روان شناسی و دين

سرمقاله

انسان از ابعاد مختلف، موضوعِ علوم گوناگون قرار می گیرد، و دربارة آن بحث و گفت وگو می شود. روان شناسی، جامعه شناسی، اخلاق، پزشکی و حتی فیزیولوژی و بیولوژی از دانش هایی هستند که هر کدام از زاویه ای خاص انسان را مورد مطالعه قرار می دهند. اما باید توجه داشت که بحث از ماهیت و چیستی انسان مطمئناً یکی از مهم ترین پرسش هایی است که برای همه مطرح بوده و هست؛ زیرا بسیاری از امور، به تصوری که ما از طبیعت انسان داریم، بستگی دارند. اینکه ما باید چه چیزی انجام دهیم یا ندهیم، برای رسیدن به چه اموری باید امیدوار باشیم و سرانجام، غایت و هدف از زندگی چه باید باشد، همگی از برداشتی که ما از طبیعت انسان داریم متأثرند.

در میان دانشمندان علوم رفتاری، روان شناسان به اقتضای ماهیت کارشان ـ که مطالعه رفتارها و فرایندهای روان شناختی است و تلاش می کنند راه کارهایی را برای حل مشکلات رفتاری و درمان اختلالات روانی ارائه دهند ـ انگیزه بیشتری برای شناخت طبیعت انسان و سازوکارهای رفتاری و روانی او دارند. اگر بخواهیم راه شناخت انسان را در روش تجربی منحصر کنیم ـ چنان که روان شناسان در حال حاضر فقط از این روش بهره می گیرندـ در این صورت، باید بگوییم: گرچه با این روش برخی از ویژگی های جسمانی و رفتارهای قابل مشاهده انسان را می توان مورد مطالعه قرار داد، اما این روش کافی نیست و این یکی از چالش های اساسی است که روان شناسی علمی از آغاز شکل گیری خود تاکنون با آن مواجه بوده است و همین امر باعث شده برخی از نظریه پردازان در مورد این مفروضه که آیا ماهیت انسان شناخت پذیر است یا خیر، موضعی اتخاذ کنند. در این صورت، باید گفت: اگر انسان موجودی غیرقابل شناخت است، پس روان شناسی چگونه می خواهد به این موجود ناشناخته کمک کند، علل و انگیزه های رفتاری او را بشناسد، اختلالات رفتاری و روانی او را درمان کند و یا از بروز ناهنجاری های روانی پیش گیری نماید؟

بدون تردید، راه شناخت پدیده های این عالم از جمله انسان ـ که یکی از پیچیده ترین آنهاست ـ به روش تجربی محدود نمی شود و سیره عملی پژوهشگران نیز در طول تاریخ نشان می دهد که روش های گوناگونی را تجربه کرده اند؛ گروهی راه صحیح شناخت انسان را سیر و سلوک عرفانی دانسته اند، عده ای از راه تعقل و اندیشه فلسفی به بررسی زوایای وجود انسان دست یازیده اند و سرانجام، برخی با استمداد از آموزه های نهفته در متون دینی درصدد شناخت انسان برآمده اند.

نشریة «روان شناسی و دین» این زمینه را فراهم نموده است تا آثار علمی ـ پژوهشی همه اندیشمندانی را که کاستی های موجود در روان شناسی، به ویژه مشکلات ناشی از روش شناختی را درک کرده اند و برای برون رفت از این بحران راه کارهای علمی دارند، در اختیار جامعه علمی قرار دهد.

سردبیر