, journal of Parkinsonism & Related Disorders, In Press, Available online 10 April 2009.

-Heinonen, Kati, Räikkönen, Katri & Keltikangas-Järvinen, Liisa, “Self-esteem in early and late adolescence predicts dispositional optimism–pessimism in adulthood: A 21-year longitudinal study”, Personality and Individual Differences, Volume 39, Issue 3, August 2005b, P511-52.

-Herzberg, Philipp Yorck; Glaesmer, Heide and Hoyer Ju¨rgen, “Separating Optimism and Pessimism: A Robust Psychometric Analysis of the Revised Life Orientation Test (LOT–R)”, Journal of Psychological Assessment Copyright 2006 by the American Psychological Association, Vol. 18, No. 4, 2006, P. 433–438.

-Karademas, Evangelos; Kafetsios, konstantinos; & siderides, Georgios D., “Optimism, Self-efficacySelf-efficacy, social support and well-being: The mediating role of optimism”, Journal of Personality and Individual Differences, Volume 40, Issue 6, April 2006, P.1281-1290.

-Lai, Julian C. L.& Wong, Wing Sze., “Optimism and Coping with Unemployment among Hong Kong Chinese Women”, Journal of Research in Personality, Volume 32, Issue 4, December 1998, P454-479.

-Lai, Julian C.L., “Dispositional optimism buffers the impact of daily hassles on mental health in Chinese adolescents”, Journal of Personality and Individual Differences, Volume 47, Issue 4, September 2009, P247-249.

-LaMontagne, Lynda L. Hepworth, Joseph T., Salisbury, Michele H. and Riley, Linda P. "Optimism, anxiety, and coping in parents of children hospitalized for spinal surgery", journal of Applied Nursing Research, Volume 16, Issue 4, 2003, P228-235.

-Lee, Virginia; Cohen, Robin; Edgar, Linda; Laizner, Andrea M. & Gagnon, Anita J., “Meaning-making intervention during peast or colorectal cancer treatment improves self-esteem, optimism, and self-efficacy”, Journal of Social Science & Medicine, Volume 62, Issue 12, June 2006, P3133-3145.

-Lewis, Christopher Alan; Maltby, John & Day Liz, “Religious orientation, religious coping and happiness among UK adults”, Journal of Personality and Individual Differences, Volume 38, Issue 5, April 2005, P1193-1202.

-more, Max, “Dynamic optimism” 1998, www. Maxmore.com/ optimism.htm.

-Myers, Lynn B., Steed, Liz, “The relationship between dispositional optimism, dispositional pessimism, repressive coping and trait anxiety”, Journal of Personality and Individual Differences, Volume 27, Issue 6, December 1999, P1261-1272.

-Nicholls, Adam R.; Polman, Remco C.J.; Levy, Andrew R. & Backhouse, Susan H., “Mental toughness, optimism, pessimism, and coping among athletes”, Journal of Personality and Individual Differences, Volume 44, Issue 5, 2008, PP. 1182-1192.

-Park, Crystal L., Moore, Philip J., Turner, Rebecca A. and Adler, Nancy E. (1996). "The Roles of Constructive Thinking and Optimism in Psychological and Behavioral Adjustment During Pregnancy", Journal of Personality and Social Psychology. Vol 73(3), Sep 1997, PP. 584-592.

-Patton, Wendy; Bartrum, Dee A. and Creed, Peter A, “Gender differences for optimism, self-esteem, expectations and goals in predicting career planning and exploration in adolescents”. International Journal for Educational and Vocational Guidance Vol. 4, No. 3, 2004, PP. 193-209.

-Penedo, Frank J., Dahn Jason R., Kinsinger, Dave, Antoni, Michael H., Molton, Ivan, Gonzalez , Jeffrey S., Fletcher, Mary Anne, Roos, Bernard, Carver, Charles S. & Schneiderman, Neil, “Anger suppression mediates the relationship between optimism and natural killer cell cytotoxicity in men treated for localized prostate cancer”, Journal of Psychosomatic Research, Volume 60, Issue 4, April 2006, P423-427.

-Peterson, Christopher, Steen, Tracy, “Optimistic explanatory style”, Handbook of positive psychology, New York, oxford university press, 2002, first printed.

-Scandrett, Karen Glasser & Mitchell, Susan L., “Religiousness, Religious Coping, and Psychological Well-Being in Nursing Home Residents”, Journal of the American Medical Directors Association, In Press, Available online 3 September 2009.

-Scheier M.F., Matthews K.A., Owens J.F., Magovern G.J. Sr, Lefebvre R.C., Abbott R.A., Carver C.S, “Dispositional optimism and recovery from coronary artery bypass surgery: the beneficial effects on physical and psychological well-being”, Journal of Personality and Social psychology, vol. 57, No.6, 1989, PP.1024-1040.

-Scheier, Michael f; Carver, Charles, S. and pidges, Michael W., “Distinguishing Optimism from neuroticism (and trait anxiety, self-mastery, and self-esteem): a reevaluation of the life orientation test, Journal of personality and social psychology, Vol. 67, No. 6, 1994, PP. 1063-1078.

-Scheier, M. F., & Carver, C. S. “Optimism, coping, and health: Assessment and implications of generalized outcome expectancies”.Journal of Health Psychology, Vol.4, 1985, PP219-247.

-Schimmack, Ulrich & Oishi, Shigehiro, “The Influence of Chronically and Temporarily Accessible Information on Life Satisfaction Judgments”, Journal of Personality and Social Psychology, Volume 89, Issue 3, September 2005, P395-406.

-Segerstrom, Suzanne C, “Optimism and resources: Effects on each other and on health over 10 years”, Journal of Research in Personality, Volume 41, Issue 4, August 2007, P772-786.

-Smith, Timothy W; Pope; Mary Katherine; Rhodewalt, Frederick; Poulton, James L., “Optimism, Neuroticism, Coping, and Symptom Reports: An Alternative Interpretation of the Life Orientation Test”, Journal of Personality and Social Psychology, Vol. 56, No. 4, 1989, PP. 640-648.

-Snyder C.R., Rand, Kevin L. & Sigmon Saved R. “Hope Theory A member of the positive psychology Family”, in “handbook of positive psychology”, Edited by C.R. Snyder and Shane Lopez, New York, Oxford university press, 2002, first Published.

-Sousa, Lorie, & Lyubomirsky, Sonja, “Life satisfaction”, In J. Worell (Ed.), Encylopedia of women and gender: Sex similarities and differences and the impact of society on gender, Vol. 2, 2001, pp. 667-676.

-Taylor, S. E. & pown, J. D., “Illusion and well-being: A social psychological perspective on mental health”, Journal of Psychological Bulletin, Vol. 103, 1988, PP. 193—210.

-Thompson, Amanda & Gaudreau, Patrick, “From Optimism and Pessimism to Coping: The Mediating Role of Academic Motivation, International Journal of Stress Management, Volume 15, Issue 3, August 2008, P269-288.

-Van der Velden, Peter G., Kleber, Rolf. J., Fournier, Marijda, Grievink, Linda, Annelieke, Drogendijk, Gersons, Berthold P.R., “The association between dispositional optimism and mental health problems among disaster victims and a comparison group: A prospective study, Journal of Affective Disorders, Volume 102, Issues 1-3, September 2007, P35-45.

-W.T. Team, “STA100 Sample Project: Dispositional Optimism and Gender at SUNYIT”. 2006, www.STA.com.

-Wilson, Gregory S., Raglin, John S., Pritchard, Mary E., “Optimism, Pessimism, and Precompetition Anxiety in College Athletes”, Journal of Personality and Individual Differences, Volume 32, Issue 5, 5 April 2002, P893-902.

-Wong, Shyh Shin & Lim, Timothy, “Hope versus optimism in Singaporean adolescents: Contributions to depression and life satisfaction”, Journal of Personality and Individual Differences, Volume 46, Issues 5-6, April 2009, P648-652.

Wren, Patricia; et all, “Optimism in Women Undergoing Abdominal Sacrocolpopexy for Pelvic Organ Prolapse”, Journal of the American College of Surgeons, Volume 207, Issue 2, August 2008, P240-245.