روان شناسی و دين

هدف این پژوهش، شناسایی منبع اصلی خودنظم‏دهی، به عنوان توانش تنظیم پاسخ‏های خود در جهت تعقیب اهداف و برآورده ساختن معیارها و استخراج مؤلفه‏های آن، در منابع اسلامی بوده است. بررسی‏ در آثار اندیشمندان اسلامی نشان می دهد که پایگاه «عقل»، منبع معرفتی ـ انگیزشی ـ اجرایی‏ نفس است که تنظیم کنش‏های مختلف روانی انسان را بر عهده دارد. محقق با استفاده از روش‏های تحلیل محتوا و معناشناسی زبانی، به تحلیل گزاره‏های دینی در خصوص عقل پرداخت. حاصل این بررسی، تأیید فرضیة اصلی تحقیق، و استخراج 21 مؤلفه بود که در چهار ساحت شناختی (به انضمام مؤلفه‏های نگرشی)‏، انگیزشی، عاطفی، و اجرایی سازمان داده شد. این مؤلفه‏ها، در اختیار ده کارشناس حوزوی قرار گرفت و روایی محتوای آنها، با استفاده از ضریب نسبی روایی محتوا (CVR) و شاخص روایی محتوا (CVI) بررسی شد. تمامی مؤلفه‏ها، به استثنای یکی از مؤلفه‏های نگرشی (انکسار نفس) از روایی محتوا برخوردار بودند. براین اساس، کنش‏های خودتأملی، خودانگیزشی، و خودتغییری که از عناصر اصلی الگوهای خودنظم‏دهی به شمار می‏روند، در ادبیات اسلامی بر اساس کارکردهای عقل قابل توجیه و تبیین می‏باشند.