نخستین سخن

یکی از مباحث مهم میان رشته ای که همواره در حوزه های گوناگون علوم انسانی، به ویژه روان شناسی مطرح بوده بحث از ماهیت انسان است. تقریباً همه کسانی که در روان شناسی به نظریه پردازی دربارة شخصیت پرداخته اند، تصور یا برداشتی متفاوت از ماهیت انسان دارند. این برداشت های متفاوت از ماهیت انسان، امکان مقایسه معناداری را بین دیدگاه های آنان فراهم نموده است. در فلسفة اخلاق نیز بحث از ماهیت انسان مطرح است. استیونسن¹ در این باره می گوید: سؤال از ماهیت انسان، یکی از پرسش هایی است که برای همة افراد مطرح می باشد؛ زیرا بسیاری از امور، وابسته به تصوری است که ما از طبیعت انسان داریم. اینکه ما چه باید انجام دهیم یا ندهیم، برای رسیدن به چه اموری باید امیدوار باشیم و بالاخره، علت غایی و هدف زندگی چه باید باشد، همگی از برداشتی که ما نسبت به طبیعت واقعی یا حقیقی انسان داریم، عمیقاً متأثرند.²

همچنین در حوزه تعلیم و تربیت روان سنجی، روان شناسی مرضی، و بالاخره در زمینة مشاوره و درمان، شناخت ماهیت انسان نقش اساسی و تعیین کننده دارد؛ زیرا موضع گیری در مورد اینکه انسان موجودی است آزاد یا مجبور، منطقی یا غیر منطقی، تغییرپذیر یا غیر قابل تغییر، تکامل جو یا تعادل جو، جزءنگر یا کل نگر، برون کنش یا درون کنش و بالاخره، شناخت پذیر یا غیر قابل شناخت، همة اینها در واقع به یک سلسله سؤال های بنیادی دربارة سرشت آدمی مربوط می شود و با ویژگی های اصلی انسان ارتباط دارد و در نتیجه، تأثیر به سزایی در برنامه ریزی های کلان آموزشی و تربیتی روان سنجی، تشخیص بیماری های روانی و بالاخره در مشاوره و درمان دارد.

بنابراین، بحث از مفروض های مربوط به ماهیت انسان از دیدگاه علوم انسانی، به ویژه روان شناسی و مقایسة آن با آنچه از آموزه های دینی در این باره می توان برداشت کرد، مجموعه ای از مباحث کلیدی و بسیار مهم در حوزه دین و روان شناسی تشکیل می دهد. بر همین اساس، فصل نامه «روان شناسی و دین» یکی از دغدغه های خود را پرداختن به این گونه مباحث می داند و از همة صاحب نظران، استادان و محققان تقاضا دارد که با ارائة نظرات و پیشنهادات سازندة خود، هرچه بیشتر بر غنای محتوایی این فصل نامه نوظهور همت گمارند.

بررسی مفروض های اساسی دربارة ماهیت انسان از دیدگاه روان شناسی و اسلام، «خودیابی اسلامی و درمان وسواس»، «ساخت مقدماتی مقیاس سنجش عقل»، «مقایسه سلامت عمومی حافظان قرآن و غیرحافظان» و «بررسی رابطة رضامندی زناشویی براساس معیارهای دینی باعوامل جمعیت شناختی»، از جمله مقالاتی است که در این شماره به زیور چاپ آراسته و در اختیار جامعه علمی قرار می گیرد.

لازم به یادآوری است که، حق اولویت چاپ مقاله در این فصل نامه شامل آن دسته مقالاتی است که اوّلاً، علمی ـ پژوهشی بوده و از حیث محتوا و ساختار با معیارهای مندرج در صفحة راهنمای نگارش مقالات انطباق داشته باشد و ثانیاً، زودتر از مقالات دیگر به دفتر نشریه واصل گردد.

¹. Stevenson, C.L.

². استیونسن، لسلی، هفت نظریه دربارة طبیعت انسان، ترجمة بهرام محسن پور،   ص 7. تهران، رشد، 1368.