روان شناسی و دين

چالش قهر و مهر در قرآن و روان‏شناسى

کارایی خانواده و سلامت عمومی فرزندان

یحیی عراقی*

چکیده

این پژوهش به بررسی رابطه کارایی خانواده و سلامت عمومی فرزندان می پردازد. متغیرهای مورد پژوهش عبارتند از: کارایی خانواده و خرده مقیاس های آن (حل مسأله، ارتباط، نقش ها، آمیزش عاطفی، همراهی عاطفی و کنترل رفتاری) و نیز سلامت عمومی و خرده مقیاس های آن (علایم جسمانی، کارکرد اجتماعی، اضطراب و افسردگی). نمونه پژوهش 470 نفر از دانشجویان پسر مقطع کارشناسی 19 تا 25 ساله می باشند که به روش نمونه گیری تصادفی ساده با استفاده از دو پرسشنامه ابزار سنجش خانواده «F.A.D» و پرسشنامه سلامت عمومی«G.H.Q» مورد ارزیابی قرار گرفتند. روش تحقیق همبستگی است. به منظور تجزیه و تحلیل داده های به دست آمده، از روش آماری ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد.

محاسبه ضریب همبستگی پیرسون نشان داد که بین نمرات F.A.D و G.H.Qرابطه مستقیم و معناداری درسطح001/0p< وجود دارد. همچنین یافته های دیگر این پژوهش نشان داد که رابطه کارایی خانواده و سلامت عمومی با وضعیت اقتصادی و وضعیت زندگی والدین در سطح 001/0p< معنادار بوده است.

کلید واژه ها: کارایی خانواده، سلامت عمومی، دانشجویان.

مقدمه

در بین تمامی نهادها، سازمان ها و مؤسسات اجتماعی، خانواده مهم ترین، ارزشمندترین و اثربخش ترین نقش ها را داراست. خانواده طبیعی ترین واحد تولید مثل و فراگیرترین واحد اجتماعی به شمار می آید؛ زیرا همه اعضای جامعه را دربر می گیرد. خانواده دارای اهمیت تربیتی و اجتماعی است. افراد از سوی خانواده گام به عرصه هستی می نهند و جامعه نیز از تشکل افراد، هستی و قوام می یابد و از آن رو که نهاد خانواده مولد نیروی انسانی و معبر سایر نهادهای اجتماعی است از ارکان عمده و نهادهای اصلی هر جامعه به شمار می رود. (نوابی نژاد، 1380)

خانواده کانون اصلی حفظ هنجارها، سنت ها و ارزش های اجتماعی، و نیز شالوده استوار پیوندهای اجتماعی و روابط خویشاوندی، و کانونی در جهت بروز و ظهور عواطف انسانی و مکانی برای پرورش اجتماعی کودک است. خانواده نظامی است که عملکرد آن از طریق الگوهای مراوده ای صورت می گیرد. مراودت یا میان کنش های تکراری، الگوهایی را به وجود می آورند مبنی بر اینکه یک نفر چه طور و چه وقت و با چه کسی رابطه برقرار کند. همین الگوهای مراوده ای، تارهای نامرئی توقعات مکملی را تشکیل می دهد که نظم دهنده بسیاری از اوضاع و شرایط خانواده است. (مینوچین، 1974)

دورة جوانی از زمان های بسیار قدیم تا کنون یکی از مهم ترین دوران های زندگی انسان به شمار می رفته و نقش خانواده در این دوران حایز اهمیت است. فقدان عملکرد سالم خانوادگی می تواند عامل خطرآفرین اصلی برای زمینه سازی اختلالات روانی و تهدیدی جدی برای سلامت عمومی فرزندان باشد. پژوهش هایی، سعادتمند (1376) و مشهدی زاده (1381) نشان داده است که بین کارایی خانواده و سلامت عمومی فرزندان رابطه معناداری وجود دارد و کارایی خانواده و سلامت عمومی والدین می تواند بر افسردگی و اضطراب فرزندان مؤثر باشد.

شی بر و همکاران (2001) نیز نشان داده اند که خانواده های نوجوانان افسرده در مقایسه با خانواده های گروه کنترل سطح بالایی از کارایی و عملکرد ناسالم را تجربه می کنند. کاربالو (1998، به نقل از صیادی، 1381) در بررسی های خود پی برد که بین شکل خانواده و روابط درونی اعضای خانواده با بهداشت روانی نوجوانان رابطه معناداری وجود دارد. گاتز و گاتمن (1993) در تحقیقات خود به این نتیجه رسیدند: والدینی که کارایی و عملکرد ناسالم دارند و برای حل تعارض های خود شیوه های خصمانه ای به کار می برند فرزندانی دارند که از نظر معلمانشان دارای نشانه های افسردگی، اضطراب و رفتارهای ضد اجتماعی می باشند» (به نقل از برجعلی 1380)؛ از این رو، به سبب اهمیت موضوع، پژوهش حاضر در جهت شناسایی و نقش کارایی خانواده بر سلامت عمومی دانشجویان ارائه شده است. با توجه به اینکه کارایی مطلوب خانواده و نیز نتایج و اثرات آن در رشد و شخصیت فرزندان مورد توجه صاحب نظران می باشد و همچنین اضطراب، افسردگی و اختلال در عملکرد اجتماعی فرزندان از جمله مشکلاتی است که فرزندان در سنین نوجوانی و جوانی از خود بروز می دهند، به نظر می رسد که بین کارایی خانواده ها با سلامت عمومی فرزندان ارتباط وجود داشته باشد. بنابراین، پژوهش حاضر به منظور بررسی رابطه کارایی خانواده با سلامت عمومی فرزندان ارائه شده است.

هدف از اجرای پژوهش

این پژوهش، به بررسی رابطه بین کارایی خانواده و سلامت عمومی فرزندان در دانشجویان پسر می پردازد تا تأثیر کارایی خانواده را بر سلامت عمومی مورد بررسی قرار دهد. اهداف جزئی پژوهش، بررسی رابطه کارایی خانواده دانشجویان در زمینه مفاهیم مرتبط با سلامت عمومی می باشد. مفاهیم مورد نظر شامل چهار مفهوم نشانگان بدنی، اضطراب، افسردگی وخیم و نارسا کنش وری اجتماعی است. بنابراین، اهداف جزئی پژوهش عبارتند از:

1. تعیین رابطة کارایی خانواده و میزان نشانگان بدنی؛

2. تعیین کارایی خانواده و میزان اضطراب؛

3. تعیین رابطة کارایی خانواده و میزان افسردگی وخیم؛

4. تعیین رابطة کارایی خانواده و میزان نارساکنش وری اجتماعی.

فرضیه های پژوهش

فرضیة اصلی پژوهش این است: بین کارایی خانواده و سلامت عمومی فرزندان در دانشجویان پسر رابطه مثبت وجود دارد. فرضیه های فرعی نیز به قرار ذیل می باشند:

1. بین کارایی خانواده و بُعد نشانگان بدنی رابطه مثبت وجود دارد.

2. بین کارایی خانواده و میزان اضطراب رابطه منفی وجود دارد.

3. بین کارایی خانواده ومیزان افسردگی رابطه منفی وجود دارد.

4. بین کارایی خانواده و میزان نارساکنش وری اجتماعی رابطه منفی وجود دارد.

روش اجرا و چگونگی جمع آوری داده ها

الف. نوع مطالعه

این مطالعه، یک پژوهش توصیفی (غیر آزمایشی) از نوع همبستگی است که در آن، رابطه بین دو یا چند متغیر مورد مطالعه قرار می گیرد. (پاشا شریفی، و شریفی 1383) طرح بین آزمودنی در این پژوهش، یک طرح گروه- ملاک است؛ طرحی که مبتنی بر اطلاعات قبلی است؛ یعنی متغیر مستقل اثر خود را بر جای می گذارد و از طریق مقایسه، رابطه بین متغیر وابسته و مستقل معلوم می شود. (شیولسون، 1371). لازم به ذکر است که در این نوع تحقیقات، امکان دست کاری متغیر مستقل وجود ندارد (دلاور، 1379).

ب. نمونه گیری

در این پژوهش، از میان 2700 دانشجوی پسر مقطع کارشناسی (دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر) تعداد 470 نفر با روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب گردیدند. سن آزمودنی ها بین 19 تا 25 سال، با میانگین 8/22 و انحراف معیار 1/3 بوده است. میانگین سن مادران نیز 98/46 و انحراف معیار 76/6، و میانگین سن پدران 2/53 و انحراف معیار 25/7 بوده است.

ج. ابزارها

در این پژوهش، از پرسش نامه F.A.D ( ابزار سنجش خانواده) و G.H.Q-28 (مقیاس سلامت عمومی) استفاده شده است.

پرسش نامه F.A.D یک پرسشنامه 60 سؤالی است که برای سنجیدن عملکرد (کارایی) خانواده توسط اپستین، بیشاپ و بالدوین بر مبنای الگوی مک مستر تدوین شده است. مدل مک مستر برای عملکرد (کارایی) خانواده، شش بعد را در نظر دارد: حل مسئله، ارتباط، نقش ها، پاسخ دهی عاطفی، آمیزش عاطفی، کنترل رفتار، و یک بعد عمومی به نام کارکرد کلی. در ایران، اولین کوشش عملی به منظور هنجاریابی و میزان سازی ابزاری برای سنجش خانواده توسط نجاریان، ثنایی و هومن به عمل آمد. وی ضمن تأیید روایی نسخه فارسی این آزمون، اعتبار کل آزمون را 93% در سطح معناداری 001/0 > P به دست آورد. این آزمون در ایران در پژوهش های بسیاری در سنین مختلف از جمله نوجوانی و جوانی اجرا شده است. (ثنایی و همکاران 1379) در این پژوهش، از فرم 53 سؤالی که توسط نجاریان در سال 1374 مورد استفاده قرار گرفته، استفاده شده است. در حال حاضر G.H.Q-28 شناخته شده ترین ابزار غربالگری در روان پزشکی است که تأثیر شگرفی در پیشرفت پژوهش ها داشته است. این پرسش نامه علاوه بر استفاده بالینی، در جامعه نیز کاربرد دارد. (یعقوبی، 1374)

این پرسش نامه توسط گلدبرگ برای شناسایی اختلال روانی (غیر از جنون ها) طراحی شده و تا کنون در سطح وسیعی در ایران و جهان به کار رفته است. در این پرسش نامه، چهار حیطة علایم جسمانی، اختلال کارکرد اجتماعی، افسردگی و اضطراب مورد سنجش قرار می گیرد. (یعقوبی، 1374)

یعقوبی (1374)، حساسیت ابزار را در مهم ترین نمره برش آن، معادل 23 با روش نمره گذاری لیکرت (صفر، یک، دو، سه)، شدت علایم را برابر با 5/86%، ویژگی آن را برابر 84% و ضریب پایایی بازآزمایی و آلفای کرونباخ را برابر 88% گزارش نموده است.

د. روش اجرا و نمره گذاری

پرسش نامه ها توسط پژوهشگر بر روی آزمودنی ها به صورت گروهی اجرا گردید. پیش از توزیع پرسش نامه ها، هدف از اجرای آزمون توضیح و در مورد محرمانه ماندن پاسخ نامه ها به آزمودنی ها اطمینان داده شد. F.A.D شامل 53 سؤال است که به هر یک نمره ای بین 1 ـ 4 تعلق می گیرد. نحوة نمره گذاری طبق پاسخ به گزینه های: کاملاً موافقم (4)، موافقم (3)، مخالفم (2)، کاملاً مخالفم (1)، می باشد. مورد اول برای جمله های منفی و بالعکس برای جمله های مثبت، نشان دهنده ناکارایی خانواده است. در پرسشنامه «G.H.Q-28» برای هر فرد پنج نمرة کلّ به دست می آید. چهار نمره مربوط به خرده مقیاس ها و یک نمره مربوط به نمرة کل پرسش نامه است. (بهاری و همکاران). نمره پرسش نامه سلامت عمومی برای هر آزمودنی می تواند بین حداقل صفر و حداکثر 84 باشد. نمره بالاتر در این آزمون، نشان دهنده شدت بیشتر اختلال در آزمودنی است. به گزینه های انتخاب شده اول تا چهارم، به ترتیب، نمره های صفر تا 3 تعلق می گیرد.

روش های تحلیل آماری

برای تجزیه و تحلیل داده های به دست آمده در این پژوهش، اطلاعات به دست آمده به دو طریق مورد ارزیابی قرار گرفت:

آمار توصیفی: برای به دست آوردن فراوانی، فراوانی درصدی، تراکمی، میانگین، انحراف معیار، ترسیم جداول و نمودارها از آمار توصیفی استفاده شد.

آمار استنباطی: تجزیه و تحلیل این بخش به منظور آزمون فرضیه های پژوهش انجام گرفت. در این مورد، هر یک از فرضیه های پنج گانه پژوهش با استفاده از آزمون ضریب همبستگی پیرسون مورد بررسی قرار گرفت.

تجزیه و تحلیل نتایج

پس از اجرا، نمره های خام به دست آمده با توجه به فرضیه های پژوهش مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

فرضیه اصلی پژوهش: بین کارایی خانواده و سلامت عمومی فرزندان در دانشجویان پسر رابطه مثبت وجود دارد.

جدول شماره (1): ضریب همبستگی بین کارایی خانواده با سلامت عمومی فرزندان

سلامت عمومی

کارایی خانواده همبستگی 244/0

سطح معناداری 000/0

تعداد 470

با توجه به جدول شماره 1 ملاحظه می شود که همبستگی معناداری بین کارایی خانواده و سلامت عمومی در سطح خطای کمتر از یک صدم (01/0 > p) وجود دارد. بنابراین، با اطمینان بیش از 99% فرضیه صفر رد و فرضیه پژوهش مورد تأیید قرار می گیرد و می توان نتیجه گرفت که با افزایش کارایی خانواده، سلامت عمومی نیز افزایش می یابد.

فرضیه های فرعی پژوهش

فرضیه اول: بین کارایی خانواده و تعداد علایم جسمانی رابطه مثبت وجود دارد.

جدول شماره (2): ضریب همبستگی بین کارایی خانواده با تعداد علایم جسمانی

علایم جسمانی

کارایی خانواده همبستگی 213/0

سطح معناداری 0001/0

تعداد 470

با توجه به نتایج ارائه شده در جدول شماره 2 ملاحظه می شود که مطابق r به دست آمده (213/0) همبستگی معناداری در سطح خطای کمتر از یک صدم (01/0 > p) بین کارایی خانواده و تعداد علایم جسمانی وجود دارد. بنابراین، با اطمینان بیش از 99% فرضیه صفر رد و فرضیه پژوهش مورد تأیید قرار می گیرد؛ بدین معنا که هر اندازه کارایی خانواده به سمت سالم تر حرکت می کند، بعد علایم جسمانی سلامت عمومی نیز در نزد دانشجویان پسر همسو با آن به سمت سالم تر می رود.

فرضیه دوم: بین کارایی خانواده و میزان اضطراب رابطه مثبت وجود دارد.

جدول شماره (3): ضریب همبستگی بین کارایی خانواده و میزان اضطراب

اضطراب

کارایی خانواده همبستگی 233/0

سطح معناداری 0001/0

تعداد 470

با توجه به نتایج ارائه شده در جدول شماره 3 ملاحظه می شود که مطابق r به دست آمده (233/0) همبستگی معناداری در سطح خطای کمتر از یک صدم (01/0 > p) بین کارایی خانواده و اضطراب وجود دارد. بنابراین، با اطمینان بیش از 99% فرضیه صفر رد و فرضیه پژوهش مورد تأیید قرار می گیرد. می توان نتیجه گرفت که با سالم تر بودن کارایی خانواده، میزان اضطراب نیز در نزد دانشجویان پسر کاهش می یابد.

فرضیه سوم: بین کارایی خانواده و میزان افسردگی رابطه مثبت وجود دارد.

جدول شماره (4): ضریب همبستگی بین کارایی خانواده و میزان افسردگی

افسردگی

کارایی خانواده همبستگی 155/0

سطح معناداری 0001/0

تعداد 470

با توجه به نتایج ارائه شده در جدول شماره 4 ملاحظه می شود که مطابق r به دست آمده (155/0) همبستگی معناداری در سطح خطای کمتر از یک صدم (01/0 > P) بین کارایی خانواده و افسردگی وجود دارد. بنابراین، فرضیه صفر رد و فرضیه پژوهش مورد تأیید قرار می گیرد. از این رو، می توان عنوان کرد که با سالم بودن کارایی خانواده، میزان افسردگی وخیم در دانشجویان پسر کاهش می یابد.

فرضیه چهارم: بین کارایی خانواده و میزان نارساکنش وری اجتماعی رابطه مثبت وجود دارد.

جدول شماره (5): ضریب همبستگی بین کارایی خانواده و میزان اختلال در کارکرد اجتماعی

اختلال درکارکرد اجتماعی

کارایی خانواده همبستگی 182/0

سطح معناداری 0001/0

تعداد 470

با توجه به نتایج ارائه شده در جدول شماره 5 ملاحظه می شود که مطابق r به دست آمده (182/0) همبستگی معناداری در سطح خطای کمتر از یک صدم (01/0 > p) بین کارایی خانواده و اختلال در کارکرد اجتماعی وجود دارد. بنابراین، با اطمینان بیش از 99% فرضیه صفر رد و فرضیه پژوهش مورد تأیید قرار می گیرد؛ بدین معنا که با افزایش کارایی خانواده، اختلال در کارکرد اجتماعی در دانشجویان پسر همسو با آن کاهش پیدا می کند.

همبستگی ابعاد سلامت عمومی فرزندان با ابعاد کارایی خانواده

با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون (جدول شماره 6)، میزان همبستگی بین ابعاد سلامت عمومی فرزندان با ابعاد کارایی خانوده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. معلوم شد که بیشتر همبستگی ها مثبت هستند، همبستگی هایی که معنادار نیستند با خط زیرین مشخص شده اند. به عبارت دیگر، همان گونه که در تأیید فرضیه اصل پژوهش هم مشخص گردید، با بهبود کارایی خانواده در ابعاد هفت گانه، ابعاد سلامت عمومی نیز بهبود پیدا می کند. کمترین و غیر معنادارترین همبستگی ها در بعد «ارتباط» مشاهده می شود؛ چرا که بجز مؤلفة نارساکنش وری اجتماعی، در سایر موارد معنادار نمی باشد. بالاترین همبستگی مربوط به بعد «کنترل رفتار» است. به نظر می رسد که این بعد از ابعاد کارایی خانواده بالاترین میزان همبستگی معنادار را با شاخص سلامت عمومی کلّ و زیرمقیاس های آن داراست. بعد عملکرد کلی کارایی خانواده نیز همانند بعد «کنترل رفتار» دارای همبستگی معنادار و شدیدتری با ابعاد و شاخص سلامت عمومی است (متوسط همبستگی ها برابر با 187/0 می باشد.)

جدول شماره (6):

ضریب همبستگی پیرسون بین زیرمقیاس های کارایی خانواده با سلامت عمومی و زیرمقیاس های آن

مقیاس های کارایی خانواده سلامت عمومی علایم جسمانی اضطراب اختلال در کارکرد اجتماعی افسردگی

حل مشکل 140/0 129/0 147/0 077/0 092/0

ارتباط 075/0 042/0 049/0 094/0 049/0

نقش ها 136/0 095/0 125/0 103/0 112/0

آمیزش عاطفی 135/0 140/0 119/0 077/0 094/0

همراهی عاطفی 171/0 166/0 151/0 136/0 083/0

کترل رفتار 272/0 253/0 244/0 193/0 169/0

عملکرد کلی 228/0 188/0 215/0 180/0 136/0

کلیه همبستگی ها در سطح 01/0 معنادار است.

بحث و نتیجه گیری

در این پژوهش، رابطه بین کارایی خانواده و سلامت عمومی فرزندان مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان می دهد هر اندازه که خانواده کارایی و عملکرد سالم تری داشته باشد، سلامت عمومی کلّ و همچنین در خرده مقیاس (نشانگان بدنی) سالم تر می شود و از سوی دیگر، در مقیاس های «نارساکنش وری اجتماعی»، «اضطراب و بی خوابی» و «افسردگی وخیم»، سالم بودن کارایی خانواده موجب کاهش اختلال در مقیاس های ذکر شده می گردد.

همچنین نتایج نشان داد که در اکثر ابعاد، رابطة کارایی خانواده با سلامت عمومی معنادار بود. شدیدترین همبستگی مربوط به بعد «کنترل رفتار» است که این بعد از ابعاد کارایی خانواده دارای همبستگی معنادار با ابعاد سلامت عمومی و همچنین شاخص سلامت عمومی می باشد. از سوی دیگر، نتایج نشان داد که ضعیف ترین همبستگی مربوط به بعد «ارتباط» است و بجز در یک مورد از ابعاد سلامت عمومی (اختلال در کارکرد اجتماعی) در سایر ابعاد سلامت عمومی تفاوت معناداری مشاهده نشد. نتایج این تحقیق همسو با تحقیقات انجام شده توسط کاتز و گاتمن، 2001؛ پاترسون و رید، 2003؛ استیز برگ، 2002؛ به نقل از گلدنبرگ، 1385)؛ سالاری، (1380)، و روزن، کلین من و کاتون (1982) می باشد.

در توجیه نتایج به دست آمده از فرضیه اصلی پژوهش، می توان به مدل مک مستر در رابطه با کارایی خانواده اشاره نمود که هر قدر خانواده در اجرای کارکردهای خود از قبیل آمیزش عاطفی، همراهی عاطفی، نقش ها، کنترل رفتار و حل مشکل عملکرد بهتری داشته باشد، به همان میزان می تواند در کاهش مشکلات رفتاری و روانی اعضا و تقویت رفتارهای سازگارانه و بهنجار خود تأثیرگذارتر باشد. در مورد نتایج به دست آمده از فرضیه های فرعی برای فرضیه اول طبق گفته روزن، کلین من و کاتون (1982)، در بعضی جوامع و فرهنگ ها، «بدنی سازی» تنها راه پذیرفته شده است و به همین سبب، در مورد نوجوانان و جوانان ممکن است مشکلات عاطفی و جسمی با هم اشتباه گرفته شوند و احتمال دارد که مشکلات عاطفی نتوانند به شکل روانی بروز کنند، بلکه همواره به شکل بدنی پدیدار شوند. از این رو، بهتر است که به مشکلات جسمانی نوجوانان و جوانان توجه دقیق تری شود و علل اصلی نشانگان بدنی مورد بررسی قرار گیرد.

در مورد فرضیه فرعی دوم، می توان بیان نمود که هر قدر کارایی خانواده به سمت سالم تر بودن حرکت کند، به همان میزان نارساکنش وری اجتماعی نیز کاهش می یابد. اختلال در کارکرد اجتماعی می تواند تأثیرات منفی و مخرب بر تمامی جوانب زندگی هر فرد، بخصوص جوانان بگذارد و رفتارها و تعاملات اجتماعی فرد را دچار مشکل کند و به دنبال آن، فرد را به انواع مشکلات روانی دچار سازد. بنابراین، می توان نتیجه گرفت که توجه به خانواده و کارایی آن و داشتن ارتباط مؤثر و مطلوب با فرزندان در محیط خانواده که مبتنی بر عاطفه مثبت و آمیزش صمیمانه باشد می تواند در میزان کاهش و از بین بردن مشکلات اجتماعی و رفتاری فرزندان مؤثر و مفید باشد.

نتایج یافته های پژوهش در مورد فرضیه فرعی سوم نشان داد که هر قدر خانواده کارایی سالم تری داشته باشد، به همان اندازه، میزان اضطراب در میان اعضای آن کاهش می یابد. بنابراین، می توان نتیجه گرفت خانواده هایی که در ارتباط با اعضای خود عملکرد ناکارایی دارند فرزندانشان بیشتر به رفتارهای اضطرابی از جمله عصبانیت، تشویش، ترس و وحشت زدگی مبتلا می شوند. (مشهدی زاده، 1380)

در مورد فرضیه فرعی چهارم می توان بیان نمود: هر چند که کمترین میزان همبستگی مربوط به رابطه کارایی خانواده و افسردگی (155/0=r) می باشد، اما می توان عنوان کرد که کارایی بهتر و سالم تر خانواده می تواند در کاهش افسردگی اعضای خانواده مؤثر و مفید باشد. افسردگی از جمله اختلالات عاطفی است که می تواند اثرات منفی در تمامی جوانب زندگی هر فرد بخصوص جوانان داشته باشد. افسردگی نشاط و شادابی و شور زندگی را از جوانان می گیرد و بر پیشرفت تحصیلی، اجتماعی، رشد و شکوفایی آنان تأثیر منفی می گذارد و در صورت عدم توجه و ادامه این حالت، حتی ممکن است به عواقب نامطلوبی از جمله خودکشی منجر شود.

لازم به ذکر است که نتایج به دست آمده از یافته های جانبی تحقیق در ارتباط با وضعیت اقتصادی و وضعیت زندگی و ارتباط آن با کارایی خانواده و سلامت عمومی فرزندان رابطه معنادار بود، اما در ارتباط با رشته تحصیلی و ترتیب تولد رابطه معناداری مشاهده نشد.

به طور کلی، بررسی نتایج یافته های پژوهش های انجام گرفته و پژوهش حاضر نشان دهنده آن است که کارایی خانواده هر قدر از کیفیت سالم تری برخوردار باشد، به همان میزان رفتارهای غیرعادی، اضطراب، افسردگی و بدنی کردن کمتر خواهد شد. از آن رو که در پژوهش حاضر در خصوص کارایی و عملکرد خانواده تأکید بر مدل مک مستر بوده است، بنابراین، می توان نتیجه گرفت که والدین هر قدر بتوانند عملکرد بهتر و سالم تری در ابعاد مختلف کارایی خانواده داشته باشند، این عملکرد در مراحل مختلف رشدی فرزندان تأثیر گذاشته و از میزان رفتارهای نابهنجار آنان خواهد کاست و رفتارهای مطلوب و سازگارانه را در آنها تقویت خواهد نمود.

محدودیت های پژوهش

بی شک، هر پژوهشی، بخصوص در حوزه علوم انسانی، دارای محدودیت هایی است. توجه به این محدودیت ها محقق را در دفاع از یافته هایش مجهزتر می سازد. (نادری، سیف نراقی، 1372)

محدودیت های خارج از کنترل محقق عبارتند از:

1. صداقت پاسخ دهندگان به پرسش نامه و دخالت تعصبات شخصی در پاسخ به پرسش نامه ها؛

2. محدودیتی که در دقت و صحت ابزار جمع آوری اطلاعات موجود است؛

3. در این پژوهش اثر متغیرهایی همچون اشتغال مادران، تحصیلات پدر و مادر و نوع شغل والدین بررسی نشده است؛

4. این پژوهش بر روی دانشجویان پسر مقطع کارشناسی اجرا شده و تعمیم پذیری نتایج آن محدود به جامعه آماری مربوطه است؛

5. بعضی از عبارات پرسش نامه F.A.D برای آزمودنی ها، نامفهوم و مبهم بود که در مواردی توضیحات کافی برای روشن شدن موضوع، به آنها داده شده است. با وجود این، این مسئله می تواند دقت ارزیابی کارایی خانواده را از حد مطلوب کاهش دهد.

پیشنهادات

برای بررسی بهتر رابطة بین کارایی خانواده و سلامت عمومی فرزندان، پیشنهادات ذیل ارائه می گردد:

1. این پژوهش بر روی جوانان هر دو جنس و دیگر مقاطع تحصیلی اجرا شود تا بتوان به نتایج معتبر و با تعمیم پذیری بیشتر دست یافت.

2. اجرای این پژوهش بر روی گروه های سنی دیگر و مقایسه نتایج می تواند اهمیت کارایی خانواده را در گروه های سنی مختلف مورد بررسی قرار دهد.

3. تکرار این پژوهش و تأیید نتایج آن می تواند به تدوین نظریه های ارزشمندی در زمینه رابطه کارایی خانواده و سلامت عمومی فرزندان بینجامد.

4. ساختن ابزارهای مناسب و معتبر و استاندارد کردن آنها برای ارزیابی کارایی خانواده، مطابق با فرهنگ کشور و حتی خرده فرهنگ ها، می تواند تأثیر مثبتی در دقت نتایج پژوهش های مربوط به خانواده داشته باشد.

5. اصلاح و تغییر بعضی از عبارات پرسش نامه F.A.D در جهت روشن تر شدن مفاهیم و هماهنگ سازی آن با فرهنگ جامعه ایرانی می تواند به دقت و اعتبار نتایج پژوهش ها کمک کند.

6. هنجارسازی پرسش نامةی«GHQ28» و «F.A.D.» و در مناطق مختلف توسط پژوهشگران می تواند راه گشای فعالیت های پژوهشی و مشاوره ای باشد.

7. از پرسش نامه «F.A.D» اجرا شده در این پژوهش برای افراد کمتر از 14 سال با احتیاط استفاده شود.

منابع

ـ برجعلی، احمد، (1380)، تحول شخصیت در نوجوان، انتشارات ورای دانش.

ـ ثنایی، باقر و همکاران (1379)، مقیاس های سنجش خانواده و ازدواج، انتشارت بعثت.

ـ دلاور، علی (1379)، روش تحقیق در روان شناسی و علوم تربیتی، نشر ویرایش.

ـ سعادتمند، نیره السادات، (1376)، بررسی رابطه بین کارایی خانواده و سلامت عمومی فرزندان، پایان نامه کارشناسی ارشد، (چاپ نشده)، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن.

ـ شریفی، حسن پاشا و شریفی، نسترن (1380)، روش های تحقیق در علوم رفتاری، انتشارات سخن.

ـ شیولسون، ریچارد، ج، (1371)، استدلال آماری در علوم رفتاری، (جلد دوم)، ترجمه علیرضا کیامنش، انتشارات جهاد دانشگاهی.

ـ صیادی، علی (1381)، بررسی اثرات متقابل کارایی خانواده در بروز مشکلات روانی نوجوانان دختر و پسر پایه سوم متوسطه شهر تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد، (چاپ نشده)، دانشگاه علامه طباطبایی.

ـ گلدنبرگ، ایرنه، گلدنبرگ، هربرت، (1385)، خانواده درمانی، ترجمه حمید رضا حسین شاهی براواتی و همکاران، تهران نشر روان.

ـ مشهدی زاده، محمد، (1381)، بررسی رابطه بین کارایی خانواده و سلامت عمومی فرزندان در دانشجویان بومی دانشگاه آزاد اسلامی واحد یاسوج، پایان نامه کارشناسی ارشد، (چاپ نشده)، دانشگاه تربیت معلم تهران.

ـ نادری، عزت اله، سیف نراقی، مریم، (1372)، روش تحقیق در علوم انسانی، تهران انتشارات بدر.

ـ یعقوبی، نورالله، (1374)، بررسی همه گیرشناسی بیماری های روانی در مناطق روستایی و شهری شهرستان صومعه سرا، پایان نامه کارشناسی ارشد، (چاپ نشده)، دانشگاه علوم پزشکی ایران.

منابع انگلیسی

Minuchin.s.(1974), Families and family Therapy. Campidge, MA: scince and Behavior Books.

Sheeber, L.Hops Alpert, A. et al , (2001) family support and conflict prospactive relations to adole scent depression The Journal of abnormal child psych.

Rosen, G, Kleinman, A, katon, w. (1982), somatization in family practice: A biopsycho social approach. The Journal of family practice.