مقدمه

کسی که در فکر ازدواج است و یا ازدواج می کند، انتظار دارد این زندگی با خوشبختی، سعادت و رضایت همراه باشد و از لحظه لحظه زندگی خود لذت ببرد؛ بدین سبب، آنچه از خود ازدواج مهم تر به شمار می رود، موفقیت در ازدواج یا رضا مندی زوجین است.¹

رضامندی زناشویی وضعیتی است که در آن زن و شوهر از ازدواج با یکدیگر و با هم بودن احساس شادمانی و رضایت دارند.² بنر و هیل،³ رضا مندی زناشویی را پیامد توافق زناشویی⁴ دانسته که رابطة مناسب بین زن و شوهر را توصیف می کند. ایشان می نویسند: هنگامی که زن و شوهر به میزان قابل توجهی از برآورده شدن نیازها و انتظاراتشان در رابطة زناشویی رضایت داشته باشند، رضا مندی زناشویی را گزارش خواهند کرد. آلوجا، و باریو و گارسیا⁵ به نقل از هاولت می نویسند: رضا مندی زناشویی عبارت است از: برونداد ناشی از مجموعه ای از عوامل، نظیر حل تعارض موفقیت آمیز، یا موفقیت در فعالیت های مرتبط با شادکامی در فرآیند ازدواج. در واقع، رضا مندی زناشویی، یک ارزیابی کلی از وضع فعلی ارتباط ارائه می دهد. همچنین رضایت زناشویی یکی از گسترده ترین مفاهیم برای تعیین و نشان دادن میزان شادی و میزان پایداری رابطه است.⁶

از منظر دینی، رضا مندی زناشویی وضعیتی است که در آن زن و شوهر از ازدواج با یکدیگر و باهم بودن، احساس طمأنینه و آرامش داشته باشند.⁷

رضایت زناشویی فرآیندی است که در طول زندگی زوجین به وجود می آید و لازمة آن انطباق سلیقه ها، شناخت ویژگی های شخصیتی،ایجاد قواعد رفتاری و شکل گیری الگو های مراوده ای است.⁸ بدین ترتیب می توان گفت: زوجینِ دارای رضا مندی، در حیطه های گوناگون زندگی با همدیگر توافق دارند. این چنین زن و شوهر هایی از نوع و سطح روابط کلامی او غیرکلامی شان راضی اند، روابط جنسی شان را لذت بخش و ارضاکننده می دانند، پای بندی های مذهبی مشترکی دارند، وقت و مسائل مالی خودشان را به خوبی برنامه ریزی ومدیریت می کنند، در مسائلی که اختلاف نظر دارند، مصلحت زندگی و خانواده را بر مصلحت خود ترجیح داده، از انعطاف پذیری بالایی برخوردارند، از نوع و کیفیت گذران اوقات فراغت و رفت وآمد با اقوام و دوستان رضایت دارند و در نهایت، در تعداد و نوع تربیت فرزندان با هم اشتراک نظر دارند.

اهمیت کیفیت زندگی زناشویی یا همان رضا مندی و نارضا مندی زناشویی، در تأثیر آن بر سلامت روانی و جسمانی پدیدار می شود. مطالعات نشان داده است که رضا مندی و یا نارضا مندی زناشویی، بر بسیاری از ابعاد زندگی فردی و اجتماعی تأثیر می گذارد، برای مثال، نتایج مطالعات در محدوده تأثیر جسمانی نشان داد، افراد متأهلی که زندگی شان پایدار بوده و استحکام بیشتری داشته، عموماً عمر طولانی دارند، از نظر جسمانی سالم ترند، شاد هستند و بیشتر احتمال دارد که از سرطان نجات یابند.⁹ ازسوی دیگر، اختلاف زناشویی با سطح سلامت پایین تر و بیماری های جسمانی خاص نظیر سرطان، بیماری های قلبی و درد مزمن رابطه دارد. بررسی مربوط به تعامل زناشویی، حاکی از احتمال وجود مکانیزم هایی است که نشان می دهند؛ برای مثال، رفتارهای خصمانه در طول مدت اختلاف و تعارض زناشویی، با تغییر کارکرد های ایمنی غدد درون ریز و قلبی ـ عروقی رابطه دارد.¹⁰ بلوم، اشر و وایت¹¹ نیز در بررسی های خود به این نتیجه رسیده اند که میان ناآرامی های زناشویی و اختلال جسمانی و عاطفی، یک رابطة آشکار وجود دارد.¹² همچنین مطالعات انجام شده روی ازدواج ها نشان داد که افراد متأهل سازگار، بیشتر عمر می کنند، درآمد بالایی دارند، ثروتمند هستند، در رفتارهای خطرناک کمتر درگیر می شوند و تغذیة سالمی دارند.¹³ از سوی دیگر، پژوهش ها نشان داده است که مردان مطلَّقه، در مقایسه با مردانی که روابط زناشویی موفقی دارند بیشتر احتمال دارد دچار مرگ زودرس شوند و در بین آنان فشار خون دو برابر، سرطان گلو چهار برابر و ذات الریه هفت برابر وجود دارد که آنها را بیشتر به سوی مرگ زودرس پیش می برد.¹⁴

همچنین رضایتمندی و نارضایتی از زندگی زناشویی، نقش مهمی در سلامت و یا بیماری روانی زوجین ایفا می کند، برای مثال، نارضا مندی زناشویی معمولاً با افسردگی، اختلالات تغذیه، برخی از انواع الکلیسم و نیز بیماری های جسمانی و روانی همسران همراه است.¹⁵ همچنین محققان دریافته اند، همسران در یک رابطة زناشویی رضایت بخش و طولانی مدت، تا حدودی از تأثیرات منفی تنیدگی های زندگی محافظت می شوند، در حالی که در روابط درمانده، زوجین بیشتر در معرض تأثیرات منفی تنیدگی قرار دارند. اضطراب و ناسازگاری فردی که شامل سوء مصرف مواد یا وابستگی (به ویژه در مردان) و افسردگی (به ویژه در زنان) نیز می شود، با نارضایتی زناشویی رابطه دارد. مشکلات زناشویی اغلب پیش از آغاز مشکلات فردی، نظیر می خوارگی بیش از حد و افسردگی، قرار دارند.¹⁶ همچنین مادرانی که یک بار ازدواج کرده اند و زندگی زناشویی آنها ادامه دارد، در مقایسه با آنهایی که طلاق گرفته یا ازدواج مجدد کرده اند، میزان افسردگی پایین¹⁷ و وضع تغذیة مطلوب دارند.¹⁸ نتایج مطالعات بیچ¹⁹ و همکاران و ویسمن²⁰ نیز نتایج مزبور را تأیید کرده و حاکی از آن است که رضا مندی زناشویی، با کاهش خطر ابتلا به افسردگی همراه است.²¹ نتایج مطالعات سایرز، کوهن، فرسکو، بلاک و سارور²² نشان می دهد همسرانی که اختلاف دارند، علاوه بر اینکه افسرده تر هستند،رفتاری خصمانه تر و خلقی مضطرب تر دارند.²³ ازدواج با شادکامی بیشتر، رابطه دارد.²⁴ دانیز و همکاران معتقدند افراد متأهل نسبت به کسانی که هرگز ازدواج نکرده یا جدا شده اند و یا همسر خود را از دست داده اند، بیشتر احساس شادی و شادمانی می کنند.²⁵ علاوه بر این، تحقیقات نشان داده است که از بین عواملی چون درآمد، تحصیلات، نوع جنس و موقعیت شغلی، رضایت و سازگاری زناشویی، بهترین پیش بینی کنندة میزان شادمانی شخصی و رضایت از زندگی بود.²⁶ در مجموع می توان گفت: افراد متأهلی که زندگی شان پایدار بوده و استحکام بیشتری داشته و از رضا مندی زناشویی بالایی برخوردارند. بیشتر عاطفی اند و در مقایسه با افراد ناسازگار، کمتر دچار مشکلات روان شناختی می شوند.²⁷

علاوه بر تأثیر جسمانی و روان شناختی رضامندی و نارضامندی زناشویی
بر فرد، تحقیقات بسیاری، از تأثیرات مثبت و منفی رضایت و نارضایتی زناشویی بر فرزندان حکایت دارد. ازدواج هایی که در آنها توافق حاکم است، ارتباط
مادر - کودک و پدر - کودک مثبت است و احتمال بیشتری دارد که پدر و
مادر نقش های مشابه، شراکت و همکاری متقابل داشته باشند؛ زیرا برای یک
زوج سخت است که زن و شوهر خوبی نباشند و بخواهند والدین با
کفایتی باشند.²⁸ کازدین در این مورد می نویسد: «پرورش کودکان در خانه ای
با والدین قابل اعتماد و خرسند، یکی از مهم ترین عوامل حفاظتی در مقابل
طیف گسترده ای از مشکلات روانی، جسمانی، تربیتی و مشکلات مربوطه به هم سالان می باشد. تعارض شدید بین والدین، با احتمال بالای عدم سلامت
روانی والدین و کودکان همراه است. طلاق یک عامل خطرناک برای کودکان بی نواست، اما مشاجرات زیانبار والدین در حضور کودکان، به ویژه برای
آنان آسیب زا است».²⁹ وجود یک رابطة زناشویی مثبت، سطح پایین مشکلات رفتاری و عاطفی کودک را پیش بینی می کند، در حالی که نارضایتی زناشویی و مشاجره بین والدین، با مشکلات شدید کودکان در زمینة سازگاری در زمان حال و آینده رابطه دارد.³⁰ پژوهش والرشتاین و بلکسلی³¹ نشان می دهد خانواده هایی که در برقراری روابط صمیمانه با دیگران دچار مشکل بودند، فرزندانشان نیز در برقراری روابط صمیمانه با دیگران دچار اشکال بودند.³² اختلاف و تعارض زناشویی پدر و مادر نیز می تواند موجب بزه کاری فرزندان شود.³³ تحقیقات ویلر³⁴ نیز نشان می دهد که بسیاری از بزه کاران جوان یا مجرمان، از خانواده ای گسسته به جامعه تحویل داده شده اند³⁵ در کودکان خانواده های ناراضی،احتمال  زیادی وجود دارد الکل یا مواد مخدر مصرف نمایند و در نوجوانی بچه دار شوند و درآمد کمتری داشته باشند.³⁶ اختلاف و نارضایتی، بر پیشرفت تحصیلی فرزندان نیز اثر سوئی می گذارد. مطالعه محققان نشان داد، کودکانی که والدین آنها ازدواج پایدار و همراه با سازگاری داشتند، در مقایسه با آنهایی
که والدینشان دارای ازدواج ناسازگار بودند، نمرة درسی بالایی داشتند و
طبق گزارش معلم هایشان دانش آموزان بهتری بودند،اما در کودکان خانواده ناسازگار، احتمال بیشتری وجود دارد که تحصیلات خود را به اتمام نرسانند.³⁷  زندگی زناشویی فرزندان پدر و مادری که نارضایتی داشتند نیز با مخاطره همراه است. آماتو و بوث³⁸ در پژوهش طولی خود با نمونه ای از والدین و فرزندان ازدواج کردة شان دریافتند، تعارض، اختلاف و نارضایتی در زندگی زناشویی والدین، به طور منفی با تفاهم و صمیمیت و رضایت زناشویی فرزندان و به طور مثبت با تعارض و اختلاف و نارضایتی زناشویی فرزندان همبستگی دارد³⁹ همچنین استوری⁴⁰ نیز در تحقیقات خود نشان داد، طلاق و تعارض در خانوادة اصلی، پیش بینی کنندة خشونت و عدم توانایی حل مسئله و احتمال از هم گسستگی زندگی زناشویی فرزندان می باشد.⁴¹ و در نهایت بیماری های روانی ناشی از تعارضات زناشویی نیز در بین این فرزندان فراوان می باشد. محققین دریافتند تعارضات زناشویی و جدایی زوجین احتمال افسردگی را در پسران افزایش می دهد هرچند این تعارضات بر روی دختران نیز بی تأثیر نیست ولی دختران به دنبال طلاق و جدایی والدین بیشترین آسیب را می بینند. همچنین بین سازگاری زناشویی والدین ومیزان مشکلات رفتاری فرزندان، رابطة همبستگی معکوس وجود دارد.⁴²

یکی از معضلات اجتماعی، وجود زنان و دختران خیابانی و بحث روسپی گری در جامعه است. یکی از دلایل عمدة این معضل، نارضایتی و ناسازگاری زناشویی است. تحقیقات نشان داده است، از بین زنانی که دست به اعمال منافی عفت می زدند، 5/66 درصد جدای از شوهرشان زندگی می کردند و یا از شوهرشان طلاق گرفته بودند و تنها 12/5 درصد متأهل بودند و با شوهرشان زندگی می کردند.⁴³ در تحقیقات خدیوی زند⁴⁴، یکی از عوامل مؤثر در روسپی گری، اختلافات خانوادگی بیان شده است. معمولاً این افراد از خانواده هایی هستند که از آرامش و انعطاف لازم برخوردار نبوده، زن و شوهر با یکدیگر در حال نزاع و کشمکش بوده و با فرزندانشان هم رفتاری خشونت آمیز و متغیر دارند. در هفت مورد از یازده مورد بررسی شده، فساد و فحشا، به دنبال طلاق از همسر آغاز می شود؛ چراکه شوهر، تنها تکیه گاه این گونه زنان است و پس از طلاق، بدون اینکه قادر به ادامة زندگی خود باشند و یا در خانوادة پدری جایی برای آنها باشد، در جامعه رها می گردند.

عوامل دموگرافیک (جمعیت شناختی) و رضا مندی زناشویی

از مسائل مهمی که می تواند با رضا مندی زناشویی رابطه داشته و بر آن تأثیر بگذارد، مسائل جمعیت شناختی یا همان عوامل دموگرافیک می باشد؛ عواملی چون تحصیلات زوجین، سن ازدواج و تفاوت سنی، طول مدت ازدواج و شاغل بودن زن و مرد، جدای از عوامل درون زوجی، همچون کیفیت رابطه کلامی و غیرکلامی، رابطه جنسی، حل تعارض و اختلاف، می تواند با رضا مندی از زندگی زناشویی رابطه داشته باشد.

ـ میزان تحصیلات زوجین

میزان تحصیلات می تواند در زندگی هر فرد، نقش مثبت و سازنده داشته باشد. دانش آموختن به دلیل فراگیری علمی در زمینه های گوناگون و کسب آگاهی های بیشتر، دارای این خصوصیت است که فرد را از انجام و یا بروز رفتارهای نامناسب باز می دارد و علاوه بر این، تعیین کنندة جایگاه فرد در جامعه است.⁴⁵ با توجه به نقش تحصیلات در زندگی فردی، محققان دریافتند سطح تحصیلات می تواند در زندگی همسران نیز تأثیرگذار باشد. تحقیقات دامنه دار نشان می دهد، مدارج تحصیلی در خوشبختی خانوادگی بسیار مؤثر می باشد؛ زیرا مقدار تحصیل معمولاً به مقام اجتماعی شخص مربوط است. تفاوت تحصیلات وسیع ممکن است، سبب ایجاد احساس حقارت و آزردگی شود. مشکل دیگری که نشأت گرفته از اختلاف سطح تحصیلات بین زن و شوهر است، عدم درک صحیح طرفین از یکدیگر می باشد. دیدگاه فرد تحصیل کرده ممکن است نسبت به شرایط اطراف خود خیلی واقع بینانه تر باشد تا همسر خود؛ زیرا او مسلماً آگاهی بیشتری نسبت به مسائل اطراف خود دارد، ولی همسرش اگر هم پا و هم سطح او نباشد، طرز تفکری کاملاً متفاوت نسبت به مسائل گوناگون خواهند داشت و بر همان اساس، واکنش آنها نسبت به این مسائل هم متفاوت خواهد بود. ⁴⁶

پشتوانة تحقیقی متعددی دربارة تأثیرگذاری سطح تحصیلات زوجین بر رضا مندی زناشویی وجود دارد. نیومن و نیومن⁴⁷ به نقل از  کار،⁴⁸ سطح تحصیلات بالا و نیز موقعیت اجتماعی ـ اقتصادی بالا را از عوامل مؤثر در رضایت زناشویی می دانند و معتقدند: جایی که این عوامل وجود دارند احتمالاً افراد در مهارت حل مسئله بهتر عمل می کنند و استرس های مزمن کمتری در زندگی دارند.⁴⁹ همچنین مطالعة  گرین⁵⁰ در مورد رضا مندی پنجاه زوج آمریکایی و آفریقایی مقیم ایالات مریلند نشان داد، بین میزان رضایت از زندگی زناشویی و تحصیلات، رابطة معناداری وجود دارد.⁵¹

میراحمدی زاده و همکارانش⁵² در پژوهش خود یافتند، سطح تحصیلات متقاضیان طلاق به طور معنا داری کمتر از سایرین بود. نتایج پژوهش بنی جمالی و همکارانش⁵³ نیز نشانگر آن بود که رابطة معناداری بین میزان تحصیلات و موفقیت در زندگی همسران وجود دارد.

در بررسی عوامل مؤثر در تحکیم خانواده و رضایت مندی زناشویی که توسط آقامحمدیان، پایان، مطبوع و روستایی انجام گرفت، عامل تحصیلی در کنار عواملی چون عقیدتی، اخلاقی، اقتصادی و جنسی، رابطة معناداری با استحکام زندگی زناشویی نشان دادند.⁵⁴

در هر حال، تحصیلات زوجین و همسانی یا کم بودن اختلاف سطح تحصیلی آنها، می تواند به ایجاد توافق میان زن و شوهر کمک کند.⁵⁵

ـ طول مدت ازدواج

هر ازدواجی دارای طول عمری است⁵⁶ و این محققان را واداشته است که مراحلی را برای آن تعیین کنند. پژوهش گرانی مانند دوال و هیل⁵⁷، طول زندگی زناشویی یک زوج متأهل که دارای فرزند یا فرزندانی هستند را به پنج مرحله تقسیم کرده است؛ مرحلة اول: پیوند زناشویی و تشکیل خانواده، مرحلة دوم: گسترش ـ از تولد اولین فرزند تا تولد آخرین فرزند خانواده ـ مرحلة سوم: تثبیت ـ از مرحلة تربیت فرزندان شروع شده و تا زمان جداشدن اولین فرزند از محیط خانه ادامه داردـ، مرحلة چهارم: مرحلة انجام تعهدات از زمان جداشدن اولین فرزند از محیط خانه شروع شده و تا زمان جداشدن آخرین فرزند ادامه دارد و مرحلة پنجم: مرحلة تنهایی پدر و مادر.⁵⁸

برخی دیگر، طول زندگی زناشویی را به سه بخش تقسیم کرده اند؛ مرحلة نخست، پنج سال اول زندگی زناشویی را در بر می گیرد. معمولاً زوج ها در این فاصله به اواخر دوران بیست سالگی و اوایل سی سالگی خود می رسند. مرحلة میانی دوران رشد فرزندان است. این دوران نیز در اواخر چهل سالگی و اوایل پنجاه سالگی پدر و مادر به پایان می رسد و این زمانی است که جوان ترین فرزند خانواده برای خود زندگی مستقل دست و پا کرده است. در نهایت، مرحلة سوم که زن و شوهر مجدداً تنها می شوند. این دوران نیز با مرگ زن یا شوهر به پایان می رسد.⁵⁹

وجود مقطع های متفاوت برای ازدواج، محققان را بر آن داشت تا رضا مندی زناشویی را در این مقاطع به دست آورند.

در تحقیق طولی که توسط برگس و والین⁶⁰ روی 400 زوج انجام شده، نتایج نشان داد بیش از دوسوم زنان و شوهران در سال های میانه ازدواج، نسبت به سال های اول تا پنجم ازدواج، از سازگاری کمتری برخوردار بودند. آنها در مورد مسائل مهمی مانند پرورش کودکان، مشکلات مالی و روابط با خویشاوندان، کاملاً توافق نداشته و این ناخوشنودی با عدم هماهنگی در تصمیم گیری همراه بوده است.⁶¹

در تحقیق دیگری که توسط پاریس و لاکی⁶² انجام گرفت، نتایج نشان داد رضا مندی همسران از زندگی زناشویی، در اواسط سال های ازدواج کاهش پیدا می کند.⁶³ نتایج برخی پژوهش ها، از جمله مرور نیومن و نیومن به نقل از کار، نشان می دهد، قرارداشتن در مرحلة اولیه یا انتهایی مقاطع چرخة زندگی، یکی از عوامل رضایت زناشویی است و یک علت این مسئله آن است که رضایت زناشویی در طی سال های فرزندپروری کاهش می یابد.⁶⁴ تحقیق اسپانیر⁶⁵ نیز نتایج این تحقیقات را مورد تأیید قرار داده و نشان می دهد رضایت از زندگی زناشویی در هنگامی که فرزندان از خانواده جدا می شوند و زندگی مستقلی تشکیل می دهند، بیشتر از زمانی است که آنها در خانه حضور دارند.⁶⁶

ـ سن ازدواج و تفاوت سنی

معمولاً در همة جوامع برای ازدواج، یک پایة سنی حداقلی وجود دارد که در قوانین مدون یا غیرمدون در نظر گرفته می شود و افراد تا قبل از رسیدن به آن، به برقراری پیوند زناشویی مجاز نیستند. این پایة سنی معمولاً هم زمان با بلوغ جنسی یا اندکی پیش یا پس از آن تعیین می گردد، ولی به دلیل آنکه ازدواج به عنوان شیوة بهنجار ارضای این نیاز، تنها بعد زیستی ندارد و مانند دیگر امور انسانی با فرهنگ شکل گرفته و جهت می یابد، معمولاً افزون بر بلوغ جنسی، باید توانمندی لازم برای ادارة امور خانواده را داشته باشد و به تعبیری، به بلوغ عقلی و فکری و بلوغ اقتصادی رسیده باشد، به گونه ای که فرد بتواند در نظر عرف و قانون، مسئولیت تعهد های خویش را در قبال دیگران بپذیرد. بدین ترتیب، سن ازدواج در هر جامعه ای بر حسب شرایط محیطی، اقتصادی و فرهنگ خاص آن جامعه تبیین می گردد.⁶⁷

صرف نظر از اینکه سن ازدواج چه سنی است و به چه شرایطی بستگی دارد، باید اذعان داشت یکی از عوامل مهم در تداوم ازدواج، سن ازدواج زوجین است. تحقیقات نشان داده هر چه سن ازدواج پایین تر باشد، احتمال از هم گسیختگی خانواده بیشتر می شود؛ زیرا در سنین پایین، افراد از قابلیت های لازم برای ایفای نقش همسری بی بهره اند.⁶⁸

کرو و ریدلی⁶⁹ نیز معتقدند امکان شکست ازدواج در سنین پایین، بدون توجه به مدت آن بیشتر است.⁷⁰ در این زمینه پشتوانة تحقیقی نیز وجود دارد.

مطالعه میراحمدی زاده و همکاران⁷¹ در تأیید این مطلب نشان داد، هم میانگین سن ازدواج در زنان متقاضی طلاق کمتر از گروه غیرمتقاضی بود و هم میانگین سنی متقاضیان طلاق به طور معناداری از سایرین کمتر بود. نتایج پژوهش صادق مقدم⁷² نیز که با عنوان «میزان رضایت از زندگی زناشویی در زنان شاغل و خانه دار و همسران آنها» انجام گرفت، نشان داد بین سن ازدواج در زنان شاغل و رضایت مندی از زندگی زناشویی، ارتباط معناداری وجود دارد.

ازدواج در سنین پایین، گاه موجبات بزه کاری را فراهم می آورد. مطالعه ربیعی زاده درمورد برخی از زنان بزه کار در سال 1376 نشان داد، حدود نیمی (8/75 درصد) از پاسخ گویان، در سنین کمتر از 14 سالگی ازدواج کرده اند و 4/43 درصد نیز سن ازدواج آنها بین 15 تا 19 سالگی بوده است.⁷³

با اینکه استحکام خانواده در ازدواج هایی با سنین پایین با مشکل مواجه است، در عین حال ازدواج در سنین بسیار بالا نیز توصیه نمی شود؛ چون ازدواج در سنین بسیار بالا، خطر طلاق را افزایش می دهد.⁷⁴

یکی دیگر از عوامل جمعیت شناختی، تفاوت سنی زوجین است. هرچند برخی از مؤلفان در حوزة خانواده و ازدواج، نزدیکی سن را یکی از بنیادی ترین عوامل برای پیوند زناشویی به حساب آورده اند⁷⁵ با این حال، در تعیین مرزهایی که اختلاف سنی نباید از آن فراتر رود، وحدت نظر وجود ندارد. به عقیدة برنارد،⁷⁶ بیشترین خرسندی برای زنان هنگامی حاصل می شود که با مردی ازدواج کند که 5 سال تا 6 سال، سالمند تر از ایشان باشد و برای مردان همین خرسندی هنگامی به وجود می آید که میان صفر تا 10 سال بزرگ تر از همسرانشان باشند.⁷⁷

به اعتقاد دژکام، اختلاف سنی در ازدواج تا حدود 5 سال مناسب است؛ البته استثنا نیز وجود دارد، اما چون سن از جنبه های روانی و فیزیولوژیکی می تواند در ارتباطات زناشویی تأثیر گذار باشد، تفاوت زیاد آن می تواند در شادکامی زناشویی، تأثیرات سوئی به دنبال داشته باشد. این اعتقاد که شوهر کمی بزرگ تر از زن باشد ریشه در عوامل متعددی دارد که به دو مورد از آنها اشاره می شود:

1. دختران از لحاظ زیستی چند سال زودتر از پسران به بلوغ جنسی می رسند، همان گونه که زنان زود تر از مردان، قابلیت باروری را از دست می دهند و تمایلات جنسی در مردان دیرتر از زنان فروکش می کند. احتمالاً از این رو، دختران باید چند سال زودتر از پسران ازدواج می کرده اند تا از اوائل دوره ای که هیجانات جنسی و قابلیت باروری در آنها بروز می کند، شوهردار بوده و در آخر دوره نیز تقریباً هم زمان با شوهران خود، از فعالیت جنسی فاصله گیرند.

2. تقریباً در همة جوامع، مردان مسئول اصلی تأمین مخارج مالی خانواده اند. این مسئولیت موجب می شود آنان تا آن زمان که از جهت اقتصادی، آمادگی تأمین و ادارة خانواده را نداشته باشند، نتوانند ازدواج کنند، مگر در موارد خاصی که والدین تأمین مالی خانوادة نوپای فرزند خود را بر عهده بگیرند، اما از ناحیة دختران این الزام اقتصادی وجود نداشته و می توانند پس از بلوغ ازدواج کنند. ⁷⁸

اگر اختلاف و تفاوت سنی زوجین متناسب نبوده و فاصلة سنی زوجین تفاوت فاحش داشته باشد، احتمال آسیب به سلامت و دوام خانواده بسیار افزایش می یابد؛ چراکه فاصلة سنی زیاد بین زوجین، فاصلة عمیق اجتماعی را به همراه خواهد داشت؛ به عبارت دیگر، دو نفر از دو نسل متفاوت خواهند بود. کارلسون⁷⁹ در این زمینه معتقد است: چون انتظارات و شیوة نگرش اشخاص در سنین متفاوت فرق می کند، افرادی که دارای سن متفاوت هستند در فرهنگ و اندیشة ایشان نیز تفاوت وجود دارد؛ از این رو، تفاوت وسیع سنی با خود، تفاوت های وسیع فرهنگی و جهان بینی را به همراه خواهد آورد و بر بنای زوجیت و سعادت زناشویی، تأثیر خواهد گذاشت.⁸⁰

نتیجة مطالعة صادق مقدم⁸¹ در مورد میزان تفاوت سنی زنان خانه دار با همسران خود نشان داد، با بالارفتن میزان تفاوت سنی زنان خانه دار با همسران خود، میزان رضا مندی زناشویی آنان کاهش می یابد.

با توجه به یافته های پیشین، این پژوهش به دنبال بررسی رابطة رضامندی زناشویی بر اساس معیارهای دینی با عوامل جمعیت شناختی (تحصیلات ،طول مدت ازدواج، سن ازدواج وتفاوت سنی) است.

روش تحقیق     
جامعه آماری

روش تحقیق پژوهش حاضر، توصیفی از نوع همبستگی است و جامعة آماری این پژوهش، مشتمل بر کلیه دانش پژوهان مرد متأهل دارای 20 تا 50 سال مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی€، در سطح کارشناسی و کارشناسی ارشد 87 - 86 می باشد، که دست کم یک سال از ازدواج آنها گذشته باشد.

حجم نمونه

با توجه به ماهیت پژوهش حاضر، که از نوع همبستگی می باشد 110 پرسش نامه مورد تجزیه و تحلیل نهایی قرار گرفت. این تعداد با عنایت به عدم عودت برخی از پرسش نامه ها و ناقص بودن تعدادی دیگر، از بین 200 پرسش نامه توزیع شده به دست آمده است.

روش نمونه گیری

روش نمونه گیری در این پژوهش، نمونه گیری تصادفی خوشه ای بوده است. در این روش، ابتدا از بین 12 رشته تحصیلی فعال، 5 رشته تحصیلی اقتصاد، مدیریت، علوم تربیتی، کلام و دین شناسی و روان شناسی به صورت تصادفی انتخاب و سپس از بین کلاس های موجود در این رشته ها در دو سطح کارشناسی و کارشناسی ارشد، 10 کلاس به صورت تصادفی انتخاب گردید. بدین ترتیب، کل افراد کلاس ها ـ که شامل 200 نفربوده- نمونه پژوهش حاضر را تشکیل دادند. آن گاه با مراجعه به کلاس ها و ارائه توضیح دربارة پژوهش و مزایای آن، از ایشان خواسته شد تا در انجام این پژوهش همکاری نمایند. که از بین ایشان، پرسش نامه 110نفر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

روش جمع آوری داده ها

به منظور گردآوری اطلاعات، محقق با مراجعه به کلاس هایی که از قبل به طور تصادفی انتخاب شده بودند و با ارائه توضیحات لازم دربارة پژوهش، پرسش نامه رضامندی زناشویی را به ایشان ارائه داد و از آنها خواسته شد با دقت و امانت به آنها پاسخ دهند و مشخصات جمعیت شناختی از قبیل سن، مقطع تحصیلی، طول مدت ازدواج و اختلاف سنی را هم در جداول مربوطه درج نمایند. ازآزمودنی ها درخواست شد بعد از پرنمودن پرسش نامه، آن را در محل از پیش تعیین شده قرار دهند.

ابزار پژوهش

پرسش نامه رضا مندی زناشویی (اسلامی)

با توجه به فضای مذهبی جامعه ما و ضرورت مداخله های مذهبی برای بهبود شرایط خانوادگی، محقق اقدام به ساخت آزمونی درباره رضا مندی زناشویی می نماید. هدف از تهیه این تست، ارزیابی زمینه های بالقوه مشکل زا و شناسایی زمینه های قوت و پر باری رابطه زناشویی در حیطه مؤلفه های دینی می باشد. همچنین از این پرسش نامه می توان برای تشخیص زوج هایی استفاده کرد که نیاز به مشاوره و تقویت رابطه خود دارند.

روش ساخت

پژوهش گر در ابتدا با بررسی تحقیقات گوناگون داخلی و خارجی دربارة مؤلفه های رضا مندی زناشویی و وارسی متون دینی، اعم از قرآن و روایات، در زمینة مسائل زناشویی و خانوادگی، به مؤلفه هایی در این زمینه دست یافت. بدین ترتیب در گام اول آزمون سازی، آیات و روایات مربوط گردآوری شده، سپس به توصیف هر یک از مؤلفه ها پرداخته شد. این وهله برای رفع ابهام از مؤلفه های مذکور، به نحوی که برای دیگران قابل درک باشد، در نظر گرفته شد. تدارک ساختار سؤال ها از توصیف های مذکور، گام بعدی محقق بود. تعداد 80 سؤال از روایات و آیات مد نظر، تهیه گردیده و به سه تن از متخصصان علوم دینی که در حوزه مسائل روان شناسی و خانوادگی نیز آگاهی داشتند ارائه شد. از بین 80 آیه و روایت و سؤال مطرح شده، 50 سؤال که از نظر متخصصان علوم دینی بیشترین ارتباط را با مباحث خانوادگی از منظر دین داشت، انتخاب و به دو نفر از متخصصان روان شناسی که دارای سابقه کار بالینی در حوزه مسائل خانواده بودند، ارائه شد. در نهایت، پس از تأیید نظر متخصصان علوم دینی و روان شناسی، آزمون در سطح محدودی اجرا گردید تا مواردی که احتمالاً درک آنها برای آزمودنی مبهم بود، مورد بررسی مجدد قرار گیرد.

مؤلفه های آزمون

این آزمون دارای 10 مؤلفه و 50 سؤال می باشد که سهم هر یک از مؤلفه ها 5 سؤال می باشد که توصیف آن به این شرح است:

1. ارتباط کلامی (سؤالات 1، 2، 3، 5 و 15)؛ این مقیاس به رفتار های کلامی همسران در تعامل با یکدیگر از منظر دینی مربوط می شود. رعایت عفت و ادب در کلام و پرهیز از آزاررساندن توسط زبان و ابراز محبت کلامی، از خصیصه های این خرده مقیاس است. نمرة بالا نشان دهندة وجود رابطه کلامی سالم بین زوجین است.

2. پایبندی های مذهبی (سؤالات 6 ـ 10)؛ این مقیاس، میزان توجه همسران به مبدأ متعال و رعایت حریم خداوند را در زندگی زناشویی می سنجد. نمرة بالا در این مقیاس، نشانگر تعهد همسران در ادای وظایفشان و ملاک بودن مذهب و پای بندی به آن در زندگی زناشویی می باشد.

3. حل تعارض (سؤالات 11، 12، 13، 14 و 4)؛ این مقیاس به احساسات، اعتقادات و نگرش های شخص در خصوص به وجودآمدن یا حل تعارض مربوط می شود. نمرة بالا در این مقیاس نشان دهندة وجود توافق در زندگی زناشویی و ظرفیت حل تعارض از راه های معقول می باشد.

4. مدیریت مالی (سؤالات 16 ـ 20)؛ این مقیاس به نحوه اداره امور مالی زندگی زناشویی و نگرش های همسران نسبت به نوع مدیریت مالیِ منزل مربوط می شود. نمرة بالا در این مقیاس، نشانگر مدیریت خوب امور مالی و رضایت همسر از این نوع مدیریت است.

5. روابط جنسی (سؤالات 21 ـ 25)؛ این مقیاس نگرش ها و نگرانی های همسر را در رابطه با روابط جنسی می سنجد. نمرة بالا در این مقیاس نشانگر عدم وجود مشکل جدی در این باره و احساس رضایت همسران از این رابطه است.

6. فعالیت های اوقات فراغت (سؤالات 26 ـ 29 و 34)؛ این مقیاس، ترجیحات زن و شوهر دربارة فعالیت های اوقات فراغت و گذران آن در کنار همسر را ارزیابی می کند. نمرة بالا در این مقیاس نشان دهندة انعطاف پذیری و توافق درباره استفاده از زمان های فراغت و احساس رضایت از کنارهم بودن در این اوقات است.

7. مسائل شخصیتی (سؤالات 30 ـ 33 و 35)؛ این مقیاس، رضایت یا عدم رضایت همسران را از ویژگی ها، صفات و رفتار های همدیگر می سنجد. نمرة بالا نشان دهندة رضایت از ویژگی های شخصیتی همسر می باشد.

8. فرزندان و فرزند پروری (سؤالات 36 تا 40)؛ این مقیاس نگرش والدین را نسبت به فرزندان و رضایت یا عدم آنان را در نوع فرزند پروری همسر ارزیابی می کند. نمرة بالا در این مقیاس، نشانگر نگرش مثبت والدین به فرزند آوری و احساس رضایت از فرزند پروری همسر است.

9. نقش زن و مرد (سؤالات 41 ـ 45)؛ این مقیاس، نحوه ایفای نقش زن و شوهر در زندگی و رضایت زن یا شوهر از انجام وظایف توسط طرف مقابل را ارزیابی می کند. نمرة بالا در این مقیاس، نشان دهنده ایفای مسئولیت زن یا شوهر و احساس رضایت از طرف مقابل در این مورد می باشد.

10. صله ارحام (سؤالات 46 ـ 50)؛ این مقیاس، نگرش و کنش همسران را در رابطه با رفت و آمد با اقوام و فامیل می سنجد. نمرة بالا در این مقیاس، نشان دهندة نگرش مثبت به این گونه روابط و احساس رضایت از آن است.

اعتبار

از مسائل مهم در آزمون سازی، اعتبار است. این اصطلاح، مفاهیمی مانند ثبات یا هماهنگی، اعتماد پذیری، پیش بینی پذیری، همگونی، حساسیت، وقت، تکرار پذیری و بازپدید آوری را دربرمی گیرد.⁸² محقق برای برآورد اعتبار پرسش نامه رضامندی زناشویی، از طریق دونیمه سازی و ثبات درونی (آلفای کرونباخ)، اقدام نموده است. نتایج نشان می دهد، پرسش نامه از اعتبار نسبتاً بالایی برخوردار است.

روایی

مقصود از روایی پرسش نامه آن است که وسیلة مزبور، واقعاً بتواند خصیصة مورد مطالعه را اندازه بگیرد و نه متغیر دیگری را.⁸³ محقق از دو روش روایی محتوایی و روایی وابسته به ملاک از نوع همزمان نسبت، به برآورد روایی این آزمون اقدام نموده است. نتایج نشان می دهد، پرسش نامه از روایی بالایی برخوردار است.

شیوة نمره گذاری

برای هر یک از سؤال های این پرسش نامه، پنج گزینه منظور شده است. گزینه سؤال ها عبارت اند از: همیشه، اغلب اوقات، گاهی، به ندرت و هرگز، بجز سؤالات 9، 10، 26، 35، 39 و 40.

نمره گذاری سؤال ها به صورت 4، 3، 2، 1 و 0 است. حداکثر نمره آزمودنی در این پرسش نامه، برابر با 200 است. نمرة بالا تر، نشانه رضا مندی بیشتر زناشویی است. پاسخ نامه به صورت یک برگ جدا، در اختیار آزمودنی قرار می گیرد.

روش تجزیه و تحلیل داده

برای اعتباریابی پرسش نامه رضامندی زناشویی، از ضریب همسانی درونی(آلفای کرونباخ) و ضرایب اسپیرمن براون و ضریب دونیمه سازی گاتمن و برای به دست آوردن روایی پرسش نامه رضامندی زناشویی، از روش همبستگی اسپیرمن و ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده است. در مورد مقایسه میانگین گروه های گوناگون، از لحاظ تحصیلی، اختلاف سنی و طول مدت ازدواج، از روش های آماری همچون آزمونT، تحلیل واریانس و آزمون توکی با کمک برنامه نرم افزاری SPSS استفاده شده است.

یافته ها

چنان که گفته شد، برای به دست آوردن اعتبار پرسش نامه، از روش ضریب همسانی درونی (آلفای کرونباخ) و از روش دو نیمه کردن استفاده شده است. در جداول (1) و (2)، ضریب همسانی درونی گویه های پرسش نامه رضامندی زناشویی اسلامی و آماره های پرسش نامه رضامندی زناشویی اسلامی مشاهده می شود.

جدول (1): ضریب همسانی درونی گویه های پرسش نامه رضامندی زناشویی اسلامی

همان گونه که در جدول(1) مشاهده می شود، ضریب همسانی درونی گویه های پرسش نامه رضامندی زناشویی اسلامی، برابر با 87/0 می باشد.

جدول(2): آماره های پرسش نامه رضامندی زناشویی اسلامی

همان گونه که در جدول (2) مشاهده می شود، میانگین پرسش نامه مذکور برابر با 3/138 و انحراف استاندارد آن برابر با 015/16 می باشد.

همچنین در جدول (3) و (4)، ضریب همسانی درونی گویه های دو نیمه پرسش نامه رضامندی زناشویی اسلامی و آماره های دو نیمه پرسش نامه رضامندی زناشویی اسلامی، برای بررسی اعتبار پرسش نامه رضامندی زناشویی مشاهده می شود. همان گونه که مشاهده می شود، ضرایب اسپیرمن براون در صورت تساوی و عدم تساوی تعداد گویه ها 816/0 و با استفاده از ضریب دونیمه سازی گاتمن815/0 می باشد.

جدول(3): ضریب همسانی درونی گویه های دو نیمه پرسش نامه رضامندی زناشویی اسلامی

جدول(4): آماره های دو نیمه پرسش نامه رضامندی زناشویی اسلامی

همچنین برای محاسبه روایی محتوایی، پرسش نامه رضامندی زناشویی اسلامی به دو نفر از متخصصین خانواده درمانی ارائه شده و از ایشان خواسته شد نظر خود را دربارة اینکه این سؤالات تا چه میزان می تواند رضا مندی زناشویی را بسنجد در قالب مقیاس لیکرت بیان کنند. روایی محتوایی آزمون با استفاده از روش همبستگی اسپیرمن در حدود 90/. به دست آمده است که در سطح (0001/> p ) معنی دار است.

همچنین روایی وابسته به ملاک از نوع همزمان نیز با استفاده از تست معادل به دست آمد. برای بررسی این نوع روایی، ضریب همبستگی میان نمره کل آزمون مذکور با نمره کل پرسش نامه رضامندی زناشویی انریچ محاسبه شد، که در جداول (5) و (6) ویژگی های آماری و ضریب همبستگی 726/0 در سطح معناداری کمتر از 01/0 ارائه شده است.

جدول(5): آماره های پرسش نامه های رضامندی زناشویی اسلامی و انریچ

جدول (6): ضرایب همبستگی نمرات کل رضامندی زناشویی اسلامی و انریچ

سطوح معناداری در سطح کمتر از 01/0 معنادار هستند.

میزان تحصیلات و رضامندی زناشویی اسلامی

جدول(7): ویژگی های آماری آزمودنی های پژوهش بر اساس میزان تحصیلات و نمره رضامندی زناشویی اسلامی

همان گونه که مشاهده می شود، نمرات رضامندی زناشویی آزمودنی های مقطع لیسانس، دارای میانگین 89/136 و انحراف استاندارد 45/15 و نمرات رضامندی زناشویی آزمودنی های مقطع فوق لیسانس، دارای میانگین 19/140 و انحراف استاندارد 73/16 است.

در جدول (8)، نتایج آزمون t برای مقایسه میانگین نمرات رضامندی زناشویی اسلامی آزمودنی های پژوهش، بر اساس میزان تحصیلات آنها در دو مقطع لیسانس و فوق لیسانس ارائه شده است.

جدول (8): مقایسه نمرات رضامندی زناشویی اسلامی آزمودنی های پژوهش بر اساس میزان تحصیلات

همان گونه که مشاهده می شود، واریانس نمرات دو گروه بر اساس آزمون لیونس برابر نیست و همچنین دو گروه از لحاظ میزان رضامندی زناشویی، تفاوت معناداری ندارند.

تحلیل واریانس یک راهه طول مدت ازدواج و رضامندی زناشویی اسلامی

جدول (9): ویژگی های آماری آزمودنی های پژوهش بر اساس طول مدت ازدواج و نمرة رضامندی زناشویی اسلامی

در قسمت پایین، نتایج تحلیل واریانس تغییرات بین گروهی آزمودنی های پژوهش بر اساس طول مدت ازدواج در جدول (10) ارائه شده است، که میزان f با درجات آزادی 3 و 110 برابر با 912/2 است که در سطح کمتر از 05/0 معنادار است.

جدول (10): نتایج تحلیل واریانس تغییرات بین گروهی آزمودنی های پژوهش

با توجه به معنادار بودن F با استفاده از آزمون توکی، مشخص گردید فقط اختلاف میزان رضامندی زناشویی بین افرادی که 1 ـ 5 سال از ازدواجشان می گذرد، در سطح معناداری کمتر از 05/. بیش از کسانی است که 6 ـ 10 سال است که ازدواج کرده اند.

جدول (11): نتایج آزمون توکی برای مقایسه های زوجی نمرات آزمودنی های پژوهش

تحلیل واریانس یک راهه اختلاف سنی و رضامندی زناشویی اسلامی

جدول (12): ویژگی های آماری آزمودنی های پژوهش بر اساس تفاوت سنی و نمرة رضامندی زناشویی اسلامی

در جدول(13)، نتیجة آزمون تحلیل واریانس برای معناداری تفاوت میانگین های گروه های متفاوت آزمودنی ها از نظر نمره کلی رضامندی زناشویی و تفاوت سنی زوجین ارائه شده است، همان گونه که مشاهده می شود، تفاوت میانگین های گروه های متفاوت آزمودنی ها از نظر تفاوت سنی زوجین، معنادار است (77/2= F و 05/0 p>).

جدول(13): نتایج تحلیل واریانس تغییرات بین گروهی آزمودنی های پژوهش

در جدول(13)، نمره F آزمودنی ها بر اساس تحلیل واریانس ارائه شده است که در سطح آماری کمتر از 05/0 معنادار است، اما مقایسه های زوجی هر یک از زیرگروه ها با آزمون توکی، که یکی از محافظه کارانه ترین و قوی ترین روش های مقایسه می باشد، معنادار نیست، ولی با آزمون LSD، که کمترین میزان تفاوت میان گروه ها را نمایش می دهد، در سطح معناداری کمتر از 05/0 معنادار است، گرچه این آزمون، معیار معناداری کمتری دارد و نتایج معناداری بیشتری را نشان می دهد.

در جدول (14)، نتایج آزمون LSD برای مقایسه گروه ها از نظر تفاوت
سنی با همسر در آزمودنی های پژوهش ارائه شده است. همان گونه که در
جدول مشخص شده است، رضامندی زناشویی گروهی که با همسرشان
1ـ3 سال تفاوت سنی دارند، با گروهی که با همسرشان 10ـ12 سال تفاوت
سنی دارند، از نظر آماری تفاوت معنادار دارند، به گونه ای که رضامندی
زناشویی گروه اول کمتر است.همچنین رضامندی زناشویی گروهی که
با همسرشان 4ـ6 سال تفاوت سنی دارند، از نظر آماری تفاوت معناداری با گروهی که با همسرشان 10ـ12 سال تفاوت سنی دارند، دارد، به گونه ای که رضامندی زناشویی گروه اول کمتر است.

جدول(14): مقایسه های چندگانه تفاوت سنی زوجین با آزمون تعقیبی LSD

* تفاوت میانگین ها در سطح برابر یا کمتر از 05/0 معنادار است.

بحث و نتیجه گیری

رضامندی زناشویی و تحصیلات: نتایج تحقیقات متعدد حاکی از آن است که تحصیلات نقش مهمی در زندگی زناشویی ایفا می کند. برای مثال، نیومن و نیومن⁸⁴ به نقل از کار، سطح تحصیلات بالا و نیز موقعیت اجتماعی - اقتصادی بالا را از عوامل مؤثر در رضایت زناشویی می دانند.⁸⁵ مطالعة  گرین⁸⁶ در مورد رضا مندی 50 زوج آمریکایی ـ آفریقایی مقیم ایالات مریلند نشان داد، بین میزان رضایت از زندگی زناشویی و تحصیلات رابطة معناداری وجود دارد.⁸⁷ در پژوهش خانم صدق آمیز، تحصیلات زن و همچنین تحصیلات شوهر، از عوامل مؤثر در سازگاری و رضامندی زناشویی شناخته شده است. نتایج پژوهش بنی جمالی و همکارانش نیز نشانگر آن بود که رابطة معناداری بین میزان تحصیلات و موفقیت در زندگی همسران وجود دارد. در بررسی عوامل مؤثر در تحکیم خانواده و رضایت مندی زناشویی، که توسط آقامحمدیان و همکارانش⁸⁸ انجام گرفت، عامل تحصیلی در کنار عواملی چون عقیدتی، اخلاقی، اقتصادی و جنسی، رابطة معناداری با استحکام زندگی زناشویی نشان دادند.از سوی دیگر، نبود تحصیلات ویا تفاوت فاحش زوجین از لحاظ تحصیل، زمینة بروز اختلاف و حتی طلاق را فراهم می آورد. برای مثال، میراحمدی زاده و همکارانش⁸⁹ در پژوهش خود یافتند، سطح تحصیلات متقاضیان طلاق به طور معنا داری کمتر از سایرین بود؛ با اینکه تحقیقات متعددی در زمینة نقش تحصیلات در رضامندی و موفقیت زندگی زناشویی انجام گرفته، اما میزان رضامندی زناشویی در افراد تحصیل کرده، کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

نتایج به دست آمده از پژوهش حاضر نشان می دهد، بین نمرات رضا مندی زناشویی افراد با سطح تحصیلات کارشناسی و کارشناسی ارشد، تفاوت وجود دارد و رضا مندی گروه اول کمتر است، اما این تفاوت از لحاظ آماری معنا دار نیست. در تبیین این مسئله می توان گفت: آنچه موجب نارضایتی و اختلاف بین زوجین می شود، نبود تحصیلات و یا اختلاف فاحش بین تحصیلات زوجین است. تفاوت تحصیلات وسیع ممکن است سبب ایجاد احساس حقارت و آزردگی شده و عدم درک صحیح طرفین از یکدیگر را منجر می شود؛ چرا که دیدگاه فرد تحصیل کرده ممکن است نسبت به شرایط اختلاف خود، خیلی واقع بینانه تر باشد تا همسر خود؛ زیرا او مسلماً آگاهی بیشتری نسبت به مسائل اطراف خود دارد، ولی همسرش اگر هم پا و هم سطح او نباشد، طرز تفکری کاملاً متفاوت نسبت به مسائل گوناگون خواهد داشت و بر همان اساس، واکنش آنها نسبت به این مسائل هم متفاوت خواهد بود.⁹⁰ در هر حال، آنچه خواهد توانست به ایجاد توافق میان زن و شوهر کمک کند، تحصیلات زوجین و همسانی یا کم بودن اختلاف سطح تحصیلی آنهاست.

رضامندی زناشویی و طول مدت ازدواج: یافته های این پژوهش حاکی از ارتباط معنادار بین رضامندی زناشویی و طول مدت ازدواج است.همچنین از یافته های این پژوهش می توان به تفاوت رضا مندی زناشویی گروهی که از ازدواج آنها 1ـ5 سال می گذشت، باگروهی که از ازدواج آنها 6ـ10 سال می گذرد اشاره کرد، به گونه ای که رضا مندی زناشویی گروه اول، به طور معنا داری از گروه دوم بیشتر است. این یافته با نتایج تحقیقات همسو، مشابه است؛ برای مثال، در تحقیقی طولی که توسط برگس و والین روی 400 زوج انجام شد، نتایج نشان داد بیش از دوسوم زنان و شوهران در سال های میانه ازدواج، نسبت به سال های اول تا پنجم ازدواج از سازگاری کمتری برخوردار بودند. یافته های تحقیق پارلیس و لاکی هم نشان می دهد، رضا مندی همسران از زندگی زناشویی در اواسط سال های ازدواج کاهش می یابد. ⁹¹  نتایج برخی پژوهش ها، از جمله نیومن و نیومن به نقل از کار نشان می دهد، قرار داشتن در مرحلة اولیه یا انتهایی مقاطع چرخة زندگی یکی از عوامل رضایت زناشویی است.⁹² در تبیین این مسئله می توان گفت: زن و شوهر در اواسط سال های ازدواج، در مسائل مهمی مانند فرزندپروری، مشکلات مالی و روابط با خویشاوندان همسر، درگیر بوده و کاملاً توافق نداشته و این ناخشنودی با عدم هماهنگی در تصمیم گیری همراه می باشد،⁹³ اما این مسائل در اوائل زندگی به دلیل عدم وجود فرزند و یا کمی سن فرزندان و به تبع، عدم وجود مشکلات مربوط به فرزند پروری و یا به خاطر کم بودن مشکلات مالی وجود نداشته و رضا مندی زناشویی بین زن وشوهر بیشتر است، اما بعد از گذشت 10 سال از زندگی، معمولاً زوجین با خلق و خوی همدیگر بیشتر آشنا شده و موجبات رنجش همدیگر را فراهم نیاورده و در تصمیم گیری ها به یک ثبات می رسند و از نظر مالی هم، یا به رفاه نسبی رسیده یا با وضعیت موجود، خود را وفق می دهند که مجموعه این عوامل، موجب می شود رضا مندی زوجین افزایش پیدا کند.

رضامندی زناشویی و تفاوت سنی زن وشوهر: نتایج برخی از پژوهش ها حاکی از ارتباط رضامندی زناشویی و تفاوت سنی زوجین است، برای مثال، پژوهش خانم صدق آمیز نشان داد، تفاوت سنی زن و شوهر به همراه برخی دیگر از عوامل جمعیت شناختی مانند: تحصیلات زن و مرد، منزلت شغلی و تعداد فرزندان، با رضایت از زندگی زناشویی رابطة معنادار دارد. نتایج پژوهش حاضر نیز نشان می دهد، بین این دو متغیر رابطه وجود دارد.همچنین نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد، هرچه اختلاف سنی زوجین بیشتر باشد، رضا مندی زناشویی بیشتر است، به گونه ای که رضا مندی افرادی که با همسرانشان 1 ـ 3 سال و 4 ـ 6 سال تفاوت سنی دارند، کمتر از افرادی است که با همسرانشان 10 ـ 12 سال تفاوت دارند. این یافته با نتایج پژوهش برنارد هم خوانی دارد. طبق تحقیقات وی، بیشترین خرسندی برای مردان از زندگی زناشویی، زمانی به وجود می آید که میان صفر تا 10 سال بزرگ تر از همسرانشان باشند.⁹⁴ البته نتیجه این پژوهش با پژوهش صادق مقدم⁹⁵ مخالف است. نتیجه مطالعة ایشان نشان داد، با بالارفتن میزان تفاوت سنی زنان خانه دار با همسران خود، میزان رضا مندی زناشویی آنان کاهش می یابد. شاید یکی از علت های این عدم هم خوانی، آزمودنی های دو پژوهش باشد؛ چراکه در پژوهش حاضر، کلیة آزمودنی ها مرد می باشند، و چون مرد ها در زندگی به دنبال اقتدار و تسلط بر امور زندگی اند هر چه قدر که سن همسرشان کوچک تر باشد بهتر می توانند به این هدف نائل شوند، اما در پژوهش صادق مقدم، آزمودنی ها زن بوده و زنان معمولاً اقتدار و تسلط کامل مردان را نمی پسندند؛ به همین دلیل، هرچه فاصلة سنی شان با همسرشان کمتر باشد، احساس استبداد و سلطه نکرده و خود را در امور زندگی بیشتر شریک می کنند و به تعبیری دیگر برای زنان خرسندی هنگامی حاصل می شود که با مردی ازدواج کند که 5 ـ 6 سال سالمند تر از ایشان باشد.⁹⁶

* کارشناس ارشد روان شناسی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی€. دریافت: 3/3/88 ـ پذیرش: 4/4/1388.

** عضو هیأت علمی پژوهشکده حوزه و دانشگاه.

*** عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس.

¹. Bradbery,N.T. Fincham,D.F.,& Beach,R.S. Research on the nature and determinants of marital satisfaction:A decade in review.Journal of Marriage and Family.62, 964 – 980.

².خدابخش احمدی و همکاران، «بررسی وضعیت ازدواج و سازگاری زناشویی در بین کارکنان سپاه»، نشریه طب نظامی، ش 7، 1384، ص 142.

³ Benneer,D.G and Hill,P.C Baker Encyclopedia of Psychology and Counseling. Michigan:Baker Books, P 714.

⁴ Marital compatibility

⁵. Aluja.A.Barrio,D,V. and Garcia,F.L. Personality, Social Values, and Marital Satisfaction  as Predictors of Clinical and Health Psychology. 7(3), 725-737

⁶.خدابخش احمدی و همکاران، «بررسی وضعیت ازدواج و سازگاری زناشویی در بین کارکنان سپاه»، نشریه طب نظامی، ش7، 1384، ص 142.

⁷.ومن ایاته ان خلق لکم من انفسکم ازواجا لتسکنوا الیها (روم: 21).

⁸.خدابخش احمدی و همکاران، «بررسی وضعیت ازدواج و سازگاری زناشویی در بین کارکنان سپاه»، نشریه طب نظامی، ش7، 1384، ص 142.

⁹.همان.

¹⁰. مجتبی حیدری، بررسی رابطه جهت گیری مذهبی و رضایت از زندگی زناشویی، ص 80.

¹¹ Bloom,B.l & Asher,s.J & White,S.W.

¹². اندرو ساپینگتون، بهداشت روانی، ترجمة حمیدرضا حسین شاهی برواتی، ص 289.

¹³. خدابخش احمدی و همکاران، «بررسی وضعیت ازدواج و سازگاری زناشویی در بین کارکنان سپاه»، نشریه طب نظامی، ش 7، 1384، ص 142.

¹⁴. همان.

¹⁵. مجتبی حیدری، بررسی رابطه جهت گیری مذهبی و رضایت از زندگی زناشویی، ص 79.

¹⁶. مجتبی حیدری، بررسی رابطة جهت گیری مذهبی و رضایت از زندگی زناشویی، ص 79.

¹⁷. خدابخش احمدی و همکاران، «بررسی وضعیت ازدواج و سازگاری زناشویی در بین کارکنان سپاه»، نشریه طب نظامی، ش 7، 1384، ص 142.

¹⁸. همان.

¹⁹ Beach,S.H.

²⁰ Weissman.

²¹. مرضیه موسوی، و دیگران، «اثر بخشی زوج درمانی سیستمی ـ رفتاری بر افسردگی و رضایت زنان افسرده»، نشریه تازه های علوم شناختی، س 8، ش 2، 1385.

²² Sayers,S.L. & Kohn,C. & Fresco,D.M. & Bellack,A & Sarwer,D.B.

²³. همان.

²⁴.اندرو ساپینگتون، بهداشت روانی، ترجمة حمیدرضا حسین شاهی رواتی، ص 289.

²⁵. ابراهیم میرشاه جعفری،«شادمانی و عوامل آن» تازه های علوم شناختی، ش 3، 1381، ص 55.

²⁶. خدابخش احمدی و همکاران، «بررسی وضعیت ازدواج و سازگاری زناشویی در بین کارکنان سپاه»، نشریه طب نظامی، ش 7، 1384، ص 142.

²⁷. همان.

²⁸. همان.

²⁹.مجتبی حیدری، بررسی رابطه جهت گیری مذهبی و رضایت از زندگی زناشویی، ص 80.

³⁰.همان.

³¹ Wallershtein,J. & blakslee,S.

³². منیژه جاسبی، «بررسی رابطه بین میزان جمعیت در خانواده اصلی و رضایت زناشویی زنان» در: مجموعه مقالات همایش تقویت نظام خانواده، ص 504.

³³. مجبی حیدری، بررسی رابطة جهت گیری مذهبی و رضایت از زندگی زناشویی، ص 80.

³⁴ Willer,j.L.

³⁵. سوسن صائبی، «بررسی وضعیت خانوادگی و روان شناختی زنان زندانی در شهر تهران»، در مجموعه مقالات تقویت نظام خانواده، ص 212.

³⁶.خدابخش احمدی و همکاران، «بررسی وضعیت ازواج و سازگاری زناشویی در بین کارکنان سپاه»، نشریه طب نظامی، ش 7، 1384، ص 143.

³⁷.همان، ص 142.

³⁸Amoto,A & Booth,P

³⁹. منیژه جاسبی و دیگران، «بررسی رابطه بین میزان جمعیت در خانواده اصلی و رضایت زناشویی زنان» در: مجموعه مقالات همایش تقویت نظام خانواده، ص 503.

⁴⁰ Story,L.B

⁴¹. همان.

⁴².خدابخش احمدی و همکاران «بررسی وضعیت ازدواج و سازگاری زناشویی در بین کارکنان سپاه»، نشریة طب نظامی، ش 7، ص 143.

⁴³. همان.

⁴⁴. خدیوی زند،محمدمهدی، «پژوهشی در روسپیگری»، مجله تازه های روان درمانی، ش 29 و 30، 1382، ص 73.

⁴⁵. حسین عسگری، نقش بهداشت روان در ازدواج، ص 263.

⁴⁶.سعید شاملو، بهداشت روانی،ص 64.

⁴⁷ Newman & Newman

⁴⁸ Carr,A.

⁴⁹.هاجر ترکان و همکاران، «بررسی اثربخشی گروه درمانی به شیوه تحلیل تبادلی بر رضایت زناشویی»، فصل نامة خانواده پژوهشی، ش 8، ص 396.

⁵⁰ Green,R.V.

⁵¹.فریبا جلیلی، بررسی و مقایسه عوامل مؤثر در رضامندی زنان شاغل و خانه دار از زندگی زناشویی، ص 36.

⁵². علی رضا میراحمدی زاده و همکاران، «رضامندی زناشویی و تعیین عوامل تأثیرگذار بر آن در شیراز»، فصلنامة اندیشه و رفتار، ش 4، ص 59.

⁵³. شکوه السادات نبی جمالی و همکاران، «ریشه یابی عللی از هم پاشیدگی خانواده ها در رابطه با ویژگی های روانی ـ اجتماعی دختران و پسران قبل از ازدواج»، مجلة علوم تربیتی و روان شناسی، ش 1 و 2، 1383.

⁵⁴. حمیدرضا آقا محمدیان شعرباف و دیگران، «بررسی عوامل مؤثر در تحکیم خانواده و رضایت مندی زناشویی» در چکیده مقالات همایش تقویت نظام خانواده و آسیب شناسی آن، ص 18.

⁵⁵. باقر ساروخانی، مقدمه ای بر جامعه شناسی خانواده، ص 61.

⁵⁶. سیدنی بلاج، مقدمه ای بر روان درمانی، ترجمة مهدی قراچه داغی، ص 161.

⁵⁷ Duall,E.M & Hill,R

⁵⁸. سوسن سیف، تئوری رشد خانواده، ص 128.

⁵⁹. سیدنی بلاچ، مقدمه ای بر روان درمانی، ترجمة مهدی قراچه داغی، ص 161.

⁶⁰ Burgess,E.W & Wallin,P.

⁶¹. به نقل از سوسن سیف، تئوری رشد خانواده، ص 153.

⁶² Paris,B.L. and Luckey,E.B.

⁶³. همان.

⁶⁴. هاجر ترکان و همکاران، «بررسی اثربخشی گروه درمانی به شیوه تحلیل تبادلی بر رضایت زناشویی»، فصلنامة خانواده پژوهشی، ش 8، ص 396.

⁶⁵ Spanier,C.B.

⁶⁶. سوسن سیف، تئوری رشد خانواده، ص 162.

⁶⁷. حسین بستان، اسلام و جامعه شناسی خانواده، ص 21.

⁶⁸. علیرضا میراحمدی زاده و همکاران، «رضامندی زناشویی و تعیین عوامل تأثیرگذار بر آن در شیراز»، فصل نامة اندیشه و رفتار، ش 4، ص 60.

⁶⁹ Crowe,M. & Ridly,J.

⁷⁰.هاجر ترکان و دیگران، «بررسی اثربخشی گروه درمانی به شیوة تحلیل تبادلی بر رضایت زناشویی»، فصل نامه خانواده پژوهشی، ص 395.

⁷¹.علیرضا میراحمدی زاده و همکاران، «رضامندی زناشویی و تعیین عوامل تأثیرگذار بر آن در شیراز»، فصل نامه اندیشه و رفتار، ش 4، ص 6.

⁷². لیلا صادق مقدم، «میزان رضایت از زندگی زناشویی زنان شاغل و خانه دار و همسران آنها در شهر گناباد»، فصل نامة افق دانش، ش2، ص 45.

⁷³.سوسن صائبی، بررسی وضعیت خانوادگی و روان شناختی زنان زندانی در شهر تهران» در: مجموعة مقالات تقویت نظام خانواده، ص 213.

⁷⁴.. علی رضا میراحمدی زاده و همکاران، «رضامندی زناشویی و تعیین عوامل تأثیرگذار بر آن در شیراز»، فصل نامه اندیشه و رفتار، ش 4، ص 60.

⁷⁵.  باقر ساروخانی، مقدمه ای بر جامعه شناسی خانواده، ص 52.

⁷⁶ Bernard.J.

⁷⁷.باقر ساروخانی، مقدمه ای بر جامعه شناختی خانواده، ص 52.

⁷⁸. حسین بستان، اسلام و جامعه شناسی خانواده، ص 29 / حسین عسکری، نقش بهداشت روان در ازدواج، ص 208.

⁷⁹ Karlsson,G.

⁸⁰. باقر ساروخانی، مقدمه ای بر جامعه شناسی خانواده، ص 53.

⁸¹.لیلا صادق مقدم، «میزان رضایت از زندگی زناشویی زنان شاغل و خانه دار و همسران آنها در شهر گناباد»، فصل نامة افق دانش، ش2،ص 47.

⁸².حیدر علی هومن، اندازه گیری روانی و تربیتی و فن تهیة تست، ص 226.

⁸³.همان، ص 226.

⁸⁴ Newman & Newman

⁸⁵. هاجر ترکان و همکاران، «بررسی اثر بخشی گروه درمان به شیوة تحلیل تبادلی بر رضایت زناشویی»، فصل نامة خانواده پژوهی، ش 8، ص 395.

⁸⁶ Green,R.V.

⁸⁷. فریبا جلیلی، بررسی و مقایسه عوامل مؤثر در رضامندی زنان شاغل و خانه دار از زندگی زناشویی، ص 36..

⁸⁸.حمیدرضا آقامحمدیان شعر باف و همکاران، بررسی عوامل مؤثر در تحکیم خانواده و رضایت مندی زناشویی» در: چکیده مقالات همایش تقویت نظام خانواده و آسیب شناسی آن، ص 18.

⁸⁹. علی رضا میر احمدی زاده و همکاران، رضامندی زناشویی و تعیین عوامل تأثیرگذار بر آن در شیراز، فصلنامة اندیشه و رفتار، ش 4، ص 60.

⁹⁰. سعید شاملو، بهداشت روانی، ص 64.

⁹¹. سوسن سیف، تئوری رشد خانواد، ص 153.

⁹².هاجر ترکان و همکاران، «بررسی اثربخشی گروه درمانی به شیوة تحلیل تبادلی بر رضایت زناشویی»، فصلنامة خانواده پژوهشی، ش 8، ص 396.

⁹³.سوسن سیف، تئوری رشد خانواده، ص 153.

⁹⁴. باقر ساروخانی، مقدمه ای بر جامعه شناسی خانواده، ص 57.

⁹⁵. لیلا صادق مقدم، «میزان رضایت از زندگی زناشویی زنان شاغل و خانه دار و همسران آنها در شهر گناباد»، فصلنامة افق دانش، ش 2، ص 47.

⁹⁶. باقر ساروخانی، مقدمه ای بر جامعه شناسی خانواده، ص 53.