روان شناسی و دين

مقدمه

دین، نیروی اجتماعی قدرتمندی دارد. تاریخ، توانایی دین برای تمرکز و هماهنگ کردن تلاش انسان، ایجاد شکوه و ترس، ایجاد جنگ و صلح، متحد کردن گروه های اجتماعی، برانگیختن آنها علیه یکدیگر را تأیید می کند. با این حال، دین علاوه بر بهره مندی از قدرت اجتماعی، نیروی روانی نیز دارد که می تواند نتایج زندگی افراد بشر را تحت تأثیر قرار دهد. در حقیقت، دامنه پیامدهای مربوط به سلامت رفتاری و اجتماعی که مذهب با آنها در ارتباط است هم بحث بر انگیز و هم گیج کننده است1. دین، جامعه را متحد، همبستگی اجتماعی را تقویت و انسجام اجتماعی را حفظ می کند. همچنین دین به نظم اجتماعی، رسمیت و اعتبار می بخشد و در نتیجه، مبنایی برای کنترل اجتماعی فراهم می کند.2

دین از نظر روان شناختی، پیچیده و شامل مجموعه ای از مقوله های روان شناختی، از جمله هیجانات، باورها، ارزش ها، رفتارها و محیط اجتماعی است. از دیدگاه پترسون و همکارانش3 به طور کلی، دین مجموعه ای از اعتقادات، احساسات و اعمال فردی یا جمعی است که حول مفهوم حقیقت غایی یا امر مقدس سازمان یافته است. این حقیقت غایی را می توان برحسب تفاوت ادیان با یکدیگر، واحد یا متکثر، مشخص یا نامشخص، الوهی یا غیر الوهی و نظیر آن تلقی کرد. جیمز و پرات، دین را شناخت، عاطفه و رفتاری که بر اساس آگاهی یا تعامل ادراک شده با هستی ماوراءالطبیعه صورت می گیرد و فرض می شود که در امور انسان، نقش مهمی بازی می کند، تعریف می کنند.4 مناسک دینی به افراد، انضباط شخصی و زهدگرایی که از ضروریات زندگی اجتماعی است، می آموزند و به این ترتیب، آنان را برای زندگی اجتماعی آماده می کنند. مراسم دینی مردم را گرد هم جمع می کند و از این رو پیوندهای مشترک آنها را تثبیت و انسجام اجتماعی را تقویت می نماید. اعضای جامعه از طریق مراسم دینی، از میراث اجتماعی خود عمیقاً آگاه می شوند و اصلی ترین عناصر وجدان جمعی زنده می ماند. سرانجام اینکه دین در پیروانش احساس خوشِ سعادت و خوشبختی اجتماعی به وجود می آورد و در نتیجه، احساس ناکامی، بی ایمانی و تردید را از دل آنها می زداید.5

ابعاد دین داری از دیدگاه گلاک و استارک عبارت اند از: بعد اعتقادی؛ باورهایی است که پیروان هر دین بدان پایبندند. بعد مناسکی یا اعمال دینی؛ اعمال دینی مشخصی که انتظار می رود پیروان هر دین آنها را به جا آورند. بعد تجربی یا عواطف دینی؛ در عواطف، تصورات و احساسات مربوط به واقعیت غایی یا اقتدار متعالی ظاهر می شود. بعد فکری یا دانش دینی؛ اطلاعات و دانش اساسی در مورد اصول عقاید دینی و کتاب های مقدس است که انتظار می رود پیروان دین آن را بدانند. بعد پیامد یا آثار دینی؛ شامل پیامدهای باور، عمل، تجربه و دانش دینی در زندگی روزمره فرد معتقد و روابط او با سایرین است.6 با توجه به بعد آخر دین داری، از جمله پیامدهای آن را می توان بهره مندی از حمایت اجتماعی دانست.

حمایت اجتماعی، طبق نظر موس(1973م)7 «احساس ذهنی از تعلق داشتن، پذیرفته شدن، دوست داشته شدن، و مورد نیاز بودن، به خاطر خود فرد و به خاطر آنچه می تواند انجام دهد»، است. بیرچ حمایت اجتماعی را نشان دادن مراقبت یا همدردی با شخص دیگر یا گوش دادن به شخص یا بودن در آنجا هنگامی که او به یک دوست نیاز دارد، تعریف می کند. لو8 معتقد است که حمایت اجتماعی آثار رویدادهای استرس زا را تعدیل می کند و به تجربه عواطف مثبت می انجامد و با شادکامی و سلامت روانی، رابطه مثبت دارد. طبق نظر آتچلی9 حمایت اجتماعی مرکب از مردمی است که می توانیم برای فراهم کردن حمایت اجتماعی، تصدیق (تأیید)، اطلاعات و کمک، به ویژه در زمان های بحران، روی آنها حساب کنیم. مفهوم حمایت اجتماعی، درک در دسترس بودن حمایت، رفتاری که در مدت حمایت رخ می دهد، حمایتی که واقعاً ارائه می شود و اینکه آیا حمایت، مفید بوده یا نه، را در بر می گیرد. علاوه بر این، حمایت می تواند یکی از سه نوع مختلف باشد: ابزاری، هیجانی و اطلاعاتی.10

حمایت هیجانی به فراهم سازی مراقبت، همدلی، عشق و اعتماد گفته شده است. حمایت عملی نیز به فراهم کردن یک شیء یا کمک عینی مانند ارائه کمک مالی یا انجام دادن کار تعیین شده برای دیگران، گفته می شود. حمایت اطلاعاتی نیز فراهم کردن اطلاعات برای شخص دیگر در زمان فشار روانی، تعریف شده است. منابع حمایت اجتماعی، شامل خانواده / خویشاوندان، دوستان، حمایت اجتماعی در محیط کار (کارفرما / همکار) و حمایت اجتماعی مذهبی است. چون مؤسسات مذهبی فرصت های جامعه پذیری را در میان اعضای معتقدان ارتقا می دهد، آنها می توانند پایه ای قوی برای حمایت اجتماعی فراهم کنند.11 بسیاری از روان درمانگران، حمایت اجتماعی را عامل مهمی در امر درمان بیماران روانی می دانند. برای مثال، مازلو معتقد است که فراهم نمودن حمایت اجتماعی برای بیماران روان نژند باعث بالا رفتن عزت نفس آنها و رویارویی مؤثرتر با مشکلات و تعارض های فردی و اجتماعی بسیار گوناگون می شود و محیط خانواده به عنوان محل کسب اولین تجارب حمایت اجتماعی، و منابع دیگری از قبیل دوستان، خویشاوندان، همسایگان، همکلاسی ها و ... در این طیف گسترده قرار می گیرند. برخی از این منابع، مثل دوستان و همسایگان به طور غیر رسمی و عامیانه، و برخی دیگر، مثل مؤسسه های مشاوره و بهداشت روان به شکل رسمی و تخصصی حمایت خود را عرضه می نمایند. طبعاً هر چه تعداد این منابع حمایتی و میزان کمک هایی که به فرد ارائه می شود بیشتر باشد و همچنین هر چه ذهن فرد در مورد مساعدت های بالقوه روشن تر و مطمئن تر باشد، توانایی وی در سازگاری با مشکلاتش بیشتر خواهد بود. حتی حمایت اجتماعی در درمان اختلالات جسمانی نیز می تواند نقش تسهیل کننده ای بازی کند.12

نگارنده با مرور گسترده ای که بر ادبیات تحقیق انجام داده، پژوهشی که مستقیماً رابطه دین داری را با حمایت اجتماعی، مطالعه کرده باشد، پیدا نکرد، با این حال، ادبیات غنی در مورد ارتباط دین داری با بسیاری ازپیامدهای مثبت وجود دارد که در این قسمت به برخی از آنها اشاره می شود.

مطالعات نشان می دهند که اعتقادات شخصی و مشارکت در جوامع مذهبی، منابع مهم مقابله با وقایع آسیب زا هستند.13 بسیاری از مطالعات، شواهدی برای رابطه مثبت بین دین داری و سلامتی فراهم کرده اند.14 بیشتر مطالعات موجود در ادبیات جامع، دست کم ارتباط مثبتی بین مشارکت در امور مذهبی و شاخص های سلامتی (شادمانی، رضایت از زندگی، روحیه و عاطفه مثبت) گزارش کرده اند. خدمت و درگیری مذهبی نیز شدیداً با سلامت جسمانی، سلامت روانی، طول عمر و رشد پس از ضربه مرتبط شناخته شده اند.15 میرز16 معتقد است که ایمان تأثیر زیادی بر میزان شادمانی دارد. ایمان مورد نظر میرز، ایمانی است که حمایت اجتماعی، هدفمندی، احساس پذیرفته شدن و امیدواری را برای فرد به ارمغان می آورد. از نظر گریلی (1975م)17 فعالیت های مذهبی، کارکردهایی دارند که نهایتاً موجب افزایش شادمانی فرد می شوند. هیلز و آرگایل در بیان این کارکردها به مواردی، از جمله احساس اتصال با معبودی بسیار قدرتمند و مقدس، عشق، برابری و احساس در جمع بودن اشاره می کنند. جوانان و بزرگ سالانی که در شاخص های مربوط به دین داری نمره بالایی کسب می کنند، احتمال کمتری دارد که مشروب خواری کنند و سیگار بکشند و در مقایسه با همسالان کمتر مذهبی شان احتمال زیادی دارد که کمربند ایمنی شان را ببندند و بهداشت دهان و دندان را رعایت کنند.18 این همبستگی های رفتاریِ دین داری ممکن است به تبیین اینکه چرا افراد مذهبی، زندگی طولانی تری دارند کمک کند، چون رفتارهایی از این قبیل، از جمله مخاطرات رفتاری عمده و عوامل حفاظتی مرتبط با مرگ و میر زودهنگام هستند.

همچنین دین داری به طور معناداری با سلامت روانی مرتبط است. اسمیت، مک کالو و پیل19 با مرور فرا تحلیل 147 اندازه اثر مستقل که در مجلات منتشر شده بود، دریافتند مذهبی بودن (که به شیوه های مختلفی اندازه گیری می شد) با میزان پایین نشانه های افسردگی مرتبط است. علاوه بر این، این اندازه، اثر عمده این حقیقت را منعکس می کند که برخی شاخص های مذهبی بودن (برای مثال، مقابله مذهبی مثبت، انگیزه مذهبی درونی، و مفاهیم مثبت از خداوند) حتی ارتباط منفی قوی تری با نشانه های افسردگی دارد، در حالی که شاخص های مقابله مذهبی منفی و انگیزش مذهبی بیرونی به طور مثبتی با نشانه های افسردگی مرتبط است. چون مؤسسات مذهبی فرصت های جامعه پذیری را در میان اعضای معتقدان، ارتقا می دهد، آنها می توانند پایه قوی برای حمایت اجتماعی فراهم کنند.20 کالدور (1994م) 21 معتقد است که افراد مذهبی نزدیک ترین دوستان خود را از میان افراد مذهبی انتخاب می کنند و علاوه بر داشتن احساس نزدیکی به خداوند، دید مثبتی به مردم دارند، و همه این عوامل بر شادمانی آنها می افزاید. جوادی یگانه و هاشمی22 تأثیر دین داری را بر رفتارهای جمع گرایانه از منظر انتخاب عقلانی مطالعه کرده اند و نتیجه تحقیق آنها نشان داده است که رابطه دین داری با رفتارهای همیارانه تنگناهای اجتماعی و نیز رابطه رفتارهای همیارانه مبتنی بر دین با رفتارهای همیارانه در موقعیت های تنگناهای اجتماعی، معنادار است و افزایش میزان دین داری باعث افزایش میزان رفتارهای همیارانه تنگنای اجتماعی می شود. تحقیق قمری23 نشان داده است که بین دین داری و شادمانی، رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. اعظم آزاده و توکلی24 تحقیقی با عنوان "فردگرایی، جمع گرایی و دین داری" انجام داده اند که نتیجه تحقیق آنها نشان می دهد جمع گرایی با همه ابعاد دین داری، ارتباطی مثبت و معنادار دارد.

تحقیقات مختلف نشان می دهد افرادی که در فعالیت های مذهبی، بسیار شرکت می کنند (افرادی که غالباً در مراسم مذهبی حضور می یابند) یا افرادی که گزارش می دهند که مذهب جنبه اصلی زندگی شان است، معمولاً سلامت ذهنی نسبتاً بالا،25 نشانه های افسردگی نسبتاً کمتر26 و زندگی نسبتاً طولانی تری27 در مقایسه با همتایان کمتر مذهبی شان دارند. باتلر28 و دیگران نشان داده اند که عبادت و نیایش موجب همدلی، درک، تعهد، انعطاف پذیری در روابط، احساس مسئولیت پذیری و استفاده از فن خود مداخله ای برای حل تعارض می شود. کیم و دیگران29 به این نتیجه رسیده اند که دین با هیجانات مثبت، مثل خوش خلقی، مهربانی، اعتماد به نفس، توجه و آرامش رابطه مثبت دارد.

در مورد ارتباط متغیرهای مورد مطالعه، یعنی دین داری و حمایت اجتماعی، می توان گفت که یکی از مهم ترین نیازهای انسان نیاز به ارتباط با دیگران و حس تعلق داشتن به جامعه است، در عین حال، توانایی برقراری روابط مثبت با دیگران نقش مهمی در سلامت روانی افراد دارد. فعالیت های دینی، کارکردهایی دارد که باعث برآورده شدن این نیازها و ایجاد عشق به مردم، برابری و احساس در جمع بودن می شود. علاوه بر این، افراد مذهبی نزدیک ترین دوستان خود را از میان افراد مذهبی انتخاب می کنند و حضور در مراسم و مناسبات مذهبی که معمولاً به صورت دسته جمعی انجام می شود، باعث گسترش روابط و ادراک حمایت اجتماعی می شود.

مطالب یاد شده و ادبیات تحقیق نشان می دهد که دین داری با بسیاری از نتایج مثبت همراه است. از جمله این نتایج مثبت، بهره مندی از حمایت اجتماعی است. همچنین دارابودن حمایت اجتماعی و ادراک آن خود با پیامدهای مثبتی برای سلامتی روان شناختی و حتی سلامت جسمانی همراه است. بنابراین، می توان با مطالعه رابطه این متغیرها در بین دانشجویان و کشف نوع ارتباط بین آنها و نیز تقویت متغیرهای مورد مطالعه در بین دانشجویان از طریق برنامه های آموزشی و مشاوره ای، آنها را از آثار مثبت دین داری و حمایت اجتماعی بهره مند ساخت. و این (تعیین رابطه دین داری و حمایت اجتماعی در بین دانشجویان) در حقیقت، هدف تحقیق حاضر است.

فرضیه تحقیق

بین دین داری و حمایت اجتماعی دانشجویان رابطه مثبت وجود دارد.

سوال های تحقیق

1. آیا رابطه دین داری و حمایت اجتماعی در بین دانشجوبان پسر و دختر متفاوت است.

2. آیا میزان دین داری دانشجویان پسر و دختر متفاوت است.

3. آیا میزان حمایت اجتماعی دانشجویان پسر و دختر متفاوت است.

روش

روش تحقیق حاضر از نوع همبستگی است.

نمونه و روش نمونه گیری

نمونه مورد مطالعه در این پژوهش هشتصد نفر بوده که به روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای چند مرحله ای از بین کلیه دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی منطقه دو انتخاب شده اند. گفتنی است که از هشتصد نفر نمونه مورد مطالعه، 46 مورد که پرسش نامه های آنها ایراد داشته، کنار گذاشته شده و در نهایت، پرسش نامه 756 آزمودنی تحلیل و بررسی شده است که از این تعداد 432 مورد پسر و 324 مورد دختر می باشند.

ابزارهای اندازه گیری

در این پژوهش از دو پرسش نامه استاندار شده برای جمع آوری اطلاعات استفاده شده است:

الف ـ پرسش نامه عمل به باورهای دینی (معبد): این آزمون توسط گلزاری30 ساخته شده است. آزمون معبد 25 ماده دارد که عمل به باورهای دینی را اندازه گیری می کند. هر سؤال، پنج گزینه دارد که از صفر تا چهار نمره گذاری می شود. بدین ترتیب، کمترین نمره کل صفر و به معنای عمل نکردن به هیچ یک از باورهای دینی است، و بیشترین نمره، یعنی 100، نشان دهنده عمل به همه باورهای است. آزمون معبد روی 894 نفر دانشجو و 53 جوان زندانی، جمعاً 947 نفر اجرا شده است که مشخصات روان سنجی آن به این شرح گزارش شده است: پایایی آزمون از طریق بازآزمایی 76/0 و از طریق دونیمه کردن 91/0 و ضریب آلفای کرونباخ 94/0، همچنین آزمون، اعتبار محتوای (صوری و منطقی) بالایی دارد. در این پژوهش، ضریب آلفای کرونباخ برای آزمون معبد 91/0 به دست آمده است.

ب ـ مقیاس حمایت اجتماعی: مقیاس ارزیابی ذهنی حمایت اجتماعی توسط واکس، فیلیپس، هالی، تامسون، ویلیامز و استوارت در سال 1986م تهیه شده است. این مقیاس، 23 گزاره دارد که سه حیطه خانواده، دوستان و سایرین را در بر می گیرد نمره گذاری مقیاس مذکور، چهار نقطه ای بسیار موافق، موافق، مخالف و بسیار مخالف است. ضریب پایایی حاصل از اجرای مجدد آزمون در پژوهش ابراهیمی قوام پس از شش هفته 81/0 به دست آمده است. براساس روش آلفای کرونباخ، ثبات درونی مقیاس در نمونه دانشجویان 91/0 و در نمونه دانش آموزان 7/0 گزارش شده است.31 در این پژوهش، ضریب آلفای کرونباخ برای این آزمون 779/0 به دست آمده است.

روش آماری تجزیه و تحلیل داده ها

در پژوهش حاضر از روش های آمار توصیفی، از جمله فراوانی، میانگین و انحراف معیار برای توصیف وضعیت آزمودنی ها در متغیرهای مورد مطالعه استفاده شده است. همچنین برای بررسی رابطه، از ضریب همبستگی پیرسون، برای آزمون تفاوت رابطه ها، از آزمون Z و نیز برای مقایسه میانگین گروه ها (از جمله زنان و مردان) در متغیرهای مورد مطالعه از آزمون T استفاده شده است.

یافته ها

جدول 1: شاخص های توصیفی آزمودنی ها در متغیرهای مورد مطالعه

جدول 1بیانگر شاخص های توصیفی از جمله فراوانی، میانگین وانحراف استاندارد نمونه مورد مطالعه در متغیرهای دین داری وحمایت اجتماعی است.

فرضیه تحقیق: بین دین داری و حمایت اجتماعی دانشجویان رابطه مثبت وجود دارد.

جدول 2: ضریب همبستگی متغیرهای دین داری وحمایت اجتماعی در همه آزمودنی ها

** همبستگی در سطح 01/0 معنادار است (دو دامنه)

توجه به جدول2 نشان می دهد که ضریب همبستگی محاسبه شده، معنادار است. بنابراین، فرضیه اول تأیید می شود و با 99٪ اطمینان می توان نتیجه گرفت که بین دین داری و حمایت اجتماعیِ دانشجویان رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.

سؤال اول تحقیق: آیا رابطه دین داری و حمایت اجتماعی در بین دانشجوبان پسر و دختر متفاوت است؟

جدول 3: مقایسه ضرایب همبستگی متغیرها در دو گروه

توجه به جدول 3 نشان می دهد که تفاوت ضرایب همبستگی به دست آمده، معنادار نیست، بنابراین، می توان نتیجه گرفت که رابطه دین داری و حمایت اجتماعی در بین دانشجوبان پسر و دختر متفاوت نیست.

سؤال دوم تحقیق: آیا میزان دین داری دانشجویان پسر و دختر متفاوت است؟

جدول 4: شاخص های توصیفی و نتایج آزمون T برای مقایسه میانگین متغیرهای مورد مطالعه با تفکیک جنسیت

جدول 4 بیانگر شاخص های توصیفی و نتایج آزمون T برای مقایسه میانگین متغیرهای مورد مطالعه با تفکیک جنسیت است. توجه به جدول نشان می دهد که در متغیر دین داری، تفاوت میانگین های دو گروه (205/4) در سطح (001/0) معنادار است، بنابراین، می توان نتیجه گرفت که میزان دین داری دانشجویان پسر و دختر متفاوت است. و چون میانگین نمره های دین داری افراد دختر بیشتر است، می توان نتیجه گرفت که میزان دین داری افراد مؤنث از افراد مذکر بیشتر است.

سؤال سوم تحقیق: آیا میزان حمایت اجتماعی دانشجویان پسر و دختر متفاوت است؟

توجه به جدول 4 نشان می دهد که در متغیر حمایت اجتماعی تفاوت میانگین های دو گروه (752/0) معنادار نیست، بنابراین، می توان نتیجه گرفت که بین میزان حمایت اجتماعی دانشجویان دختر و پسر تفاوت معناداری وجود ندارد.

بحث و نتیجه گیری

هدف تحقیق حاضر تعیین رابطه دین داری و حمایت اجتماعی در بین دانشجویان بوده است. نتیجه تحقیق، بیانگر رابطه مثبت و معنادار بین دین داری و حمایت اجتماعی است. در تبیین این نتیجه می توان گفت که حضور در مراسم مذهبی که به صورت دسته جمعی برگزار می شود باعث گسترش روابط اجتماعی شده و ادراک افراد دین دار و مذهبی را از حمایت اجتماعی افزایش می دهد. علاوه براین، دستورالعمل های دینی، افراد را به مشارکت اجتماعی، ارتباط با افراد دیگر و یاری رسانی به یکدیگر فرا می خواند و این امر نیز ادراک افراد دین دار را از حمایت اجتماعی افزایش می دهد و باعث ایجاد حس تعلق در آنها می شود.

نتیجه دیگر تحقیق نشان می دهد که رابطه دین داری و حمایت اجتماعی در بین دانشجویان دختر و پسر متفاوت نیست. در تبیین این یافته نیز می توان گفت که آموزه های دینی، به ویژه در اسلام هر دو جنس را از پیامدهای مثبت خود بهره مند می سازد. بنابراین، می توان انتظار داشت که دین داری در هر دو جنس با پیامدهای مثبت، از جمله حمایت اجتماعی همراه باشد.

همچنین از جمله نتایج تحقیق حاضر این بود که میزان دین داری دانشجویان دختر در مقایسه با دانشجویان پسر بیشتر است. تبیین این تفاوت با توجه به ویژگی های رشدی دو جنس قابل توجیه است. با توجه به اینکه سن تکلیف و همچنین هویت یابی در دختران زودتر شروع می شود، آنها عمل به باورهای دینی را نیز زودتر شروع می کنند و در مقطع دانشگاه فراوانی عمل به باورهای دینی در آنها بیشتر است. اما پسران با توجه به اینکه حتی در سن دانشگاه نیز هنوز برخی از آنها هویت واقعی خود را کسب نکرده اند و در فرایند کسب هویت هستند، از این رو، امکان دارد که میزان عمل به باورهای دینی در آنها، در مقایسه با دختران کمتر باشد.

نتیجه آخر تحقیق، بیانگر عدم تفاوت در حمایت اجتماعی دختران و پسران است. با توجه به اینکه ما در یک کشور مذهبی زندگی می کنیم و ارتباط با خانواده، دوستان و خویشاوندان و به طور کلی همنوع، اهمیت بسیاری دارد و هر دو جنس از این حمایت بهره مندند، از این رو، تفاوتی در میزان حمایت اجتماعی دو جنس مشاهده نمی شود. پژوهش ها نشان می دهند که ایمان مذهبی در ارتباط مستقیم با بهداشت روانی قرار داشته و مکانیسم های سازگاری را افزایش می دهد و بهبودی از ناراحتی های ناشی از رویدادهای آسیب زا را تسریع می کند. پژوهش های مربوط به اثربخشی باورهای مذهبی در مبتلایان به اختلالات روان پزشکی نیز بسیار زیاد است، به ویژه درمان و بهبود نشانه های مبتلایان به اختلالات اضطرابی و افسردگی. همچنین ناراحتی ها و سوگ ناشی از فقدان و از دست دادن عزیزان، اختلالات روان تنی، اختلالات شخصیتی و اختلالات روانی و جنسی با استفاده از درمان های مذهبی به گونه بارزی انجام شده است. میرز32 معتقد است که ایمان مذهبی حمایت اجتماعی، هدفمندی، احساس پذیرفته شدن و امیدواری را برای فرد به ارمغان می آورد. نتیجه تحقیق هالمان، هونک، و دمور33 نشان می دهد که فعالیت های مذهبی، از جمله حضور در مسجد، بر شادمانی افراد می افزاید. آنها در توجیه علت این امر به حمایت اجتماعی که نتیجه شرکت در فعالیت های دسته جمعی است، اشاره می کنند.

دین داری تعداد رفتارها و نگرش هایی را که تأثیر مثبتی بر سلامتی دارند، ارتقا می دهد. افراد مذهبی در مقایسه با افراد غیر مذهبی از نظر اجتماعی فعال تر هستند و از سطح بالای حمایت اجتماعی بهره مندند. همچنین مذهبی بودن با سطوح بالای خوش بینی و امید همراه است که هر دو ویژگیِ اشخاصی است که سلامتی دارند و از زندگی راضی هستند. بنابراین به نظر می رسد که ارتباط بین مذهبی بودن و سلامتی، هم توسط منابع روانی اجتماعی میان فردی محور (مانند حمایت اجتماعی) و هم به وسیله منابع روانی اجتماعی درون فردی محور (مانند امید و خوش بینی) تقویت می شود. مطالعات نشان داده است آنهایی که در بعد دین داری بالا هستند، سطوح بالاتری از حمایت اجتماعی درک شده دارند. علاوه بر سودمندی های اجتماعی، دین داری با حس بیشتر خوش بینی همراه است.34

مطالعات و پژوهش های مختلف نقش مثبت تماس های اجتماعی را در سازگاری روان شناختی و سلامت نشان داده اند. پزشکان معتقدند که تماس های اجتماعی در بهزیستی فرد و بهبود بیماری او مؤثر است. سربازانی که ارتباط مشوقانه و متقابلی با هم داشته اند، با موفقیت به بقای خود ادامه داده اند. روان درمانگران تلاش می کنند تا مراجعان خود را به پذیرش ارتباطات جمعی متقاعد کنند. حمایت اجتماعی برای هر فرد یک ارتباط امن به وجود می آورد که در آن، احساس صمیمیت و نزدیکی، یکی از ویژگی های اصلی این روابط است. بررسی ها نشان داده اند افرادی که از حمایت اجتماعی بالا و کشمکش های میان فردی کمتری بهره مندند، در رویارویی با رخدادهای فشارزای زندگی بیشتر ایستادگی می کنند، به طور مؤثری مقابله می نمایند و نشانه های کمتری از افسردگی یا آشفتگی روانی را نشان می دهند. براون، گردی، باتجس و کاتز35 گزارش کرده اند که حمایت اجتماعی باعث می شود، کسانی که سوء مصرف مواد دارند انگیزه و آمادگی برای درمان پیدا کنند.

رابطه مثبت و معنادار دین داری و حمایت اجتماعی در تحقیق حاضر نیز تأییدی است بر ادبیات موجود که می تواند اشاره ها و کاربردهای مفیدی در زمینه تأمین بهداشت روانی، ارتقای شادمانی و بهبود روحیه دانشجویان داشته باشد. چون طرح مطالعه حاضر از نوع توصیفی است و از طریق پرسش نامه انجام گرفته است، بنابراین، ادعای روابط علّی در میان متغیرهای مورد مطالعه، ممکن نیست، همچنان که محدویت تمامی تحقیقات پرسش نامه ای، از جمله میزان اعتماد به پاسخ های آزمودنی ها را دارد. با اینکه این محدودیت ها ارزش یافته های فعلی را نمی کاهد، اما نتایجی که می توان راجع به متغیرهای مورد مطالعه گرفت را محدود می کند.

با توجه به وجود رابطه مثبت و معنادار بین دین داری و حمایت اجتماعی، به دست اندرکاران امر و متخصصان بهداشت روان که با دانشجویان در ارتباط هستند، پیشنهاد می شود در جهت تقویت روحیه دین داری و گسترش منابع حمایتی دانشجویان اقدام کنند. یافته های این مطالعه، نقش دین را، به ویژه برای آنهایی که اعتقادات دینی دارند، برجسته می کند، از این رو، فراهم کنندگان بهداشت روان باید این عامل را در نظر گرفته و در مداخله های خود از این عامل استفاده کنند.

1. M. E. Mccullough and B. L. Willoughby, "Religion, self-Regulation, and self-control: Associations, Explanation, and implications", Psychological Bulletin, v 135(1), p 70.

2. سیدحسین سراج زاده، محمدرضا پویافر، «دین و نظم اجتماعی: بررسی رابطه دین داری با احساس آنومی و کجروی اجتماعی در میان نمونه ای از دانشجویان»، فصلنامه مسایل اجتماعی ایران، ش 63، ص 74و77.

3. علی نقی فقیهی و همکاران، «بررسی الگوی دینداری از منظر قرآن و سنت»، فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز، ش 19، ص 42.

4. M. E. Mccullough and B. L. Willoughby, Op.cit.

5. سیدحسین سراج زاده، محمدرضا پویافر، همان.

6. منصوره اعظم آزاده و عاصفه توکلی ، «فردگرایی، جمع گرایی و دینداری»، فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، ش 9، ص 101و109.

7. B. Lee, Alcohol- Induced Stress and Social Support as Influences of the Adult Substance Abuser’s Health and Well- Being,, University of Pittsburgh, p 25.

8. L. Lu, "social support, reciprocity and well- being", Journal of Social Psychology, v 131, p 619.

9. R. C. Atchley, Social Forces and Aging: An Introduction to Social Gerotology (9 th ed). Beaumont, p 39.

10. J. A. Lyons, General Strain Theory and Social Support: A Study of African Americans, p 7.

11. B. Lee, Op.cit.

12. میرصلاح الدین، عناینی و همکاران، «مقایسه سلامت عمومی، عزت نفس و حمایت اجتماعی در بیماران خودسوز و غیرخودسوز بستری در بیمارستان سوانح و سوختگی چرومی گنادوه»، مجله ارمغان دانش، ش 41(11)، ص 83.

13. B.W. Smith et al., "Noah revisited: Relioious coping by church members and the impact of 1993 Midwest flood", Journal of Community Psychology, v 28, p 170.

14. W. R. Miller & C. E. Thoresen, "Spirituality and health an emerging research field", American Psychologist, v 58, p 24.

15. C. Chan et al., Religiousness and Psychological Distress of Women After Hurricane Katrina, p 8.

16. D. G. Myers, "The friends and faith of happy people", American Psychologist, v 55, p56.

17. ابراهیم میرشاه جعفری، محمدرضا عابدی و هدایت الله دریکوندی، «شادمانی و عوامل موثر بر آن»، فصلنامه تازه های علوم شناختی، ش 3(4)، ص 53.

18. M. E. Mccullough and B. L. Willoughby, Op.cit.

19. T. B. Smith, M. Mccullough & J. Poll, "Religiousness and depression: Evidence for a main affect and the moderation influence of stressful life events", Psychological Bulletin, v 129, p 614.

20. B. Lee, Op.cit.

21. ابراهیم میرشاه جعفری، محمدرضا عابدی و هدایت الله دریکوندی، همان.

22. محمدرضا جوادی یگانه و سیدضیا هاشمی ، «بررسی تاثیر دینداری بر رفتارهای جمع گرایانه از منظر انتخاب عقلانی»، مطالعات فرهنگی و اجتماعی، ش 1، ص 207.

23. محمد قمری، «بررسی رابطه دین داری و میزان شادمانی در بین دانشجویان به تفکیک جنسیت و وضیعت تاهل»، فصلنامه روانشناسی و دین، ش 11، ص 75.

24. منصوره اعظم آزاده و عاصفه توکلی، همان.

25. M. E. Mccullough & J. P. Laurenceau, "Religiousness and the trajectory of self- rating health across adulthood", Personality and Social Psychology Bulletin, v 31(3), p 2.

26. T. B. Smith, M. Mccullough & J. Poll, Op.cit.

27. M. E. Mccullough & J. P. Laurenceau, Op.cit.

28. M. H. Butler e tal., "Prayer as a conflict resolution ritual: clinical implication of religious couple’s report of relationship softening, healing, perspective, and change responsibility", Journal of Family Therapy , v 30, p 20.

29. Y. M. Kim et al., "Spirituality and affect: A function of changes in religious affiliation", Journal of Family Psychology, v 3, p 3.

30. محمود گلزاری ، «مقیاس عمل به باروهای دینی»، خلاصه مقاله همایش دین و بهداشت روان، ص 121.

31. مهدی زارع، «مقایسه رابطه حمایت اجتماعی و سخت رویی با فرسودگی شغلی رانندگان اتوبوس های شرکت واحد اتوبوسرانی و رانندگان شرکت تاکسیرانی شهر تهران»، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی، ص 73.

32. D. G. Myers, Op.cit.

33. L. Halman, F. Heunk & R. Demoor , "A study into the values of the Dutch in a European context", Personality and Individual Differences, v 25, p 91.

34. H. G. Koeing et al., Handbook of Religion & Health, Oxford, p 24.

35. B. Lee, Op.cit.