، سال سوم، شماره سوم، پاییز 1389، ص 107 ـ 127

Ravanshenasi-va- Din, Vol.3. No.3, Fall 2010

بررسی رابطه باورهای غیرمنطقی الیس و پرخاشگری
دانش آموزان دختر پایه سوم مقطع راهنمایی شهر بهبهان

کبری کاظمیان مقدم* / غلامحسین کریمی کهکی**

چکیده

هدف از این پژوهش بررسی رابطه باورهای غیرمنطقی الیس و پرخاشگری دانش آموزان دختر پایه سوم مقطع راهنمایی شهر بهبهان بوده است. جامعه آماری این پژوهش را کلیه دانش آموزان دختر پایه سوم مقطع راهنمایی شهر بهبهان در سال تحصیلی 88- 1387 و نمونه آن را 180 نفر از این دانش آموزان که به روش نمونه گیری تصادفی چندمرحله ای انتخاب شده، تشکیل می دهد. ابزار مورد استفاده در این پژوهش عبارت اند از: پرسش نامه باورهای غیرمنطقی و پرسش نامه پرخاشگری. طرح پژوهش از نوع همبستگی است. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها علاوه بر روش های آمار توصیفی، نظیر میانگین و انحراف معیار، از روش آمار استنباطی همانند ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده است. نتایج حاصل از ضریب همبستگی پیرسون نشان داده است که بین باورهای غیرمنطقی و پرخاشگری دانش آموزان دختر پایه سوم مقطع راهنمایی شهر بهبهان در سطح 0001/0> p رابطه مثبت معناداری وجود دارد.

کلید واژه ها: نظریه عقلانی ـ عاطفی و رفتاری الیس، باورهای غیرمنطقی و پرخاشگری.

مقدمه

در دیدگاه عقلانی ـ عاطفی، افکار انسان ها بر احساسات و رفتارهای آنها تأثیر می گذارد و حتی آنها را به وجود می آورد. احساسات بر افکار و رفتار، و رفتار بر افکار و احساسات تأثیر می گذارد، بنابراین برای تغییر دادن یکی از این سه عامل باید دست کم یکی از دو عامل دیگر را تغییر داد.1

الیس در اختلالات عاطفی اصل A-B-C را بنیان نهاد که بر اهمیت کنترل شناختی بر حالات عاطفی تأکید می کند. این اصل با این نظر پدیدارشناختی همسو است که ادراک فرد از یک رویداد، چگونگی پاسخ رفتاری او را تعیین می کند.2

دیدگاه الیس مبتنی بر این واقعیت است که حوادث و اتفاقاتی که برای انسان رخ می دهد بیشتر تحت تأثیر عوامل علت و معلول خارج و فراسوی اراده و اختیار فرد است. البته الیس بر این باور نیز می باشد که انسان امکاناتی دارد که هرچند دشوار به نظر می رسند، اما چنانچه او اقدام لازم را به عمل آورد می تواند آینده خود را کنترل کند و به شکلی دلخواه در آورد. به رسمیت شناختن توانایی تعیین کننده انسان در شکل دادن به رفتار و تجربه های عاطفی اش در تئوری شخصیت دیدگاه درمان عقلانی- عاطفی رفتار به ترتیب A-B-C تشریح شده است.3

به نظر الیس وقتی حادثه فعال کننده ای (A) برای فرد اتفاق می افتد، او براساس تمایلات ذاتی خود ممکن است دو برداشت متفاوت و متضاد (B) داشته باشد: یکی افکار، عقاید و باورهای منطقی و عقلانی4 (rB) و دیگری افکار، عقاید و برداشت های غیرعقلانی و غیرمنطقی (iB). در حالتی که فرد تابع افکار و عقاید عقلانی و منطقی باشد، به عواقب منطقی (rC) دست خواهد یافت و شخصیت سالمی خواهد داشت و در حالتی که فرد تابع افکار و عقاید غیرمنطقی و غیرعقلانی باشد، با عواقب غیرمنطقی (iC) روبه رو خواهد شد که در این حالت، او فردی مضطرب و غیرعادی است که شخصیت ناسالمی دارد.5

(A) عبارت است از وجود یک واقعیت، رخداد یا رفتار و نگرش مشخص دیگر. (B) تعریف فرد یا تعبیر و تفسیر فرد از A می باشد و (C) واکنش فرد است؛ یعنی ناکامی ها و آشفتگی های عاطفی که تصور می شود به طور مستقیم در پی پدیده A به وجود آمده و پیامدهای آن است. تشخیص دادن و شناخت درست این ارتباط ها می تواند به احتمال تغییر و به کنترل درآوردن شخص از نگرش ها و رفتارش درباره واکنش های خود در برابر شرایط و اوضاع و احوال زندگی منجر شود. بدین سان هرچند تجربه های برانگیزنده ممکن است منشأ و سرچشمه رنج زیاد انسان شوند، ولی این باورها و عقاید غیرمنطقی ماست که مشکل آفرین بوده و برای مدت ها موجب ناراحتی ما می شوند.

همچنین الیس دو عامل دیگر را نیز بیان می کند: (D)6؛ یعنی بحث کردن و (E)؛ یعنی اثرات. درمانگران و مشاوران باید با مراجعان خود به بحث و گفت وگو بپردازند تا غیرمنطقی بودن افکار آنان را روشن سازند. این بحث کردن باید به گونه ای پیش برود که بیمار یا مراجع تحت تأثیر قرار گرفته و از اثرات بحث مثبت مشاور به عقاید منطقی دست یابد و به رضایت خاطر و شادی برسد. برخی از لغزش ها و اشتباه های فکری مراجع به این شرح هستند:1. نادیده گرفتن مثبت ها؛ 2. بزرگ کردن موارد منفی؛ 3. کلی گویی کردن و تعمیم دادن.7

باورهای غیرمنطقی الیس عبارت اند از:

1. انتظار تأیید از دیگران؛

2. زیاده از خود انتظار داشتن؛

3. سرزنش کردن؛

4. واکنش به ناکامی؛

5. بی مسئولیتی عاطفی( کنترل هیجانی)؛

6. نگرانی زیاد تؤام با اضطراب (توجه مضطربانه)؛8

7. اجتناب از رویارویی با مسائل (مشکلات)؛

8. وابستگی؛

9. درماندگی نسبت به تغییر؛9

10. کمال طلبی (کمال گرایی).

رفتار ـ اراده ـ نگرش ـ اعتقاد

بدیهی است که وجود باورها و اعتقادات نادرست، نگرش بیمارگونه و حاکمیت جبر بر روان، بروز رفتاری بیمارگونه و پرخاشگرانه را در پی خواهد داشت. وجود بین اعتقاد و رفتار و یا بین نگرش و رفتار تعادل روانی انسان را خدشه دار می سازد. از دیدگاه مدل های شناختی که در شناخت و درمان افسردگی و پرخاشگری به تفصیل درباره آن بحث شده است، وجود باورهای غلط در ذهن انسان است که او را گرفتار این بیماری می کند و بدیهی است اصلاح این باورها در فرآیند شناخت درمانی، محور درمان را تشکیل می دهد. حال، انتظار از یک جهان بینی صحیح این است که به انسان شناخت واقعی از خود، خدا، جهان و جامعه بدهد. در جهان بینی الهی نخستین و مهم ترین اصل، احساس نیاز انسان به خداوند است. اگر در این اصل اولیه، غفلت یا تردید وجود داشته باشد نمی توان انتظار داشت که بنای شخصیت انسان صحیح و استوار پایه گذاری شود. انسانی که احساس بی نیازی کند به تکبر و استکبار نفس مبتلا می شود و در پی آن دچار خودبزرگ بینی می گردد و در نتیجه، رابطه خود را با منبع فیض قطع می کند. همچنین انسان های دیگر را برده خود می داند، روحیه انتقادپذیری را از دست می دهد، عیب های خود را نمی بیند و پرتوقع می شود. چنین فردی بسیار آسیب پذیر می باشد و وجود او را تضاد و کشمش فرا می گیرد. قرآن آرامشی را که ایمان در نفس مؤمن ایجاد می کند، چنین توصیف می فرماید: «آری آنها که ایمان آوردند و ایمان خود را با شرک نیامیختند امنیت مال آنهاست و آنها هدایت یافتگانند».(انعام:82).

اصولاً آرامش و استقرار امنیت نفس، برای مؤمن محقق می شود، زیرا ایمان راستینش به خدواند او را به کمک و حمایت و نظر لطف خداوندی امیدوار می سازد. مؤمن در عبادت و کارهایی که برای رضای خدا انجام می دهد همواره به خداوند نظر دارد و به همین دلیل احساس می کند که خداوند همواره با اوست و به او کمک می کند. مؤمنی که حقیقتاً به خدا ایمان دارد از هیچ چیز در این دنیا نمی هراسد، چون می داند که تا خدا نخواهد هیچ انسانی یا قدرتی در دنیا قادر نیست به او ضرری برساند یا خیری از او منع کند. بنابراین از فقر و تنگدستی نمی ترسد و می داند که تنها خدواند متعال روزی دهنده و صاحب قوت و قدرت است.

مؤمن واقعی از مرگ نمی هراسد و به آن با دیدی واقع بینانه می نگرد، زیرا می داند که هیچ گریزی از آن نیست و هر انسانی اجلی معین دارد و آنگاه که اجلش فرا رسد یارای به تأخیر انداختن آن را ندارد. او از گرفتار شدن به امراض یا پیش آمدن حوداث ناگوار باکی ندارد، زیرا عقیده دارد که حوادث خوب و بد، آزمایشی از طرف خداوند است، تا معلوم شود چه کسانی هنگام شادی سپاس می گویند و به وقت گرفتاری و خشم، صبر پیشه می کنند.10

پرخاشگری در زندگی انسان آن چنان رایج بوده است که اصولاً بشر آن را بدیهی تلقی می کرده است و نخستین پژوهش های علمی در باب آن به عنوان پدیده ای ناخوشایند، بیش از یکصد سال قدمت ندارد. گرچه 250 تعریف متفاوت از پرخاشگری ارائه شده است، اما ویژگی کلی پرخاشگری که مورد قبول اکثریت باشد این است که:

1. رفتار پرخاشگرانه باید از طرف فرد مورد پرخاشگری به صورت منفی ادراک شود.

2. در رفتار پرخاشگرانه باید قصد و نیت، آزار رساندن باشد.

با توجه به این دو ملاک، پرخاشگری به رفتاری اطلاق می شود که به طور عمدی موجب آزار فیزیکی یا روانی دیگران شود.11

هارت، تورنر، هیتز، کاردوزو و پاراز12 به منظور بررسی تأثیر آموزش مدل حادثه فعال کننده- باورها- پیامد بر باورهای غیرمنطقی تیپ شخصیتی A، با استفاده از ابزارهای مناسب اندازه گیری، استرس زندگی و میزان خشم آزمودنی ها را در 138 دانشجو اندازه گیری کردند. آموزش ها تأثیر تعدیل باورهای غیرمنطقی بر خشم را بیشتر از تأثیر آن بر استرس زندگی نشان دادند. همچنین نتایج نشان داد که تأثیر تعاملی مدل حادثه فعال کننده- باورها- پیامد بر خشم در مقایسه با تأثیر آن بر استرس زندگی، قابل ملاحظه است . همچنین آنان رابطه معناداری بین باورهای غیرمنطقی و پرخاشگری مشاهده کردند.

معتمدین و عبادی13 در پژوهشی با عنوان «نقش باورهای غیرمنطقی و پرخاشگری بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان پسر دوره متوسطه شهر تبریز» به این نتیجه رسیدند که بین باورهای غیرمنطقی و پرخاشگری، رابطه مثبت معناداری وجود دارد.

عزتی راد14 در پژوهشی با عنوان بررسی باورهای هنجاری کودکان و نوجوانان شهر شیراز درباره پرخاشگری و رفتارهای پرخاشگرانه دریافت که نوجوانان با افزایش سن، تمایلشان به پرخاشگری بیشتر می شود و بروز رفتارهای پرخاشگرانه در آنها افزایش می یابد. همچنین نوع باورهای آنها بر میزان پرخاشگری آنها تأثیر می گذارد.

پژوهش های گذشته نشان داده اند که بین باورهای غیرمنطقی و پرخاشگری، رابطه مثبت معناداری وجود دارد. از این رو، در تحقیق حاضر، پژوهشگر در پی یافتن پاسخ این مسئله است که آیا بین باورهای غیرمنطقی و پرخاشگری دانش آموزان دختر پایه سوم مقطع راهنمایی شهر بهبهان رابطه وجود دارد؟

بنابراین با توجه به هدف پژوهش و پیشینه پژوهشی، فرضیه زیر مورد آزمون قرار گرفت.

بین باورهای غیرمنطقی و پرخاشگری دانش آموزان دختر پایه سوم مقطع راهنمایی شهر بهبهان رابطه مثبت وجود دارد.

روش تحقیق

جامعه آماری، نمونه و روش نمونه گیری

جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه دانش آموزان دختر پایه سوم مقطع راهنمایی شهر بهبهان در سال تحصیلی 88ـ1387 می باشد. کل جامعه مورد بررسی 980 نفر دانش آموز شاغل به تحصیل در هفده آموزشگاه دولتی بود.

نمونه آماری پژوهش شامل 180 نفر از این دانش آموزان بود. روش نمونه گیریِ تصادفی چند مرحله ای است؛ به این صورت که از بین هفده آموزشگاه شهر بهبهان سه مدرسه به طور تصادفی ساده انتخاب شد که تعداد دانش آموزان این مدارس دویست نفر بود. براساس جدول کرچسی و مورگان15 زمانی که جامعه دویست نفر باشد تعداد نمونه لازم برای تحقیق 132 نفر است. بنابراین، با توجه به افت آزمودنی ها از تعداد 180 دانش آموز، به طور تصادفی، آزمون باورهای غیرمنطقی و پرخاشگری به عمل آمد.

ابزار اندازه گیری

در این پژوهش به منظور آزمون فرضیه تحقیق از پرسش نامه های چهار عاملی باورهای غیرمنطقی اهواز (4IBT-A) 16 و پرسش نامه پرخاشگری باس(BAQ) 17 استفاده شد.

الف ـ پرسش نامه های چهار عاملی باورهای غیرمنطقی اهواز ( 4IBT-A)

عبادی و معتمدین18 پرسش نامه های چهار عاملی باورهای غیرمنطقی اهواز (4IBT-A) را از روی پرسش نامه ده عاملی آزمون باورهای غیرمنطقی جونز به روش تحلیل عوامل ساختند. برای سنجش پایایی آزمون و همسانی درونی چهار عامل استخراج شده، از ضریب آلفای کرونباخ و روش دو نیمه کردن آزمون استفاده کردند. به منظور بررسی پایایی و روایی آن به شیوه تصادفی از بین جمعیت آماری 143 نفر (غیر از نمونه اولیه بررسی ساختار عاملی آزمون) انتخاب و دو آزمون باورهای غیرمنطقی اهواز (4IBT-A) و آزمون صد سؤالی باورهای غیرمنطقی جونز19 را به طور هم زمان اجرا کردند. بر اساس نتایج به دست آمده ضرایب همسانی درونی چهار عامل رضایت بخش است. ضریب روایی آزمون از روش روایی همگرا (اجرای همزمان دو آزمون (4IBT-A و IBT) 87/0 برآورد شد که این ضریب در سطح 001/0 نیز معنادار بوده است. عبادی و معتمدین برای بررسی دقیق تر پایایی ضرایب آزمون از دو روش آلفای کرونباخ و تنصیف نیز استفاده کردند که به ترتیب برای کل پرسش نامه 759/0 و762/0 به دست آمد.

ب ـ پرسش نامه پرخاشگری باس(BAQ)

این پرسش نامه 29 سؤالی چهار جنبه از پرخاشگری شامل: پرخاشگری فیزیکی،20 پرخاشگری کلامی،21 خشم22 و خصومت23 را اندازه گیری می کند. پرسش نامه پرخاشگری پالایش شده سیاهه خصومت24 است که از سی سال قبل آرنولد اچ، باس و مارک پری تهیه کردند و کاربرد وسیعی داشته است. پرسش نامه پرخاشگری باس از یک منبع 52 سؤالی استخراج شده که بسیاری از آنها از سیاهه خصومت با استفاده از روش تحلیل مؤلفه های اصلی25 و تحلیل عاملی تأییدی26 برگزیده شده اند. این پرسش نامه با نمره کل سؤال ها میزان پرخاشگری را می سنجد و نمرات خرده مقیاس های آن، نمودهای گوناگون پرخاشگری را نشان می دهد.

پرسش نامه پرخاشگری باس همسانی درونی بسیار بالایی دارد. ضریب آلفا برای خرده مقیاس های پرخاشگری فیزیکی، کلامی، خشم و خصومت به ترتیب 85/0، 72/0، 83/0 و 77/0 و ضرایب آلفای کل نمرات پرسش نامه 89/0 است. پرسش نامه پرخاشگری باس ابزار با ثبات و با پایایی بازآزمایی خوبی است. همبستگی بازآزمایی بعد از یک دوره نه هفته ای برابر 80/0، 76/0، 72/0 و 72/0 و 80/0 برای کل نمرات پرسش نامه بوده است. نتایج اجرای مقدماتی روی دانش آموزان مهاجر و غیرمهاجر سال اول متوسطه در شهر بجنورد نشان داد که برای خرده مقیاس های پرخاشگری فیزیکی، کلامی، خشم و خصومت به ترتیب 73/0، 58/0، 76/0 و 64/0 و ضریب آلفای کل نمرات پرسش نامه 70/0 است. نورات پرسش نامه پرخاشگری باس همبستگی معتبری با یکدیگر داشتند. در عین حال وقتی واریانس همبستگی های مربوط به خرده مقیاس خشم کنار گذاشته شد، سایر همبستگی ها معنادار نبود. تأیید روایی نظری پرسش نامه پرخاشگری باس به این صورت است که ارتباط بین خرده مقیاس های پرخاشگری فیزیکی، کلامی و خصومت به همبستگی آنها با خشم بستگی دارد. نمرات از روایی هم زمان خوبی بدون ارتباط بامعنا بین پرخاشگری فیزیکی و پرخاشگری کلامی و تهییج پذیری، ولی همبستگی قوی بین تهییج پذیری و خرده مقیاس های خشم و خصومت برخوردار است. نمرات هر چهار خرده مقیاس با تکانشگری، رقابت و قاطعیت همبستگی دارد، گرچه همبستگی بین قاطعیت و خرده مقیاس های پرخاشگری فیزیکی و خصومت، ضعیف تر بود. گواه روایی سازه ای، همبستگی پرسش نامه پرخاشگری باس با مشاهده پرخاشگری، جامعه پذیری و کم رویی توسط همسالان و هم ردیفان است.27

یافته های تحقیق

یافته های این تحقیق در دو بخش یافته های توصیفی و یافته مربوط به فرضیه پژوهش ارائه می شوند:

الف ـ یافته های توصیفی

یافته های توصیفی این پژوهش شامل شاخص های آماری مانند میانگین و انحراف معیار برای متغیرهای مورد مطالعه است که در جدول 1 ارائه شده است.

جدول 1: میانگین و انحراف معیار نمره های باورهای غیرمنطقی و پرخاشگری

همان گونه که در جدول 1 مشاهده می شود میانگین و انحراف معیار کل نمرات آزمودنی ها در چهار عامل آزمون باورهای غیرمنطقی به ترتیب برابر با 93/105 و 46/12 و میانگین و انحراف معیار آزمودنی ها در پرسش نامه پرخاشگری باس به ترتیب برابر با 36/77 و 23/12 می باشد.

ب ـ یافته مربوط به فرضیه پژوهش

یافته مربوط به فرضیه های پژوهش در جدول 2 ارائه شده است.

جدول 2: ضریب همبستگی بین باورهای غیرمنطقی و پرخاشگری دانش آموزان پایه سوم مقطع راهنمایی شهر بهبهان

همان طوری که در جدول 2 مشاهده می شود بین باورهای غیرمنطقی و پرخاشگری دانش آموزان دختر پایه سوم مقطع راهنمایی شهر بهبهان رابطه مثبت معناداری وجود دارد (0001/0p< و 68/0 r = ). بنابراین، فرضیه پژوهش تأیید می شود. به عبارتی با افزایش باورهای غیرمنطقی، پرخاشگری دانش آموزان نیز افزایش یافته است.

بحث و نتیجه گیری

نتایج حاصل از تحلیل داده های این پژوهش نشان داد که بین باورهای غیرمنطقی و پرخاشگری دانش آموزان دختر پایه سوم مقطع راهنمایی شهر بهبهان رابطه مثبت معناداری وجود دارد. این یافته بدین معناست که هر چه میزان باورهای غیرمنطقی دانش آموزان دختر بالاتر باشد، میزان پرخاشگری آنها نیز بیشتر است.

یافته حاصل از تحقیق حاضر در این زمینه با نتایج تحقیقات انجام شده توسط هارت، تورنر، هیتز، کاردوزو و پاراز؛ معتمدین و عبادی و عزتی راد، همسو و هماهنگ است و یافته های پژوهشی آنها را تأیید می کند. این پژوهشگران تبیین می کنند که هرگاه باورهای غیرمنطقی بالا باشد پرخاشگری افزایش پیدا می کند.

در تبیین احتمالی احتمالی تأیید این فرضیه شاید یکی از بهترین تبیین ها، نظریه عقلانی- عاطفی- رفتاری الیس28 باشد، زیرا وی معتقد است که وقتی حادثه فعال کننده ای رخ می دهد (A)، رفتاری که از فرد سر می زند به طور مستقیم از این حادثه فعال کننده ناشی نمی شود، بلکه بین حادثه فعال کننده و رفتار فرد، (B) و تفکرات فرد و در حقیقت، نظام باورهای وی قرار دارد که بر چگونگی و نوع رفتارهای وی تأثیر می گذارد. بنابراین، رفتاری مانند پرخاشگری می تواند به عنوان پیامد (C) باورهای غیرمنطقی فرد باشد. حال به نظر می رسد که وقتی حادثه فعال کننده ای برای دانش آموزان اتفاق می افتد، دانش آموزانی که میزان باورهای غیرمنطقی آنها بیشتر است تحت تأثیر نظام باورهای غیرمنطقی خود دست به رفتار پرخاشگرانه زده، در حالی که رفتار پرخاشگرانه بیشتر حاصل فرایند باورها و تفکرات غیرمنطقی خود آنهاست تا حادثة فعال کننده. همچنین به نظر می رسد، پرخاشگری در افراد پرخاشگر، مانند دانش آموزان پرخاشگری که میزان بالای پرخاشگری را در پرسش نامه پژوهش حاضر گزارش کرده اند، به صورت یک باور و ایده ثابتی در آمده است که در مقابل هر پدیده ای که اتفاق می افتد، باید با پرخاشگری برخورد کرد. تکرار این نوع رفتار، اعتقاد به آن را به صورت یک باور غلط و غیر منطقی درمی آورد. حال آنکه عکس این قضیه صادق است و باورهای غیرمنطقی نیز می توانند در طول زمان، رفتارهای غیرمنطقی مانند پرخاشگری را نیز در پی داشته باشند.

این یافته، تأییدی بر نظریه عقلانی ـ عاطفی ـ رفتاری الیس است، چراکه وی معتقد است باورها و افکار فرد بر رفتار وی تأثیر می گذارند و این نوع باورهای فرد است که تعیین کننده رفتارهای اوست نه حادثة فعال کننده یا همان اتفاقی که رخ داده است. طبق این دیدگاه، پرخاشگری رفتاری است که پیامد باورهای غیرمنطقی فرد است و هرچه میزان باورهای غیرمنطقی فرد بالاتر باشد، میزان پرخاشگری وی نیز بیشتر خواهد بود.

همچنین این یافته، تأییدی بر نظریه انتقال برانگیختگی است که به تعامل هیجان و شناخت در شکل گیری رفتار پرخاشگرانه توجه می کند. بر اساس این نظریه، افکار می توانند ما را به ارزیابی وقایع هیجانی برانگیزنده هدایت کنند و بدین وسیله بر چگونگی واکنش ما در مورد آن وقایع تأثیر بگذارند. بنابراین به نظر می رسد که داشتن باورهای غیرمنطقی به عنوان شناخت عمل کرده و پرخاشگری که حاصل چنین شناختی است، تعامل هیجان ـ پرخاشگری را ایجاد می کند. آلبرت الیس نوع خاصی از درمان شناختی به نام درمان عقلانی ـ عاطفی ـ رفتاری (REBT) ابداع کرده است. REBT بر این مقدمه و پیش فرض استوار است که مردم، هشیارانه تصمیم می گیرند که چگونه فکر و احساس کنند. در این دیدگاه، مردم مشکلات عاطفی و احساسی خود را از طریق تفکر غیرمنطقی یا آنچه الیس آن را باورهای غیرعقلانی می نامد، به وجود می آورند. الیس می گوید که بدون در نظر گرفتن وراثت و تربیت، افراد می توانند به صورت هوشیارانه، تصمیم به تغییر روش تفکر خود بگیرند، به طوری که بتوانند مشکلات خود را با «نزاع» با باورهای خود یا «عملی تر» فکر کردن، حل کنند.29

به عقیده الیس،30 بنیان گذار درمان عقلانی ـ عاطفی ـ رفتاری، اختلال عاطفی و به خصوص آنچه امروز نوروتیک یا روان آزردگی نامیده می شود، خاستگاه های متعدد شناختی، عاطفی ورفتاری دارد که نه تنها از شناخت و تفکر ناشی می شود، بلکه به طور عمده تحت تأثیر آن است. او معتقد است انسان اساساً آسیب پذیر متولد می شود و به مرور زمان در محیط فیزیکی و اجتماعی زندگی او رفتار سالم و ناسالم از تعامل بین آمادگی های ذاتی و محیط بیرونی، به ویژه محیط اجتماعی شکل می گیرد. او می گوید: انسان ها به ندرت تفکرات، احساس ها و رفتارهای خالص دارند. آنها حاصل تعامل بین جنبه های مختلف هستند و عواطف وتفکر آنها آن قدر به هم وابسته اند که گاهی به جای یکدیگر به کار می روند. الیس بر عوامل شناختی و به خصوص اعتقادات نامعقول انسان ها در ایجاد اختلالات روانی تأکید دارد. او بر این باور است که انسان ها غالباً با بایدها و حتماً هایی روبه رو هستند که آنها را از تعامل با دیگران گرفته اند. به نظر وی انسان ها باید بتوانند این بایدها و حتماً های مطلق خود را زیر سؤال ببرند. وی معتقد است که معمولاً انسان ها می خواهند از تنهایی خویش، روابط اجتماعی خویش، روابط جنسی خویش با دیگران یا از کارکردن وتفریحات خویش لذت ببرند، ولی عقاید معیوب آنها اجازه نمی دهد به هدفشان برسند. اعتقادات غلط باعث نگاه غلط و رفتار غلط می شوند. وقتی انسان ها معتقدند باید همانی اتفاق بیفتد که آنها می خواهند، اختلال عاطفی ایجاد می شود. این اختلال، به ویژه وقتی پیش می آید که تحمل ناکامی شخص کم است. عقاید نامعقول از دیدگاه الیس سه دسته اند: توقع از خود، توقع از دیگران، توقع از دنیا و زندگی که الیس برای اشاره به تمام اظهاراتی که در آنها «باید» به کار می رود از اصطلاح «باید اندیشی» استفاده می کند. برخی از اعتقادات نامعقول از نظر الیس عبارت است از:

1. اعتقاد نامعقول در مورد کفایت و موفقیت؛ 2. اعتقاد نامعقول در مورد عشق و تأیید؛ 3. اعتقاد نامعقول در مورد مظلوم واقع شدن؛ 4. اعتقاد نامعقول در مورد آرامش و امنیت. به نظر الیس هرچه این عقاید فراوان تر باشند، انسان در برابر اختلال روانی آسیب پذیرتر می شود. این را هم به خاطر داشته باشید که: انسان هایی که احساس بدبودن یا بی ارزشی می کنند کسانی هستندکه برای نظرات وارزش های دیگران اهمیت بسیاری قائل اند.31

الیس اختلالات رفتاری را زاده تفکر خیالی و بی معنای انسان می داند به همین دلیل وجود چند اعتقاد را در ذهن خود غیرمنطقی می داند:

انتظار تأیید از دیگران

یکی از باورهای غیرمنطقی«تأیید دیگران» است؛ یعنی شما بر این باورید که به تأیید و حمایت دیگران نیاز دارید. در واقع می خواهید که همه، شما را دوست داشتند و بپذیرند و احترام کنند.32 این تصور غیرعقلانی است، زیرا چنین هدفی غیرقابل دسترسی است و اگر فردی در پی چنین خواسته ای باشد کمتر خود رهبر و بیشتر نا امن و مضطرب و ناقض نفس خویش خواهد بود. این مطلوب است که انسان مورد محبت و دوستی قرار گیرد، ولی در عین حال، فردِ منطقی و عقلانی هیچ گاه علایق و خواسته هایش را قربانی چنین هدفی نمی کند.33 این باور غیرمنطقی می تواند به دلایل گوناگونی برای انسان مشکلاتی فراهم کند. برای مثال، چون شخص نمی داند که آیا خواهد توانست مورد تأیید قرار گیرد یا نه، دچار ناراحتی و نگرانی می شود. حال اگر هم تأیید دیگران را به دست آورد بعد نگران خواهد بود که مبادا آن را از دست دهد، و این نگرانی روی عملکرد او و زندگی آینده اش اثر بد می گذارد. مورد تأیید همه قرار گرفتن، خواسته ای غیرقابل دسترسی است، زیرا معمولاً کارها و گفته های ما را عده ای قبول و عده ای رد می کنند و برخی هم به آن بی تفاوت اند. بنابراین، بهتر است راه صحیح زندگی خود را ادامه داده و بدانیم که گرچه تأیید دیگران باعث رضایت و خشنودی انسان می شود، ولی امری ضروری و الزامی نیست.34

زیاده از خود انتظار داشتن

اعتقاد به اینکه لازمه احساس ارزشمندی وجود حداکثر لیاقت، کمال و فعالیت شدید است نیز تصوری امکان ناپذیر است و تلاش وسواسی در راه کسب آن، فرد را به اضطراب و بیماری روانی مبتلا می کند و در زندگی احساس حقارت و ناتوانی به فرد دست می دهد.35 در این مورد، شما بر این باورید که باید حتماً فردی موفق باشید باید به همه اهدافتان دست یابید و باید در هرکاری صلاحیت و توانایی لازم را داشته باشید تا آن را در سطحی بالا و با موفقیت کامل انجام دهید. این یک باور غیرمنطقی است که می تواند بر زندگی انسان اثر منفی بگذارد، به ویژه هنگامی که شخص با شکستی روبه رو می شود. بعضی افراد وقتی با شکستی روبرو می شوند احساس می کنند که فرد نالایقی هستند و این تصور نادرست وغیرمنطقی از لحاظ جسمی و روانی آنان را بیمار می کند. بنابراین، بهتر است هنگام شکست و ناکامی در زندگی، از قضاوت درباره خود اجتناب کنید. اگر هم در موردی لازم دیدید که درباره رفتار خود قضاوت کنید و نهایتاً آن را نادرست یا ناشایست تشخیص دادید، فقط سعی کنید که به اصلاح آن بپردازید.36

سرزنش کردن

اعتقاد به اینکه گروهی از مردم شرور و بد ذات هستند و باید به شدت تنبیه و مزمت شوند37 نیز باورهای غیرمنطقی است که شما درباره خود یا دیگران دارید و معتقدید که اگر عمل اشتباهی انجام دهید باید حتماً سرزنش ـ یا حتی مجازات ـ شوید. این باور می تواند مشکلاتی به بار آورد. اما قبل از هر چیز باید بدانیم که انسان موجود کاملی نیست و فطرتاً جائز الخطاست، از این رو، هر فردی ممکن است دچار اشتباه شود یا کار غلطی انجام دهد، و چون لازمه این باور غیرمنطقی این است که فرد خطاکار باید سرزنش و مجازات شود، همین باور نادرست موجب می شود شما از خودتان یا دیگران خشمگین شده و حتی در مورد خود احساس گناه نموده و دچار افسردگی شوید. اما باید دانست که این نوع احساس تند و خشم آلود نمی تواند اشتباهات را تصحیح و خطاها را جبران کند و اصولاً سرزنش کردن، مسئله را حل نمی کند، بلکه باید در پی آن باشیم که چه کنیم تا در آینده دچار چنین اشتباهی نشویم.38

واکنش به ناکامی

اعتقاد به اینکه اگر وقایع و حوادث آن طور نباشند که فرد می خواهد، نهایت بیچارگی و فاجعه است.39 واکنش به ناکامی نوعی باور غیرمنطقی است که وقتی کارها آن طور که باید پیش نمی رود یا طبق میل شما انجام نمی گیرد و یا مردم برخلاف آنچه مورد نظر شماست رفتار می کنند، در نتیجه، دچار آشفتگی می شوید. گرفتار شدن به این آشفتگی یک «باور» است که یقیناً غیرمنطقی است.40 سرچشمه فرضیه ناکامی- پرخاشگری طرز فکر غیرعاقلانه واکنش به ناکامی است؛ وقتی به شدت ناکام می شوید یا در حق شما بی عدالتی می شود و طرد می کنند احساس می کنید خیلی افتضاح شده و فاجعه هولناکی رخ داده است.41 این طرز تفکر غلطی است، زیرا ناکام شدن احساس طبیعی است، ولی حزن واندوه شدید و طولانی موضوعی غیرمنطقی است، چراکه اولاً: دلیلی وجود ندارد که وقایع و حوادث باید متفاوت با آن چیزی باشند که طبیعتاً هستند، ثانیاً: حزن و اندوه شدید نه تنها موجب تغییر موقعیت نمی شود، بلکه اغلب اوقات آن را بدتر می کند، ثالثاً: اگر یافتن هر نوع چاره ای در موقعیت موجود غیرممکن است تنها راه چاره آن است که آن را بپذیریم، رابعاً: اگر فرد موقعیت را آن طور که می خواهد و در صدد است تعبیر و تفسیر نکند، محرومیت به اختلالات عاطفی منجر نخواهد شد.42 اپیکتتوس بیش از دو هزار سال قبل گفته است: «کسی که وقایع اجتناب ناپذیر نمی تواند بر او غلبه کند هرگز شکست نمی خورد». شوپنهاور چند قرن پس از اپیکتتوس می گوید: «مهم ترین توشه زندگی، رضا وتسلیم است».43

بی مسئولیتی عاطفی (کنترل هیجانی)44

بر اساس این باور غیرمنطقی تصور می کنید که خوشی ها و ناخوشی ها متأثر از عوامل بیرونی و خارج از کنترل انسان است و به همین دلیل چون اعمال دیگران یا حوادث روزمره دنیا را مسئول ناراحتی های خود می دانید معتقدید که اگر دیگران تغییر کنند یا حادثه ای رخ ندهد احساس راحتی خواهید کرد. البته چنین باوری هم می تواند آثار سویی بر جسم و روح انسان بگذارد که یکی از آنها آشفتگی عاطفی است.45 اگر فردی بپذیرد که اختلالات و عواطف نتیجه احساسات و ارزشیابی ها و تلقین فرد به خودش است، در این صورت کنترل و تغییر آنها ساده و امکان پذیر خواهد بود. فرد عاقل و باهوش می داند که بخش بسیاری از ناراحتی از درون او ناشی می شود.46

نگرانی زیاد توأم با اضطراب (توجه مضطربانه)47

اعتقاد داشتن به این تفکر غیرمنطقی که همواره باید از وقوع احتمالی برخی رخدادها در آینده احساس نگرانی کنیم.48 یا به عبارتی باید به هر چیزی که خطرناک و ترس آور به نظر می رسد مشغولیت ذهنی پیدا کرد و در مورد آن مضطرب شد،49 این تفکری غیرعقلاتی است، زیرا ناراحتی و اضطراب زیاد، اولاً: مانع ارزشیابی عینی خوادث خطرناک و ترس آور می شود، ثانیاً: اگر اتفاقی بیفتد مانع از مقابله منطقی با آن می شود، ثالثاً: به ظهور خطر کمک می کند، رابعاً: امکان وقوع آن بیش از حد افزایش می یابد، خامساً: در بیشتر موارد نمی توان از وقوع حوادث غیرقابل پیش بینی جلوگیری کرد، سادساً: موجب بدتر شدن حوادث و وقایع خواهد شد. فرد عقلانی می داند که خطرهای بالقوه به آن اندازه ای که انسان از آنها می ترسد، وحشتناک نیستند و اضطراب نه تنها از وقوع آنها جلوگیری نخواهد کرد، بلکه باعث افزایش آن خواهد شد.50 می توان گفت: وقایع وقتی بدترین وقایع می شوند که شما به جای آنکه به وحشت زا بودن طرز فکرتان فکر کنید، آن وقایع را هولناک بدانید.51

اجتناب از رویارویی با مسائل (مشکلات)

یک باور غیرمنطقی دیگر، دوری جستن از مشکلات است. شما پیش خود فکر می کنید دوری گزیدن از مسائل زندگی و شانه خالی کردن از مسئولیت ها خیلی آسان تر و صحیح تر از روبه رو شدن و درگیر شدن با آنهاست، از این رو، در پی چیزهایی هستید که مسئله ساز نباشد.52 این تفکر، غیرعقلانی است، زیرا دوری و اجتناب از یک کار، سخت تر ودردناک تر از انجام آن است و به مشکلات و نارضایتی های بعدی می انجامد و باعث کاهش اعتماد به نفس می شود.53 فرار از مشکلات خود می تواند مشکل آفرین باشد، زیرا طفره رفتن از کارهای ظاهراً سخت و ناخوشایند رفته رفته در ضمیر ناخودآگاه شما اثر پایداری می گذارد و موجب می شود بعدها روبه رو شدن با هر کاری برایتان مشکل و ناخوشایند باشد. به جای طفره رفتن و فرار از مشکلات، سعی کنید کارهای ضروری را ـ حتی اگر ناخوشایندتان باشد ـ بدون فغان و شکوه انجام دهید و در پی آن بلافاصله دست به کاری بزنید یا برنامه ای را شروع کنید که باب طبعتان باشد و در واقع برای کار سختی که انجام داده اید به خودتان پاداش و جایزه بدهید.54 اگر فرد تسلیم شود و دوری را بپذیرد برخلاف این ضرب المثل عمل کرده است که: «نابرده رنج، گنج میسر نمی شود».55

وابستگی

وابستگی یکی از باورهای غیرمنطقی در زندگی انسان هاست. شما اعتقاد دارید که همواره باید فردی قوی تر از خودتان در کنار شما باشد و در همه امور به او تکیه کنید. وابستگی به این شدت می تواند مضر و فلج کننده باشد. ما در تمام مراحل زندگی روزمره خود احتیاج به کمک دیگران داریم. اما این دلیل نمی شود که وابستگی را به آن حد برسانیم که قبول کنیم نمی توانیم برای خود به تنهایی کاری انجام دهیم. وابستگی به دیگران بیش از حد متعارف، یعنی از دست دادن استقلال، و عدم استقلال، یعنی لذت نبردن از زندگی و یا به عبارتی گم کردن زندگی. یک فرد متکی به دیگران ممکن است در زندگی خود احساس آرامش کاذبی داشته باشد، زیرا لازمه وابستگی این است که اولاً: همیشه باید سپاس گذار دیگران باشد، ثانیاً: با دور شدن شخص حمایت کننده، این حمایت ها اجباراً قطع می شود و فرد وابسته، تنها و در تنگنا می ماند. بنابراین، بهتر است سعی کنید روی پای خودتان بایستید و شخصاً تصمیم بگیرید. البته هر کاری ممکن است با شکست یا پیروزی همراه باشد و یقیناً عدم موفقیت ناگوار است، ولی از ارزش فردیِ شما به عنوان یک انسان فعال نمی کاهد.56

درماندگی نسبت به تغییر

اعتقاد فرد به اینکه تجارب و وقایع گذشته و تاریخچه زندگی، تعیین کننده مطلق رفتار کنونی هستند و اثر گذشته را در تعیین رفتار کنونی به هیچ وجه نمی توان نادیده انگاشت، عقیده ای غیرعقلانی است. فرد عقلانی در عین حال که گذشته را مهم می شمارد، می تواند با بررسی رفتار گذشته و مورد سؤال قراردادن عقاید و باورهای ناراحت کننده گذشته اش، به تغییر رفتار کنونی خویش اقدام کند. فرد سالم بیش از آنچه به گذشته توجه دارد به حال و وضعیت موجود توجه می کند.57 اگرچه ممکن است گذشته، حال را تحت تأثیر قرار دهد، ولی ضرورتاً تعیین کننده آن نیست، بلکه افراد از تأثیر فرضی گذشته، حال را تحت تأثیر قرار می دهند.58

کمال طلبی (کمال گرایی)

بر اساس این باور غیرمنطقی، شما فکر می کنید که برای هر مشکلی همیشه یک راه حل کامل وجود دارد. بنابراین اگر به آن راه حل احتمالی دست نیابید آن را فاجعه ای وحشتناک تلقی خواهید کرد.59 این عقیده، غیرعقلانی است، به این دلیل که اولاً: هیچ گاه چنین راه حل کاملی وجود ندارد، ثانیاً: نتایجی که فرد از قصور در پیدا کردن چنین راه حلی تصور می کند، غیرواقعی است و تأکید بر پیدا کردن چنین راه حل مطلقی به اضطراب، نگرانی و ترس شدید و ناراحتی می انجامد، ثالثاً: این نوع کمال گرایی به راه حل های ناقص تری منجر خواهد شد. فرد عقلانی می کوشد تا حتی الامکان راه حل های متعددی را برای مشکل خویش بیابد و از بین آنها بهترین و عملی ترین را انتخاب کند.60 اعتقاد به کمال مطلق در زندگی روزمره بر خلاف واقعیت است، زیرا در دنیای مادی چیزی به نام قطعیت، کمال یا حقیقت محض وجود ندارد.61

سالاری فر62 بیان می دارد که ایمان به خدا موجب می شود نگرش فرد به تمام هستی، هدف دار و معنادار باشد. عدم ایمان به خدا موجب می شود که فرد انسجام و آرامش نداشته باشد و همین امر موجب ضعف و منشأ اختلاف های بسیاری در زندگی می شود. مذهب باعث صبر و بردباری، احساس همدلی و انعطاف پذیری در روابط با دیگران می شود.

مارش و دالاس63 خاطرنشان می سازند که اعمال مذهبی از لحاظ درون فردی، فرد را قادر می سازد تا از لحاظ فیزیولوژیکی، شناختی و عاطفی، پرخاشگری و خشمش را کنترل کند. این امر به او کمک می کند تا مسئولیت اعمال خود را در تعارض ها بپذیرد و از لحاظ بین فردی، شرایطی ایجاد کند که فرد هنگام پرخاشگری و خشم، به خدا توجه کند.

عشق و ایمان به مبدأ یکتاست که می تواند بشر را، هادی و آرامش بخش باشد، به او تفکر صحیح بخشد و تکاپوی وی را نظم دهد و در برابر ناملایمات، استوار و راسخ بدارد که او خود فرموده است «آگاه باشید که دلها تنها با یاد خدا آرام می گیرد».(رعد: 28).64

انسان گاه پس از چند قرن دوری از عقیده و آرمان های الهی، دست خویش را تهی تر از همیشه یافته و در گرداب سرگردانی ها فرو افتاده است، باید دریابد که دیگر بار، رو به سوی اعتقادات عمیق خویش آورده و با ایمان و اعتقادات دینیِ اصیل که پیوندی راستین با خداوند را طراحی می نماید، ارتباطی خالصانه یابد و حیات خویش را براساس ایمان پی ریزی نموده و هدف های خود را بر این اساس، بنیاد سازد و خود را در این مسیر دریابد و بالاخره با بازگشتی زیبا به سوی تنها معبود جهان خلقت، مسیر صحیح تکامل انسانیت را جلوه گر سازد.

عمید زنجانی65 معتقد است که آرامش، نتیجه ایمان مذهبی است و نه علت آن. آرامش حالتی است که انسان معتقد به مذهب بر اثر عوامل ایمان، به آن دست می یابد، بدون آنکه این حالت در کشیده شدن وی به مذهب تأثیر داشته باشد. اصولاً انسان به این دلیل که آرامش یابد به مذهب کشیده نمی شود، بلکه پس از آنکه معتقد شد این حالت را به دست می آورد.

شرقاوی66 در باره آرامش و سکینه برگرفته از ایمان می گوید که اگر بخواهیم خصیصه جامع و فراگیری برای شخصیت ایمانی یک فرد مؤمن یاد کنیم، باید بگوییم این خصیصه عبارت از سکینه و آرامش اوست. بنابراین، آرامش، حالت مشخص و مستقلی است که حاکی از توانایی انسان در تسلط بر مملکت درونی و فرمانروایی و تدبیر او بر خویشتن است. آرامش مؤمن خصوصیت ویژه ای است که نمایانگر انسجام روان او و رام بودن نفس از نظر خضوع و رهوار بودن در برابر صاحب آن می باشد.

پریور67 معتقد است که پرستش خدای یگانه، حافظ سلامت جسم و روان انسان است که سبب ایجاد شخصیت مقاوم و مبارز می گردد و انسان را آن قدر متکی به مشیت الهی می گرداند که از هیچ مشکلی نمی هراسد و از هیچ گرفتاری و برخوردی شکایت نمی کند و در نتیجه، زندگی سالم و با نشاطی به او می بخشد که به خوبی می تواند با اقناع غرایز خود به سوی هدف های صحیح و مفید در راه عشق حقیقی رهسپار شود و از رنج روزگار، رهایی یابد. انسان متدین هرچه بیشتر به خصال انسانی آراسته باشد سبب تقویت مراکز روانی مغز می گردد و سلامت جسمی و روانی فرد را نیز تأمین می کند.

نتایج تحقیق، بیانگر این مطلب است که دین می تواند به عنوان عاملی در بهتر زیستن بشر و ایجاد یک اجتماعی سالم نقش ایفا نماید و انسان در سایه دین و توکل بر خداوند تبارک و تعالی می تواند از باورهای غیرمنطقی خود که در نهایت به خشم و پرخاشگری و اختلالات روانی می انجامد جلوگیری کند.

منابع

الیس، آ. و هارپر، ر، زندگی عاقلانه، ترجمه مهرداد فیروزبخت، تهران، رشد، 1383.

استادیان، مریم، «اثربخشی مشاوره گروهی بر عزت نفس و اضطراب امتحان دانش آموزان دختر پایه سوم مقطع راهنمایی شهر بهبهان»، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته مشاوره، واحد علوم و تحقیقات خوزستان.

تقی پور، م، «باورهای غیرمنطقی و آشفتگی های روانی»، بهداشت جهان، ش3، دوره 12،1377.

جورج، آر.ال. و کریستیانی، تی. اس. روان شناسی مشاوره (مشاوره ها، نظریه ها و کاربردها و اهداف و فرآیندهای مشاوره و روان درمانگری)، ترجمه رضا فلاحی و محسن حاجیلو، تهران، رشد، 1377.

شفیع آبادی، ع. و ناصری، غ. ر، نظریه های مشاوره و روان درمانی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1365.

عبادی، غ و معتمدین، م، «بررسی ساختار عاملی آزمون باورهای غیرمنطقی جونز در شهر اهواز»، دانش و پژوهش در روان شناسی، سال هفتم.

عبادی، غ و معتمدین، م، «نقش باورهای غیرمنطقی و پرخاشگری بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان پسر دوره متوسطه شهر تبریز»، دانش و پژوهش در علوم تربیتی، سال چهارم، شماره 14، 1386.

عزتی راد، م، «بررسی باورهای هنجاری کودکان و نوجوانان شهر شیراز درباره پرخاشگری و رفتارهای پرخاشگرانه»، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی دانشگاه الزهرا(س)، 1378.

علیپور بهبهانی، ح، «بررسی رابطه رضایت زناشویی و خودپنداره در دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد بهبهان»، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات اهواز. 1385.

قائمی، ع، سازندگی و تربیت دختران، تهران، انجمن اولیاء و مربیان، 1380.

مشاک، ر، «مقایسه باورهای غیرمنطقی، حمایت اجتماعی و اضطراب اجتماعی دانش آموزان دختر دارای مادران شاغل و غیرشاغل دبیرستان های شهر اهواز»، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز، 1385.

Ellis, A, Rational-Emotive Therapy. In Four Psychotherapies, edited by R. Corsini, PP. 167-206. Itasca, III: Peacock, 1970.

Ellis, A, Humanistic psychotherapy. The rational– emotive approach,New York: Crown and MC Graw- Hill, 1973.

Haree, R., & Lamb, R, The Encyclopedic Dictionary of Psychology. Oxford, England: Basil Blackwell, 1983.

Hart, K; Turner, et al., Life stress and anger: Moderating effects of type an irrational beliefs. Available at, 2002.

Kerjcie, R. V., & Morgan, D. W, Determining sample size for research. Activities, Educational and Pasychological Measurments, 30, 1970.

* عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بهبهان. k.kazemian@yahoo.com

** عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول. دریافت: 14/2/89 ـ پذیرش: 3/9/89

1. جورج آر.ال. ، کریستیانی تی. اس.، روانشناسی مشاوره (مشاوره ها، نظریه ها و کاربردها و اهداف و فرآیندهای مشاوره و روان درمانگری)، ترجمه رضا فلاحی و محسن حاجیلو، ص 74.

2. همان.

3. علی قائمی، سازندگی و تربیت دختران، ص 98.

4. rational beliefs.

5. ع شفیع آبادی و غ ر ناصری، نظریه های مشاوره و روان درمانی، ص 115.

6. Disqute.

7 مریم استادیان، «اثربخشی مشاوره گروهی بر عزت نفس و اضطراب امتحان دانش آموزان دختر پایه سوم مقطع راهنمایی شهر بهبهان»، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته مشاوره، واحد علوم و تحقیقات خوزستان. ص 79.

8 anxious over concern(future problem).

9 helplessness for change.

10. ح علیپور بهبهانی، «بررسی رابطه رضایت زناشویی و خودپنداره در دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد بهبهان»، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات اهواز. ص، 137-132.

11. C.f: Haree, R., & Lamb, R, The Encyclopedic Dictionary of Psychology. p. 75-79

12. C.f: Hart, K; et al., Life stress and anger: Moderating effects of type an irrational beliefs, Available at. p. 141-142.

13. م معتمدین و غ عبادی، «نقش باورهای غیرمنطقی و پرخاشگری بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان پسر دوره متوسطه شهر تبریز»، دانش و پژوهش در علوم تربیتی، سال چهارم، ش 14، ص 22-1.

14. م عزتی راد، «بررسی باورهای هنجاری کودکان و نوجوانان شهر شیراز درباره پرخاشگری و رفتارهای پرخاشگرانه»، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی دانشگاه الزهرا(س).، ص 126.

15. Kerjcie, R. V., & Morgan, D. W, Determining sample size for research, Activities, Educational and Pasychological Measurments, 30.

16. Irration Beliefs Test-Ahwaz.

17. Buss Aggression Questionnaire (BAQ).

18. م معتمدین و غ عبادی، همان.

19. غ عبادی و م معتمدین، «بررسی ساختار عاملی آزمون باورهای غیر منطقی جونز در شهر اهواز»، دانش و پژوهش در روان شناسی، سال هفتم.

20. Physical Aggression (PA).

21. Verbal Aggression (VA).

22. Anger (A).

23. Hostility (H).

24. Hostility Inventory (HI).

25. Principle components factor analysis.

26. Confirmatory factor analysis.

27. م معتمدین و غ عبادی، «نقش باورهای غیرمنطقی و پرخاشگری بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان پسر دوره متوسطه شهر تبریز»، همان.

28. Ellis, A, Rational-Emotive Therapy, In Four Psychotherapies, edited by R. Corsini, PP.167-206. Itasca, III: Peacock.

29. ر مشاک، «مقایسه باورهای غیرمنطقی، حمایت اجتماعی و اضطراب اجتماعی دانش آموزان دختر دارای مادران شاغل و غیرشاغل دبیرستانهای شهر اهواز»، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز. ص 154.

30. Ellis, A, Humanistic psychotherapy. The rational– emotive approach, p. 15-17.

31. ر مشاک، همان.

32. م تقی پور، «باورهای غیرمنطقی و آشفتگی های روانی»، مجله بهداشت جهان، ش3، دوره 12، ص 55-52.

33 ع شفیع آبادی و غ ر ناصری، همان.

34 م تقی پور، همان.

35 ع شفیع آبادی و غ ر ناصری، همان.

36 م تقی پور، همان.

37 جورج آر.ال. ، کریستیانی تی. اس. همان.

38 م تقی پور، همان.

39 جورج آر.ال. ، کریستیانی تی. اس. همان.

40 م تقی پور، همان.

41 الیس، آ. و هارپر، ر.، زندگی عاقلانه، ترجمه مهرداد فیروزبخت، ص 119.

42 ع شفیع آبادی و غ ر ناصری، همان.

43 الیس، آ. و هارپر، ر.، همان.

44 emotional irresponsibility.

45 م تقی پور، همان.

46 ع شفیع آبادی و غ ر ناصری، همان.

47 anxious over concern(future problem).

48 م تقی پور، همان.

49 الیس، آ. و هارپر، ر.، همان.

50 ع شفیع آبادی و غ ر ناصری، همان.

51 همان.

52 م تقی پور، همان.

53 ع شفیع آبادی و غ ر ناصری، همان.

54 م تقی پور، همان.

55 الیس، آ. و هارپر، ر.، همان.

56 م تقی پور، همان.

57 ع شفیع آبادی و غ ر ناصری، همان.

58 جورج آر.ال. ، کریستیانی تی. اس، همان.

59 م تقی پور، همان.

60 ع شفیع آبادی و غ ر ناصری، همان.

61 م تقی پور، همان.

62 ح علیپور بهبهانی، همان.

63 همان.

64 قرآن مجید، ترجمه مهدی الهی قمشه ای.

65 ح علیپور بهبهانی، همان.

66 همان.

67 همان.