Ravanshenasi Wa Din, Volume 18, Issue 3, No 71, Year 2025 , Pages 19-34

    Mental Health Questionnaire Based on the Conceptual Model of "Islamic Mental Health"

    Article Type: 
    Research
    Writers:
    Hamid Rafieihonar / Assistant Professor of Psychology, Islamic Sciences and Culture Academy / h.rafiee@isca.ac.ir
    ✍️ Fatemeh Aَhmadi / PhD Candidate in Psychology, Research Institute of Hawzah and University / ahmadifateme@rihu.ac.ir
    Roghaye Shokoohi FARD / PhD Candidate in Psychology, Research Institute of Hawzah and University / rshokoohi@rihu.ac.ir
    Pages: 19-34 Receive Date: 2025/12/02 Accept Date: 2025/12/02
    dor 20.1001.1.20081782.1404.18.3.2.1
    doi 10.22034/ravanshenasi.2025.5001767
    Abstract: 
    Psychologists of religion believe that religions, including Islam, have explanations regarding mental health, and religious thinkers have used their foundations to propose models. The present study was conducted with the aim of constructing, validating, and standardizing a scale for measuring mental health based on Rafiei-Honar's conceptual model for Islamic mental health. In the conceptual model upon which the present questionnaire was built, three key themes - "Ability," "Monotheistic Self-Control," and "Monotheistic Adaptability" - were determined as components of the Islamic mental health model. The research method of this study was survey-based, and the statistical population was adults over 16 years of age. Convenience sampling was used in this research. To check content validity, the opinions of ten experts were extracted, and all items with a CVR less than 0.99 and a CVI less than 0.79 were removed. Finally, 190 people were considered as the statistical sample. Based on exploratory factor analysis, four factors - Adaptability, Motivation, Self-Control, and Cognition - were extracted. In total, the extracted factors were able to explain 50.71% of the total test variance. Cronbach's alpha for this scale was 0.941; also, the Guttman coefficient was 0.88. This value indicates the acceptable and satisfactory reliability of this scale. Then, using the Spearman-Brown coefficient, the total reliability of the scale was estimated based on the correlation between the two halves. The Spearman-Brown coefficient value was obtained as 0.89. It is suggested that mental health professionals take effective steps to promote mental health by using this indigenous tool.
    Keywords: 
    questionnaire development
    mental health
    conceptual model
    Islamic mental health
    چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
    Title :پرسش‌نامۀ سلامت روان بر اساس مدل مفهومی «سلامت روان اسلامی»
    Abstract: 
    روان‌شناسان دین معتقدند ادیان ازجمله اسلام تبیین‌هایی در زمینۀ سلامت روان داشته و اندیشمندان دینی با استفاده از مبانی خود به طرح مدل‌هایی پرداخته‌اند. پژوهش حاضر با هدف ساخت، رواسازی و اعتیاریابی مقیاس سنجش سلامت روان بر اساس مدل مفهومی رفیعی‌هنر برای سلامت روان اسلامی انجام شد. در مدل مفهومی که پرسش‌نامۀ حاضر بر اساس آن ساخته شده است، سه مضمون کلیدی «توانایی» «مهارگری توحیدی» و «سازش‌پذیری توحیدی» به‌عنوان مؤلفه‌های مدل اسلامی سلامت روان تعیین شد. روش پژوهش این مطالعه پیمایشی و جامعۀ آماری بزرگسالان بالای 16 سال بود. در این پژوهش از نمونه‌گیری در دسترس استفاده شد. برای بررسی روایی محتوا نظرات ده نفر از کارشناسان استخراج گردید و همۀ گویه‌هایی که CVR آنها کمتر از 99/0 و CVI آنها کمتر از 79/0 بود، حذف شدند. در نهایت 190 نفر به‌عنوان نمونۀ آماری در نظر گرفته شدند. بر اساس تحلیل عامل اکتشافی چهار عامل سازش‌پذیری، انگیزش، مهارگری و شناخت استخراج گردید. در مجموع عامل‌های استخراج‌شده توانستند 71/50 درصد از واریانس کل آزمون را تبیین کنند. آلفای کرونباخ برای این مقیاس برابر با 941/0 بود؛ همچنین ضریب گاتمن برابر با 88/0 بود. این مقدار نشان‌دهندۀ پایایی قابل قبول و رضایت‌بخش این مقیاس است. سپس با استفاده از ضریب اسپیرمن ـ براون، پایایی کل مقیاس بر اساس همبستگی بین دو نیمه تخمین زده شد. مقدار ضریب اسپیرمن ـ براون برابر با 89/0 به‌دست آمد. پیشنهاد می‌گردد که متخصصان سلامت روان از طریق استفاده از این ابزار بومی جهت ارتقای سلامت روان گام‌های مؤثری بردارند.
    Keywords: 
    ساخت پرسش‌نامه
    سلامت روان
    مدل مفهومي
    سلامت روان اسلامي
    References: 
    • قرآن کریم.
    • ابوالمعالی الحسینی، خدیجه و موسی‌زاده، زهره (1396). ساخت و استانداردسازی پرسش‌نامۀ سلامت روان بر اساس آموزه‌های اسلامی. دین و سلامت، 5(2)، 1ـ12.
    • اسکندری و دیگران (1400). تدوین و اعتبارسنجی ابزار سنجش سلامت معنوی مبتنی‌بر متون اسلامی مرتبط. فرهنگ مشاوره و روان‌درمانی، 12(48)، 165ـ196.
    • احمدی، فاطمه (1401). بدون خدا ممکن نیست. اراک: پیام دیگر.
    • احمدی آخورمه، محمد و دیگران (1392). ساخت و اعتباریابی پرسش‌نامۀ مسئولیت‌پذیری چندبعدی بر مبنای متون اسلامی. روش‌ها و مدل‌های روان‌شناختی، 3(13)، 97ـ109.
    • امیری، حسین و دیگران (1395). ساخت آزمون اولیۀ صبر بر معصیت. اسلام و پژوهش‌های روان‌شناختی، 2(4 (پیاپی 4))، 71ـ84.
    • بشیری، ابوالقاسم و دیگران (1399). ساخت پرسش‌نامۀ انسان کامل بر اساس منابع اسلامی؛ با تأکید بر الگوی انسان کامل. روان‌شناسی و دین، 13(3 (پیاپی51)، 7ـ24.
    • حسین ثابت، فریده (1387). ساخت مقیاس سنجش صبر برای نوجوانان. مطالعات اسلام و روان‌شناسی، 2(3)، 129ـ142.
    • جوشانلو، محسن و دیگران (1384). کلیدهای مقیاس جامع سلامت روان. روان‌شناسی ایرانی، 3(15)، 35ـ51.
    • حاجی‌زاده، ابراهیم و اصغری، محمد (1390). روش‌ها و تحلیل‌های آماری با نگاه به روش تحقیق در علوم زیستی و بهداشتی. تهران: جهاد دانشگاهی.
    • حافظی، مجتبی و دیگران (1401). ساخت و اعتباریابی پرسش‌نامۀ سلامت معنوی روابط زوجین بر اساس متون اسلامی. زنان و خانواده، 17(60)، 195ـ222.
    • حیدری، مریم و دیگران (1396). ساخت سیاهۀ کرامت نفس بر اساس منابع اسلامی. مطالعات اسلام و روان‌شناسی، 15(28)، 75ـ105.
    • خاکبازان، نوید و رفیعی‌هنر، حمید (1398). روایی و اعتبار مقیاس اولیۀ حزم (آینده‌نگری)؛ بر اساس منابع اسلامی. روان‌شناسی و دین، 12(2 (پیاپی 46))، 51ـ66.
    • خرمایی، فرهاد و دیگران (1393). ساخت و بررسی ویژگی‌های روان‌سنجی مقیاس صبر. اندازه‌گیری تربیتی، 5(17)، 83ـ99.
    • خلیلیان شلمزاری، محمود و دیگران (1392). ساخت و روایی‌سنجی مقیاس امید بر اساس منابع اسلامی. روان‌شناسی و دین، 6(1 (پیاپی21))، 60ـ76.
    • خوش‌خرام، مصطفی و دیگران (1396). ساخت پرسش‌نامۀ اولیه شجاعت بر اساس منابع اسلامی. روان‌شناسی و دین، 12(3 (پیاپی 47))، 21ـ36.
    • دهخدا، علی اکبر (1377). لغت‌نامه. تهران: دانشگاه تهران.
    • رفیعی‌هنر، حمید (1397). مدل مفهومی سلامت روان بر اساس ارتباط‌شناسی مفاهیم «سلامت» و «مرض» در منابع اسلامی. روان‌شناسی و دین، 11(4 (پیاپی44))، 5ـ26.
    • رفیعی‌هنر، حمید و حسن‌آبادی، حمیدرضا (1401). وضعیت‌شناسی روشی مقیاس‌های روان‌شناسی اخلاق در ایران: مرور نظام‌مند. اخلاق وحیانی، 11(4 (پیاپی 23))، 95ـ141.
    • رفیعی‌هنر، حمید و دیگران (1393). تبیین سازۀ خودمهارگری بر اساس اندیشۀ اسلامی. روان‌شناسی و دین، 7(3 (پیاپی 27))، 5ـ26.
    • سلیمی، آرمان و دیگران (1397). اثربخشی درمان متمرکز بر شفقت بر سلامت روان زنان مبتلا به مالتیپل اسکلروزیس. طب داخلی روز، 24(2)، 125ـ131.
    • صالحی، لیلی و دیگران (1386). رابطه بین اعتقادهای مذهبی و منبع کنترل با سلامت روان در دانشجویان. مجلۀ علمی دانشگاه علوم پزشکی قزوین، 11(1 (پیاپی 42))، 50ـ55.
    • عبدی، حمزه و دیگران (1396). ساخت و اعتباریابی پرسش‌نامۀ الگوی تنظیم رغبت بر اساس متون اسلامی. پژوهش‌نامۀ روان‌شناسی اسلامی، 3(6)، 43ـ66.
    • عزت‌طلب مقدم، رامین و دیگران (1397). مفهوم‌شناسی خودفریبی از دیدگاه اسلام و روان‌شناسی. اسلام و پژوهش‌های روان‌شناختی، 4(2 (پیاپی 10))، 39ـ66.
    • قاسمی، سعید (1386). رابطۀ ذهنی سلامت و نگرش به آموزه‌های دینی و سبک‌های زندگی بی‌گناه. قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی و پژوهشکدۀ آموزش و پرورش.
    • گال، مردیت و دیگران (1383). روش‌های تحقیق کمی و کیفی در علوم تربیتی و روان‌شناسی. ترجمۀ احمدرضا نصر و دیگران، تهران: سمت.
    • محمدامینی، زرار (1386). بررسی رابطۀ باورهای فراشناختی با سلامت روانی و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان پسر شهرستان اشنویه. نوآوری‌های آموزشی، 6(19)، 141ـ154.
    • معین، محمد (1363). فرهنگ فارسی. تهران: امیرکبیر.
    • منتظری، علی و دیگران (1383). کیفیت زندگی. دانشکدۀ بهداشت و انستیتوی تحقیقات بهداشت عمومی، 4، 1ـ12.
    • ولی‌زاده، ابوالقاسم و آذربایجانی، مسعود (1389). آزمون اولیۀ سنجش حسادت با تکیه بر منابع اسلامی. روان‌شناسی و دین، 3(2)، 45ـ60.
    • هراتیان، عباسعلی و دیگران (1392). ساخت و اعتباریابی مقیاس اسلامی تکبر ـ تواضع. روان‌شناسی و دین، 6(4 (پیاپی 24))، 5ـ22. 
    References: 
    • Ayers, S., Pickering, A. D. (2001). Do women get posttraumatic stress disorder as a result of childbirth? A prospective study of incidence. Birth, 28(2), 81-111.
    • Azzi, V., Iskandar, K., Obeid, S. & Hallit, S. (2022). Parental divorce and smoking dependence in Lebanese adolescents: the mediating effect of mental health problems. BMC pediatrics, 22(1), 471.
    • Corsini, R. J. (1999). The dictionary of psychology. Philadelphia: PA: Psychology Press.
    • Daaleman, T. P.; Frey, B. B. (2004). The Spirituality index of well-being: A new instrument for health-related quality of life research. Annals of Family Medicine, 2, 499-503.
    • Dimateo, M. Robin (1387 AP). Health Psychology. (M. Kaviani et al., Trans.). Tehran: Samt.
    • Frankel, V. E. Search for meaning by man. (1996). Trans: Maarefi A. Tehran: University Press of Tehran.
    • Groth-Marnat, G. (2010). Handbook of psychological assessment. Trans: Sharifi HP, Nikkho MR. Tehran: Sokhan.
    • Keyes, L. M. (2005). Mental Illness and/or Mental Health? Investigating Axioms of the Complete State Model of Health. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 73(3), 539-548.
    • Keyes, L. M. & Michalec, B. (2009). Mental Health”, In: Shane J. Lopez (Ed.), Encyclopedia of positive psychology, Blackwell Publishing Ltd.
    • Koenig, H. G. & Al-Shohaib, S. (2014). Health and Well-Being in Islamic Societies: Background, Research, and Applications, Springer International Publishing Switzerland.
    • Nolen-Hoeksema, S. (2011). Abnormal Psychology, Fifth Edition, The McGraw-Hill Companies, Inc.
    • Rogers, A. & Pilgrim, D. (2014). A Sociology of Mental Health and Illness, Fifth Edition, McGraw-Hill Education, Open University Press.
    • Scheid, T.L. & Brown, T. N. (2010). Approaches to Mental Health and Illness: Conflicting Definitions and Emphases, In: Scheid, Teresa L. and Brown, Tony N. (Eds.), A Handbook for the Study of Mental Health, Second Edition: Social Contexts, Theories, and Systems (1-6), Cambridge University Press.
    • Timpano, K. R., Schmidt, N. B. (2013). The relationship between self-control deficits and hoarding: a multimethod investigation across three samples. Journal of Abnormal Psychology, 122(1), 13-25. 
    • 121 reads
    Cite this article: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Rafieihonar, Hamid, Aَhmadi, Fatemeh, Shokoohi FARD, Roghaye.(2025) Mental Health Questionnaire Based on the Conceptual Model of "Islamic Mental Health". Ravanshenasi Wa Din, 18(3), 19-34 https://doi.org/10.22034/ravanshenasi.2025.5001767

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Hamid Rafieihonar; Fatemeh Aَhmadi; Roghaye Shokoohi FARD."Mental Health Questionnaire Based on the Conceptual Model of "Islamic Mental Health"". Ravanshenasi Wa Din, 18, 3, 2025, 19-34

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Rafieihonar, H, Aَhmadi, F, Shokoohi FARD, R.(2025) 'Mental Health Questionnaire Based on the Conceptual Model of "Islamic Mental Health"', Ravanshenasi Wa Din, 18(3), pp. 19-34

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Rafieihonar, H, Aَhmadi, F, Shokoohi FARD, R. Mental Health Questionnaire Based on the Conceptual Model of "Islamic Mental Health". Ravanshenasi Wa Din, 2025; 18(3): 19-34