ساخت و اعتباریابی پرسش‌نامه سنجش کارآمدی خانواده از دیدگاه اسلام

روان‌شناسی و دین، سال دوم، شماره اول، پیاپی 5، بهار 1388، صفحات 85-108

ساخت و اعتباریابی پرسش‌نامه سنجش کارآمدی خانواده از دیدگاه اسلام

نوع مقاله:

ترویجی

نویسندگان:

محمدمهدی صفورائی پاریزی

/ استاديار مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني (ره) / m_safurayi@miu.ac.ir

صفحه‌ها: 85-108 تاریخ دریافت: 1388/02/20 تاریخ پذیرش: 1388/04/18

چکیده:

پژوهش حاضر با هدف ساخت و اعتباریابی پرسش نامه سنجش کارآمدی خانواده، براساس شاخص‎ها و ویژگی‎های به دست آمده از منابع معتبر اسلامی، طراحی و اجرا شده است. این شاخص ها به روش توصیفی ـ تحلیلی به صورت جزئی و تفصیلی از آیات و روایات مربوط به خانواده، استخراج و ارائه شده است. بر اساس ویژگی های استخراج شده، فرم اولیه‌ی پرسش نامه سنجش خانواده با 120 گویه طراحی و پس از تأیید ساختار و محتوا توسط کارشناسان خانواده، در نمونه‌ی 238 نفری اجرا شد. اعتبار پرسش نامه از طریق روش ثبات درونی محاسبه شد. آلفای کرونباخ کل پرسش نامه 89/0، شاخص بینشی 85/0، شاخص اخلاقی 89/0 و حقوقی 76/0 می ‎باشد. همچنین اعتبار پرسش نامه از طریق دونیمهکردن با روش اسپیرمن براون 834/0 و گاتمن 833/0 به دست آمد. ارزیابی پرسش نامه سنجش خانواده‌ی کارآمد نشان داد، این پرسش نامه از روایی و اعتبار مطلوب برخوردار است؛ از این رو، می‎توان از آن در حیطه‎های تحقیق و درمان استفاده کرد.

کلمات کلیدی:

Article data in English (انگلیسی)

Title:

Developing and Validating the Questionnaire for Assessing the Efficiency of Family from Islamic Viewpoint

Abstract:

The present study has been designed to develop and validate the questionnaire for assessing the efficiency of the family 'based on the standards and features acquired from the authentic Islamic sources. These standards have been extracted from Quranic verses and presented in detail using a descriptive-analytical method. Based on the extracted features, the initial format of the questionnaire was designed with 120 items, and conducted – after approving its structure and contents by family experts – in a sample group composed of 238 subjects. The validity of the questionnaire was calculated through internal consistency method. The Cronbach's Total Alpha of the questionnaire was .89, the Insight Standard was .85, the Moral Standard was .89, and the Legal Standard was .76. Furthermore, the validity of questionnaire was proved to be .834 by splitting it through Spearman-Brown method, and .833 through Guttman method. Evaluation of the questionnaire shows an ideal degree of reliability and validity for it; thus, it can be used in the spheres of research and treatment.

Keywords:

standard

efficient family

authentic Islamic sources

References:

متن کامل مقاله:

مقدمه

خداوند، آفرینش انسان را با پیوند زن و مرد آغاز کرد و آدم و حوا را درکانون خانواده سکنا داد و با این تدبیر، همة فرزندان آدم را به سوی زوجیت دعوت کرد و کمال انسانی را در همراهی و همدلی زوجین در کانون خانواده ترسیم نمود. تدبیر حکیمانة الهی، در قالب کشش و تجاذب میان زن و مرد تجلی یافته و همة انبیا، بشر را در طول تاریخ، در کانون خانواده گرد هم آورده است و بدین سان، نسل بشر به زندگی خود ادامه می دهد.

خانواده به عنوان کهن ترین نظام در جوامع بشری، مناسب ترین سازمان برای تأمین نیازهای جسمی و روان شناختی اعضا و بهترین بستر برای پرورش نسلی کارآمد و معتقد به ارزش های دینی و اجتماعی، زمینه ساز تأمین نیاز های اقتصادی، حقوقی و روانی افراد بشر بوده است. در سال های اخیر، نظام خانواده به دلیل تحولات فرهنگی، اجتماعی، صنعتی، علمی و ارزشی، با مشکلات متعددی روبه رو شده است.¹ تزلزل بسیاری از سنت ها، اخلاقیات، آداب، رسوم و اعتقاداتی که عامل تقویت، استحکام و تعادل خانواده بوده، به صورت جدی، کارآمدیِ خانواده را تهدید کرده است.

منابع دینی ما ـ یعنی قرآن و سنت ـ ، سرشار از توصیه های عاطفی، شناختی و رفتاری برای تأمین کارآمدی خانواده است. مجموعه تعالیم اسلامی در مورد خانواده، ما را به نظامی رهنمون می کند که شاخص های کارآمدی را در بردارد و پاسخ گوی نیاز های مادی و معنوی خانواده است.

امام صادق† با اشاره به برخی از اهداف و شاخص های خانواده مطلوب و کارآمد، می فرمایند: کسی که قصد ازدواج و تشکیل خانواده دارد، لازم است خود را در پناه خدا قرار دهد، دو رکعت نماز بگزارد، حمدوثنای خدا بگوید و این چنین دعا کند:

خداوندا، من تصمیم به ازدواج و تشکیل خانواده گرفته ام. همسری نصیبم کن که از لحاظ جسم و اخلاق(کارآمدی اخلاقی) نیکو ترین باشد، دامنی پاک و بی آلایش داشته و حیثیت وجود خود و مال و دارایی(کارآمدی حقوقی) من را نگه دار باشد. از نظر رزق، وسعت روزی و از نظر برکت، فزاینده تر باشد. خداوندا، از او برای² من فرزندی پاک سرشت مقدر فرما؛ فرزندی که برای من در طول حیات و پس از مرگ، خلفی شایسته باشد.

در یک طبقه بندی کلی، مجموعة تعالیم و معارف اسلام به سه بخش عمده تقسیم می شود؛ بخش اول یک سلسله بینش ها و نگرش های کلی نسبت به جهان، انسان و کل هستی را تشکیل می دهد؛ بخش دوم شامل ویژگی ها و خصلت هایی است که یک فرد مسلمان در راه دست یابی به کمال، باید خویشتن را به آنها بیاراید و از اضداد آنها دوری گزیند. این بخش با عنوان معارف و دستورات اخلاقی اسلام مشهور است؛ بخش سوم به احکام اختصاص دارد. این بخش شامل دستورالعمل هایی است که به فعالیت های خارجی و عینی انسان، اعم از فعالیت های مادی، معنوی، دنیوی، اخروی، فردی و اجتماعی مربوط است³. بخش سوم ضامن رعایت حقوق انسان هاست.

شاخص بینشی خانوادة کارآمد، به بینش های دینی اشاره دارد که برای رشد و کارآیی خانواده ضروری است. ایمان و باورهای دینی به عنوان یک نگرش اصلی و محوری، به طور مستقیم و غیرمستقیم بر ابعاد شخصیت فرد، مانند هدف زندگی، ابعاد اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی زندگی و دیدگاه های فرد نسبت به شغل، ازدواج، تحصیل و حتی جنبه های جزئی تری مانند: تفریحات، علایق و ترجیحات رفتاری در زندگی اثرگذار است.

برخورداری والدین از باورهای دینی مستحکم، در تحکیم روابط خانواده تأثیر فراوانی دارد و بی بهره ماندن خانواده از این باور ها، مشکلات متعددی را در پی دارد و قرآن از آن به زندگی تنگ و سخت یاد می کند.⁴ خانواده ای که به دلیل نداشتن اعتقادات دینی، دارای آرامش نباشد و اعضای آن از زندگی لذت نبرند، نمی تواند کارآمد باشد.

یکی از اهداف مهم ازدواج، تکامل اخلاقی زوجین و پرورش فرزندانی دارای اخلاق اسلامی است. پرورش فرزند، تأمین کنندة یکی از نیاز های مهم روانی انسان ها، یعنی تعلق و پیوستگی به فرزند است.

پرورش، به جریان یا فرایندی منظم و مستمر گفته می شود که هدف آن، هدایت رشد اخلاقی، معنوی، جسمانی و روانی، یا به طور کلی، رشد همه جانبه شخصیت پرورش یابندگان در جهت کسب و درک معارف بشری و هنجارهای مورد پذیرش جامعه و نیز کمک به شکوفاشدن استعدادهای آنان است.⁵ با توجه به چنین تعریفی از پرورش، تربیت و رشد جنبه های فردی و اجتماعی تمامی اعضای خانواده، از عوامل کارآمدی خانواده به حساب می آید و برای دست یابی به چنین خانواده ای باید برای رشد جنبه های گوناگون تلاش کرد.

بخش قابل توجهی از تبلور استعدادها و شکفته شدن توانمندی ها، مسئولیت پذیری ها و تعالی انسان، در نتیجة حیات اجتماعی، پیوندهای خانوادگی و تجارب زندگی جمعی به ظهور می رسد؛ به طوری که هرگونه محرومیت از روابط مطلوب و منطقی با دیگران و دورماندن از زندگی پویای اجتماعی، زمینة بروز ناهنجاری هایی را در فرد فراهم می کند⁶.

اولین جوانه های ارتباط بین انسان ها در حریم خانواده پدیدار می گردد و در سایر بخش های جامعه توسعه می یابد. روابط خوش آیند و آرامش اعضای خانواده با یکدیگر، با بستگان، با اعضای جامعه و مهم تر از همه با خدای متعال، مناسب ترین بستر رشد و شکوفایی و کارآمدی خانواده را فراهم می سازد. در این زمینه نیز اسلام دستوراتی دارد که افراد خانواده را به حسن روابط با یکدیگر دعوت می کند؛ تلاش برای برقراری روابط محبت آمیز، همراه با عاطفه بین والدین و فرزندان و نیز فرزندان با والدین، از دیگر آموزه های دین اسلام است.

اسلام برای ازدواج، اهداف و آثاری بیان کرده است و برای تحقق این اهداف، برای همة اعضای خانواده وظایف و مسئولیت های مشترک و ویژه ای را معین کرده است. در مقابل رعایت وظایف و انجام مسئولیت ها، حقوقی را نیز برای آنها در نظر گرفته است. رعایت این حقوق، یکی از شاخص های خانوادة کارآمد است و زیرپاگذاشتن آنها، سازمان خانواده را متزلزل می کند. رعایت مرزهای درون خانوادگی مانند رازداری و برون خانوادگی مانند رعایت پوشش شرعی و حدود روابط زن و مرد و چگونگی مدیریت منزل، از مباحثی هستند که جزء شاخص های حقوقی خانواده است. بحث های اقتصادی که بر کارآمدی خانواده تأثیرگذار است و به عنوان حقوق اعضای خانواده مطرح می شود، در شاخص حقوقی خانوادة کارآمد، مورد توجه قرار می گیرد.

بنابراین خانوادة کارآمد⁷، خانواده ای است که با پای بندی اعضای آن به اعتقادات دینی و رعایت حقوق و اخلاق اسلامی، زمینة کشف و پرورش قابلیت ها و توانایی های آنان را در ابعاد شناختی، عاطفی و رفتاری فراهم کند.

تاریخچة سنجش و اندازه گیری خانواده

با ورود نظریة نظام به حوزة خانواده و طرح نظریة نظام های خانواده توسط ناتان آکرمن،⁸ زمینة مساعدی برای رواج نگرش نظام مند به خانواده و تحقیقات مبتنی بر مفاهیم نظری تفکر نظام مند فراهم گردید و ساختار، کارآیی و الگوهای تعاملی اعضای خانواده، مورد توجه قرار گرفت⁹ با توجه به پیچیدگی سنجش مفاهیم نظام ها، برخی محققان بر ساخت و طراحی ابزارهایی برای سنجش عملکرد خانواده اصرار ورزیدند. برای نمونه، تولیاتوس،¹⁰ پرل موتلر¹¹ و استراوس¹² در سال 1990، کتابی را منتشر کردند که در آن حدود 1000 ابزار معرفی شده است و در حال حاضر، برخی از این ابزارها برای ارزیابی عملکرد خانواده و زناشویی به کار گرفته می شوند.¹³

در سال های اخیر نیز ساخت آزمون های سنجش جنبه های گوناگون خانواده بر اساس مدل های متفاوت و از زاویه های گوناگون ادامه داشته است. همچنین در کشور جمهوری اسلامی ایران، به ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی و رشد روزافزون دانش در زمینه های علوم انسانی، پژوهش هایی در زمینه خانواده انجام شده است.

روان شناسانی که در حوزة خانواده و خانواده درمانی فعالیت می کنند، هریک از زاویه ای به اندازه گیری و سنجش خانواده همت گمارده اند، که حاصل آن شکل گیری الگو های گوناگون سنجش و ارزیابی از عملکرد، کارآیی و کارآمدی خانواده است. معروف ترین این مدل ها عبارت اند از: مدل ساختی، مک مستر، چند مختصاتی و بیورز.

پژوهش هایی که در زمینة خانواده و ساخت آزمون سنجش آن انجام شده است، بیشتر به سنجش رضایت زناشویی و یا رضامندی خانوادگی پرداخته است. در تحقیقات خارجی، به جنبه های دینی خانواده کمتر توجه شده است. اغلب آزمون هایی که به وسیلة محققان ایرانی نیز برای اندازه گیری ابعاد خانواده، ساخته شده است ، بر اساس منابع دینی نبوده است. بسیاری از آزمون هایی که در پژوهش های مربوط به خانواده مورد استفاده قرار گرفته است، همان آزمون هایی است که توسط محققان خارج از ایران ساخته شده است. در برخی موارد نیز آزمون پس از هنجاریابی در جامعة آماری ایرانی، مورد استفاده قرار گرفته است. تنها در یک مورد، جعفر جدیری آزمون رضامندی زناشویی را بر اساس منابع اسلامی تهیه کرده است.

نتایج پژوهش حاضر، معرفی مدلی را در پی خواهد داشت که شاخص های آن و پرسش نامه ای که بر اساس شاخص ها ساخته می شود، برگرفته از تعالیم دین اسلام برای سنجش خانوادة کارآمد است.

روش

در پژوهش حاضر، شاخص‎های بینشی، اخلاقی و حقوقی خانوادة کارآمد و ویژگی‎های آن، با استفاده از منابع معتبر اسلام (قرآن و روایات)، به روش توصیفی ـ تحلیلی جمع‎آوری، دسته‎بندی و تجزیه و تحلیل شده است.

برای جمع‎آوری اطلاعات مربوط به شاخص‎ها و ویژگی ها، پس از بررسی 323 کلیدواژه،600 آیه و 13400 روایت مرتبط با بحث خانواده (زن، شوهر، فرزندان، خویشاوندان و...)، که از 130 منبع¹⁴ استخراج شده بود، حدود 50 کلیدواژه¹⁵ و 2000 آیه و روایت، از آیات و روایاتی که با موضوع پژوهش ارتباط داشت، انتخاب شد و بر اساس کلیدواژها به سه دستة بینشی، اخلاقی و حقوقی طبقه‎بندی گردید و برای استخراج ویژگی ها، مورد استفاده توصیف و تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

پس از جمع‎آوری داده‎های نظری برای ساخت پرسش نامة سنجش کارآمدی خانواده بر اساس منابع معتبر اسلامی، از روش پیمایشی(زمینه‎یابی) استفاده کرده‎ایم. جامعة آماریِ این تحقیق را کارکنان متأهل دارای فرزند مراکز و مؤسسات آموزشی، پژوهشی و فرهنگی استان قم تشکیل می‎دهد. برای انجام پژوهش، نیازمند دو گروه نمونة خانواده‎های عادی و ناکار آمد بودیم. هر دو گروه نمونه به شیوة نمونه‎گیری تصادفی ساده انتخاب شده است. گروه نمونه خانوادة عادی(کارآمد)، از میان کارکنان متأهل مراکز و مؤسسات آموزشی، پژوهشی و فرهنگی استان قم انتخاب شدند و برای مقایسه خانواده کارآمد و ناکارآمد، با مراجعه به دادگاه خانوادة استان قم و تعدادی از مراکز مشاوره، پرسش نامه در نمونه‎ای از زوج‎هایی که به این مراکز مراجعه کرده بودند و از وضعیت خانوادة خود راضی نبودند و دچار مشکل، اختلاف و ناسازگاری خانوادگی بودند، اجرا شد.

ابزار

مراحلی که برای تهیة پرسش نامه کارآمدی خانواده (S.FEQI)¹⁶ انجام شد، بدین قرار است:

مرحلة اول: تهیة پرسش‎های هر مقوله؛ بر اساس اطلاعات به دست آمده از آیات قرآن کریم و روایات، برای شاخص بینشی 39، اخلاقی 43 و حقوقی 38 گویه تدوین گردید و در مجموع، 120 گویه به دست آمد. با درهم ریختن پرسش‎های طراحی شده و تنظیم تصادفی آنها در نهایت، یک پرسش نامة 120 پرسشی تهیه شد.

مرحلة دوم: ارزیابی روایی محتوا؛ برای بررسی روایی محتوایی پرسش‎نامه، در مقابل هر پرسش مستند، سؤال و پنج گزینة بسیار مرتبط با نمره 100 ـ 81، مرتبط با نمره 80 ـ 61 ، تا اندازه‎ای مرتبط با نمره 60 ـ 41، کمی مرتبط با نمره 40 ـ 21 و نامرتبط با نمره 20 ـ 0 گنجانده شد و ساختار و تطابق محتوای هر سؤال با آموزه‎های دینی در مورد خانواده از دیدگاه اسلام، توسط 12 نفر از کارشناسان مباحث اسلام وخانواده (از استادان حوزه و دانشگاه) ارزیابی گردید. کارشناسان، ضمن ارزیابی ساختار و محتوای هر سؤال و مطابقت آن با مستند ارائه شده (آیات و روایات)، پیشنهادهایی برای اصلاح برخی سؤال ها نیز ارائه کرده بودند.

مرحلة سوم: بررسی پایایی پرسش نامه؛ به منظور سنجش پایایی درونی، پرسش نامه در نمونه‎ای 260نفری از خانواده‎ها (130 زوج) اجرا شد داده‎های به دست آمده از 238 پرسش نامة دریافتی از اعضای نمونه برای محاسبة آلفای کرونباخ، به وسیلة نرم‎افزار (SPSS)، مورد تحلیل قرار گرفت. در نهایت، 56 پرسش با بالاترین پایایی براساس نمرة آلفای کرونباخ 86/0، دستة اول از پرسش‎های مورد قبول را تشکیل دادند. 24 پرسش با آلفای89/0، در رتبة بعدی قرار داشتند. باقی مانده پرسش‎ها به علت پایین بودن نمرة آلفای آنها حذف گردیدند و در مجموع80 پرسش با ضریب آلفای92/0 به عنوان پرسش نامة نهایی باقی ماند.

مرحلة چهارم: پس از اجرای نهایی پرسش نامه، داده‎های به دست آمده از 500 پرسش نامة دریافتی از اعضای نمونه، برای تحلیل عوامل و انتخاب سؤالاتِ دارای همبستگی و بار عاملی مطلوب، مورد تحلیل قرار گرفت.

یافته‎ها

الف. نتایج تحلیل عاملی

بعد از اجرای پرسش نامة سنجش خانوادة کارآمد و نمره گذاری آن، به منظور بررسی این که این پرسش نامه از چند عامل تشکیل شده است، از روش تحلیل عاملی به روش مؤلفه های اصلی با چرخش واریماکس استفاده شد. شاخص کفایت نمونه برداری، برابر با 89/0 بود و نتیجة آزمون کفایت نمونه نشان داد، حجم نمونه مورد نظر برای تحلیل عوامل مناسب بوده است. همچنین نتایج آزمون کرویت بارتلت، با درجه آزادی 2847 و مجذور کای 68/21387= 2χ در سطح1p<./... معنادار بود، که بیان گر همبستگی بین مؤلفه های پرسش نامه است. به منظور تعیین تعداد عامل ها، از ملاک ارزش های ویژه بزرگ تر از یک و نمودار اسکری استفاده شد. نتایجْ حاکی از آن بود که پرسش نامه سنجش کارآمدی خانواده، از سه عامل تشکیل شده است و در مجموع، 02/24 درصد از واریانس کل را تبیین می کند. سؤالاتی که دارای بار عاملی کمتر از 30/0 بودند، حذف شدند. به این ترتیب، 41 سؤال حذف و 79 سؤال باقی ماند. مجدداً تحلیل عاملی، روی 79 سؤال باقی مانده انجام شد، که نتایج آن در جدول (1) ارائه شده است. چنانچه در این جدول مشاهده می شود، 35 سؤال روی عامل اول، دارای بار عاملی بیش از 30/0 است. محتوای این سؤالات، که برگرفته از منابع دینی است، ویژگی ها، خصلت ها و فضیلت های اخلاقی اعضای خانواده را می سنجد، که بر کارکرد مطلوب و کارآمدی خانواده تأثیر دارد. این عامل با شاخص اخلاقی خانوادة کارآمدِ مورد نظر منابع دینی مطابقت دارد؛ از این رو، به نام «عامل اخلاقی» نام گذاری شد. عامل اول، 08/15 درصد از واریانس کل را تبیین می کند. 24 سؤال روی عامل دوم، بار عاملی بیش از 30/0 درصد دارند. این سؤالات، رعایت و عدم رعایت حقوق مادی و معنوی تأثیرگذار بر کارکرد مطلوب و کارآمدی خانواده توسط اعضای آن را می سنجد، بنابراین، به نام «عامل حقوقی» نام گذاری شد. عامل دوم، 34/5 درصد از واریانس کل را تبیین می کند. 20 سؤال دیگر که از بار عاملی بیش از 30/0 برخورداند و 60/3 از واریانس کل را تبیین می کنند، روی عامل سوم قرار دارند. سؤالات این عامل، بینش ها و باورهای دینی ای را می سنجد که بر روابط و رفتارهای اعضای خانواده تأثیر می گذارد و آن را به خانواده ای کارآمد تبدیل می کند. این عامل را می توانیم «عامل بینشی» نامگذاری کنیم.

جدول (1): گویه ها و بارهای عاملی عوامل نهایی پرسش نامه

عامل اول		عامل دوم		عامل سوم
سؤال	بار عاملی	سؤال	بار عاملی	سؤال	بار عاملی
2	0/36	1	./52	16	0/36
4	0/59	3	./36	20	0/42
6	./31	5	./33	29	0/38
8	./32	7	./44	34	0/34
11	0/59	9	./44	36	0/60
13	0/33	10	./44	37	0/43
14	0/40	12	./53	40	0/41
15	0/42	17	./48	41	0/61
18	0/64	19	./46	43	0/45
23	0/48	21	./45	44	0/45
24	0/58	22	./52	48	0/51
25	0/38	26	./42	50	0/59
27	0/44	45	./36	51	0/60
28	0/61	47	./34	53	0/32
30	0/33	52	./61	56	0/44
31	0/35	54	./50	67	0/45
32	0/70	57	./33	69	0/35
33	./31	58	./34	71	0/35
35	0/32	60	./36	75	0/45
38	./32	61	./47	76	0/35
39	./53	63	0/35
42	./62	74	0/34
46	0/61	77	0/36
49	0/41	79	0/35
55	./57
59	./36
62	./48
64	./40
65	./52
66	./33
68	./34
70	0/62
72	./34
73	./46
78	0/34
ارزش ویژه	12/07	ارزش ویژه	4/27	ارزش ویژه	2/88
واریانس تبیین شده	15/08	واریانس تبیین شده	5/34	واریانس تبیین شده	3/60

ب. اعتبار پرسش نامه

برای به دست آوردن میزان اعتبار پرسش نامه، از روش ضریب همسانی درونی(آلفای کرونباخ) و روش دونیمه‎کردن استفاده شده است.

جدول(2): ضریب همسانی درونی

شاخص	آلفای کرونباخ	تعداد سؤال ها
اخلاقی	89/0	35
بینشی	85/0	24
حقوقی	76/0	20
کل پرسشنامه	89/0	79

همچنان که در جدول (1) مشاهده می‎شود، ضریب همسانی درونی سؤال ها برای کل پرسش نامه 89/0، برای شاخص بینشی 85/0، برای شاخص اخلاقی 89/0 و برای حقوقی 76/0 می ‎باشد. این مقادیر نشان می ‎دهد که پرسش نامه سنجش کارآمدی خانواده و خرده مقیاس‎های آن، از همسانی درونی قابل قبولی برخوردار است.

همچنین برای بررسی میزان اعتبار پرسش نامه، از روش دونیمه‎سازی استفاده شده است. همان‎گونه که در جدول (3) مشاهده می‎شود، ضرایب اسپیرمن براون و گاتمن 83/0 می‎باشد.

جدول (3): ضریب همسانی درونی دو نیمه پرسش نامه

ضرایب اسپیرمن	در صورت تساوی تعداد سؤال ها	83/0
ضرایب اسپیرمن	در صورت عدم تساوی تعداد سؤال ها	83/0
ضریب دونیمه‎سازی گاتمن		83/0

ج. روایی پرسش نامه

برای سنجش میزان روایی پرسش نامه، از سه روش روایی محتوایی، تفکیکی و سازه استفاده شده است. برای محاسبة روایی محتوایی، پرسش نامه همراه با مستندات سؤال ها و شیوة ارزیابی، برای 12 نفر از کارشناسان مباحث اسلام و خانواده (از استادان حوزه و دانشگاه) ارسال شد و از آنان تقاضا شد در قالب مقیاس لیکرت، نظر خود را دربارة این که سؤال ها تا چه میزانْ کارآمدی خانواده را می‎سنجد، بیان کنند.

جدول (4): میانگین نمرات متخصصان برای ارزیایی محتوای آزمون

میانگین میانگین‎ها	دوازدهم	یازدهم	دهم	نهم	هشتم	هفتم	ششم	پنجم	چهارم	سوم	دوم	اول	کارشناسان شاخص‎ها
86	72	85	93	78	85	85	87	68	92	89	88	89	اعتقادی
87	84	85	78	80	85	62	98	39	79	91	85	79	اخلاقی
83	73	82	38	66	38	85	39	86	69	85	98	97	حقوقی
86	76	84	98	78	84	77	93	88	59	89	86	93	پرسش نامه کارآمدی

در جدول (4) میانگین کل نمرات کارشناسان به سوال های مربوط به هر یک از شاخص‎ها و همچنین کل پرسش نامه آورده شده است. نتایج مندرج در جدول مزبور نشان می‎دهد، میانگین نمره‎هایی که کارشناسان به سؤال های شاخص بینشی، اخلاقی و حقوقی داده‎اند، به ترتیب 86، 87 و 83 می‎باشد. میانگین نمرة کل آزمون 86 است.

جدول (5): ضرایب همبستگی تطابق کندال نمرات متخصصان، برای ارزیایی محتوای آزمون

کارشناس

94/.

87/.*

75/.*

80/.*

77/.*

80/.

81/.*

83/.*

81/.

91/.

79/.*

78/.*

79/.

77/.

74/.

67/.

69/.

67/.

76/.

84/.

79/.

56/.

81/.*

56/.

87/.

85/.*

67/.

83/.

80/.*

77/.*

80/.

89/.

78/.*

56/.

80/.

88/.

78/.*

79/.*

76/.

77/.*

77/.

80/.*

73/.*

89/.

90/.

73/.*

86/.

80/.

81/.*

91/.*

76/.*

79/.*

84/.*

78/.*

82/.*

84/.*

78/.

79/.

94/.*

80/.*

81/.*

83/.*

81/.*

89/.*

73/.*

بر اساس نتایج محاسبه ضریب همبستگی تطابق کندال، بین نظر کارشناسان، در سطح کمتر از 05/0 معنا‎دار است. مشاهده میانگین نمرات کارشناسان به سؤال ها و میزان همبستگی نظرات آنان، حکایت از روایی محتوایی مطلوب و استاندارد پرسش نامه دارد.

جدول(6): مقایسه میزان کارآمدی در نمونه‎های آماری

معناداری	tمقدار	درجة آزادی	خطای معیار	تفاوت میانگین	انحراف استاندارد	میانگین	نمونه ها	شاخص ها
.001	11.15	392	.92	10.3	5	64.03	عادی	بینشی
					6.64	53.70	ناکارآمد
.001	9.36	392	1.19	11.15	6.59	104.51	عادی	اخلاقی
					7.04910	93.35	ناکارآمد
.001	12.56	392	.98	12.33	5.58	72.62	عادی	حقوقی
					3.99	60.29	ناکارآمد
.001	12.51	392	2.70	33.81	14.88	241.17	عادی	کل پرسش نامه
					16.88	207.35	ناکارآمد

به منظور اثبات روایی تفکیکی پرسش نامه و مقایسة نمرات دو گروه نمونة ناکارآمد و عادی، از آزمون t مستقل استفاده شد. نتایج آزمون t برای مقایسة نمرات مندرج در جدول (6) نشان می‎دهد، تفاوت معناداری بین دو گروه وجود دارد. این نتایج نشان می‎دهد پرسش نامه توانسته است تفاوت خانواده‎های ناکارآمد را از عادی(کارآمد) آشکار سازد و این دو را از یکدیگر تفکیک کند. علاوه بر نمرة کل تفاوت نمونه‎ها، نتایج آزمون t تفاوت شاخص‎های بینشی، اخلاقی و حقوقی را معنادار نشان می‎دهد. مقادیر ارائه شده حکایت از روایی پرسش نامه دارد.

نتایج آزمون کرویت بارتلت، با درجة آزادی 2847 و مجذور کای 68/21387= 2χ در سطح 1p<./.. معنادار بود، که بیان گر همبستگی بین مؤلفه های پرسش نامه است و روایی سازة پرسش نامه را تأیید می کند.

بحث و نتیجه گیری

هدف پژوهش حاضر، ساخت آزمون سنجش کارآمدی خانواده بر اساس شاخص ها و ویژگی های استخراج شده از منابع معتبر اسلامی و همچنین اثبات ویژگی های روان سنجی آن بوده است. بدین ترتیب، نتایج پژوهش را به شرح زیر می توان بیان کرد:

1. نتایج به دست آمده از توصیف و تحلیل حدود 2000 آیه و راویت مربوط به حوزة خانواده، نشان داد، سه شاخص اصلی و زیربنایی برای سنجش خانوادة کارآمد وجود دارد. نتایج حاصل از تحلیل عاملی اکتشافی پاسخ‎های آزمودنی ‎ها (مندرج در جدول(1)، نیز حاکی از آن بود که پرسش نامه سنجش کارآمدی خانواده، براساس 02/24 درصد واریانس کل، دارای سه عامل زیربنایی است. این شاخص ها(عوامل) عبارت اند از:

ـ شاخص بینشی؛

ـ شاخص اخلاقی؛

ـ شاخص حقوقی؛

2. پس از ارزیابی میزان روایی و اعتبار سؤالاتی که بر اساس ویژگی های به دست آمده برای تهیة پرسش نامه سنجش کارآمدی خانواده طراحی شده بود، مشخص گردید که 79 ویژگی، مورد استفاده قرار گرفته و روی سه عامل، دارای بار بیش از 30/0 است.

3. نتایج تحقیق نشان داد، که پرسش نامه از اعتبار و ثبات درونی مطلوب برخوردار است. آلفای کرونباخ کل پرسش نامه 89/0، شاخص بینشی 85/0، شاخص اخلاقی 89/0 و حقوقی 67/0 می ‎باشد. همچنین اعتبار پرسش نامه از طریق دونیمه‎کردن با روش اسپیرمن براون و گاتمن 83/0 به دست آمد.

4. نتایج تحقیق، روایی محتوا، تفکیکی و سازة پرسش نامه را تأیید کرد. نتایج ارزیابی کارشناسان حوزوی و دانشگاهی مباحث اسلام وخانوادة (مندرج در جدول(4) و(5)) نشان داد، پرسش نامه دارای روایی محتواست. میانگین نمره های کارشناسان به پرسش نامه، به صورت درصدی= 86/0 به دست آمد. همچنین ضریب همبستگی بین نظر کارشناسان، در سطح کمتر از 05/0 معنادار بود.

نتایج آزمون t (مندرج در جدول (4)) نشان داد، پرسش نامه از روایی تفکیکی برخوردار است و می‎تواند تفاوت خانواده‎های ناکارآمد و کارآمد را آشکار سازد. همچنین تفاوت شاخص‎های بینشی، اخلاقی و حقوقی در دو نمونة معنادار بود.

نتایج تحلیل عوامل (مندرج در جدول (1)) نشان داد، پرسش نامة سنجش کارآمدی خانواده، از روایی سازه برخوردار است.

بنابراین، بر اساس یافته‎های پژوهش می‎توان شاخص‎ها و ویژگی‎های
خانواده کارآمد را از دیدگاه اسلام معرفی کرد و برای آن پرسش نامه‎ای که
شرایط علمی یک ابزار سنجش روان شناختی را دارا باشد و کارآمدی خانواده
را بسنجد، ارائه کرد.

5. بینش، اخلاق و حقوق، به طور هم زمان و همآهنگ با هم، در این پژوهش و ساخت پرسش نامه، در نظرگرفته شده اند.

6. حقوق همة اعضای خانواده در نظرگرفته شده است.

7. محور اصلی در دست یابی به کارآمدی، رضایت خداوند بوده است.

8. به آثار مادی و معنوی توجه کرده ایم.

9. بررسی مطالعات و پژوهش های انجام شده در زمینة معرفی شاخص ها و ویژگی های خانوادة مطلوب و ابزار های ساخته شده برای سنجش آن، نشان می دهد شاخص ها و ابزارهای سنجش بر اساس تعالیم دینی طراحی و ساخته نشده است، در حالی که جوامع اسلامی نیازمند میزان و شاخص های کارآمدی خانواده بر اساس تعالیم اسلام و همچنین ابزارهای سنجش مناسب و متناسب با دستورات الهی، که توسط پیامبراعظمˆ و سایر ائمه‰ در قالب آیات قرآن و روایات عرضه شده اند، هستند. هدایت خانواده بر اساس این شاخص ها، سبب رشد و تعالی اعضای خانواده و دست یابی به خانواده ای مطلوب، متعادل، کارآمد و متعالی می شود. در اختیار داشتن این پرسش نامه، به مشاوران، درمان گران و خانواده درمان گران کمک می کند تا در جوامع اسلامی و در مواجهه با مراجعان مسلمان، ارزیابی مناسب و دقیق تری از وضعیت موجود خانواده داشته باشند. همچنین محققان در تحقیقات میدانی خود، ابزاری متناسب با فرهنگ جامعة آماری خود در اختیار دارند.

پرسش نامه سنجش کارآمدی خانواده(S.FEQI)¹⁷

لطفاً:

ـ هیچ سؤالی را بی پاسخ نگذارید و تنها یک پاسخ را علامت بزنید.

ـ گزینه ای را انتخاب کنید که مطابق رفتارها و ایده های کنونی شماست، نه ایده آل.

ـ پرسش نامه برای هر دو جنس مرد و زن طراحی شده است؛ از این رو، منظور از همسر برای بانوان، «شوهر» و برای آقایان «زن» است.

سن:.........سال، جنس: مرد o زن

o تحصیلات: کمتر از دیپلمo دیپلم o فوق دیپلم o لیسانس o فوق لیسانس o دکتری o

سئوال ها		بسیار زیاد	زیاد	کم	بسیار کم
1	ازدواج، زمینه تکامل معنوی من وهمسرم را فراهم کرده است.
2	به همسرم اعتماد دارم.
3	در گزینش همسرم، اصل تناسب(کفویت) را رعایت کردم.
4	همسرم نسبت به من اظهار محبت می کند.
5	توجه به مؤاخذه در روز قیامت، مرا از انجام رفتارهای ناشایست باز می دارد.
6	همسرم مرا در جهت پیشرفت تشویق می کند.
7	باورهای مذهبی را از عوامل خوشبختی در زندگی می دانم.
8	در مقابل رفتارهای نابهنجار اعضای خانواده، خشم خود را کنترل می کنم.
9	دین دار بودن، ملاک انتخاب همسرم بوده است.
10	در خانوادة ما حفظ عفت و اخلاق جنسی دارای اهمیت است.
11	در تصمیم گیری با همسرم مشورت می کنم.
12	من و همسرم دارای بینش های دینی مشترک هستیم.
13	از نظم و انضباط همسرم در منزل ناراضی ام.
14	راست گویی باعث اعتماد اعضای خانوادة ما به یکدیگر شده است.
15	همسرم برای نیازهای اقتصادی سخت گیری می کند.
16	بخشی از اوقات فراغت خود را به خانواده اختصاص می دهم.
17	اعضای خانوادة ما به رعایت دستورهای دینی پای بندند.
18	به همسرم احترام می گذارم.
19	اعضای خانوادة ما رعایت حقوق یکدیگر را عبادت می دانند.
20	فرزندانم را با نام های نیکوی اسلامی نام گذاری کرده ام.
21	اعضای خانوادة ما یکدیگر را امر به معروف و نهی از منکر می کنند.
22	برای حل مشکلات از خداوند کمک می گیرم.
23	به برخی اعضای خانواده اعتماد ندارم.
24	عمل نکردن به وعده هایی که می دهم، سبب از بین رفتن اعتماد بین اعضای خانواده شده است.
25	همسرم نسبت به فرزندان محبت دارد.
26	در خانوادة ما توجه به پاداش اخروی در انجام کارها نقش دارد.
27	از اخلاق همسرم راضی هستم.
28	با ادب و احترام با اعضای خانواده رفتار می کنم.
29	اسرار خانوادة خود را به دیگران می گویم.
30	شکرگزار نعمت هایی هستم که خداوند به من و خانواده ام داده است.
31	همسرم در تصمیم گیری های خود با من مشورت می کند.
32	صبر در زندگی از بروز ناسازگاری در خانواده ام جلوگیری کرده است.
33	همسرم مایة آرامش اعضای خانواده است.
34	همسرم را از جهت نیاز جنسی ارضا می کنم.
35	در مخارج زندگی قناعت می کنم.
36	تربیت فرزندانم را از وظایف خود می دانم.
37	از پدر و مادرم اطاعت می کنم.
38	از رفتار همسرم راضی هستم.
39	من با زبان، دوستی خود را نسبت به همسرم ابراز می دارم.
40	با اقوام و خویشاوندان، ارتباط و رفت و آمد (صله رحم) دارم.
41	فراهم کردن شرایط ازدواج فرزندانِ بالغ خود را از وظایفم می دانم.
42	همسرم نظافت را در منزل رعایت می کند.
43	تربیت اجتماعی فرزندانم را به نهادهای اجتماعی واگذار کرده ام.
44	از رابطه زناشویی با همسرم راضی هستم.
45	با رعایت حقوق اعضای خانواده، از بروز ناسازگاری جلوگیری می کنم.
46	از همسرم عیب جویی می کنم.
47	در تعامل با همسر و فرزندانم، به تفاوت های بین زن و مرد توجه می کنم.
48	اعضای خانوادة من از تغذیة مناسب برخوردار هستند.
49	همسرم به من اهانت می کند.
50	خانه ای که ما در آن زندگی می کنیم، نامناسب است.
51	تربیت دینی فرزندانم را به نهادهای دینی واگذار کرده ام.
52	اعضای خانوادة من، حقوق یکدیگر را رعایت می کنند.
53	برای تربیت اخلاقی فرزندانم وقت می گذارم.
54	ایمان به خداوند، در ایجاد آرامش در زندگی ما تأثیر دارد.
55	شرایط تحصیل فرزندانم را فراهم کرده ام.
56	همسرم من را تحقیر می کند.
57	خوشبینی به زندگی و حوادث من آرامش می دهد.
58	حضرت محمدˆ و ائمه هدی‰ بهترین الگوها در زندگی ام هستند.
59	به خاطر اشتباهاتم از همسرم عذرخواهی می کنم.
60	در مصیبت ها برای رفع غم و اندوه با خوش بینی به زندگی نگاه می کنم.
61	شرکت در فعالیت های مذهبی، جزء برنامة زندگی ماست.
62	همسرم را به خاطر کارهای خوبش تحسین می کنم.
63	در خانواده ما مسؤل تأمین نیازمندی ها، پدر است.
64	با مدارا با دیگر اعضای خانواده، از بروز ناسازگاری جلوگیری می کنم.
65	همسرم به خاطر اشتباهاتش از من عذرخواهی می کند.
66	به وعده هایی که می دهم عمل می کنم.
67	همسرم در حد توانم از من انتظار دارد.
68	از زحمت های همسرم تشکر و قدردانی می کنم.
69	به هنگام بروز مشکلات، از حمایت عاطفی همسرم برخوردارم.
70	از دروغ گویی پرهیز می کنم.
71	برخی از کارهای منزل را با هم انجام می دهیم.
72	خطاهای قابل بخشش اعضای خانواده را می بخشم.
73	در خرج کردن برای اعضای خانواده خسیس نیستم.
74	در برخورد با نامحرم، حدود شرعی بین محرم و نامحرم را رعایت می کنم.
75	از همسرم در حد توانش انتظار دارم.
76	محل سکونت خود را با توافق همسرم انتخاب می کنم.
77	خداوند را ناظر بر اعمال خود می بینم.
78	بعد از دعوا و اختلاف با همسرم، زود آشتی می کنم.
79	حقوق مالی همسرم را رعایت می کنم.

منابع

¹. فریده عامری، احمدعلی نوربالا، جواد اژه ای و کاظم رسول زاده طباطبایی، «بررسی تأثیر مداخلات خانواده درمانی راهبردی در اختلافات زناشویی»، روان شناسی، ش 27، ص219.

². حسین نوری طبرسی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج6، ص 326، ح6916.

³. مرتضی مطهری، مجموعه آثار، ج2، ص31.

⁴. )وَ مَنْ أَعْرَضَ عَن ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنکاً وَ نحَْشُرُهُ یوْمَ الْقِیمَةِ أَعْمَی(؛ و هر کس که از یاد من اعراض کند، زندگی اش تنگ شود و در روز قیامت نابینا محشورش سازیم؛ (طه: 124).

⁵. علی اکبر سیف، روان شناسی پرورشی، روان شناسی یادگیری و آموزش، ص28.

⁶. غلامعلی افروز، روان شناسی رابطه ها، ص1.

⁷. efficient family.

⁸. Nathan Ackerman.

⁹. جی هی لی، روان درمانی خانواده، ترجمة باقر ثنایی، ص 28.

¹⁰. Toliatus.

¹¹. Perl Moutler.

¹². Straus.

¹³. تاملیسون باربارا، راهنمای سنجش خانواده، ترجمة اسماعیل مهدوی هرسینی و فرشاد بهاری، ص 12.

¹⁴. قران کریم، جوامع روایی کافی، التهذیب، من‎لا‎یحضره‎الفقیه، الاستبصار، بحارالانوار، وسائل‎الشیعه، مستدرک‎الوسائل و 122 منبع روایی دیگر از منابع شیعه، به عنوان منبع مورد استفاده قرار گرفته‎اند. مجموعه این روایات توسط دفتر مطالعات و تحقیقات زنان حوزه علمیه قم گردآوری شده و در نرم افزار ریحانه (دائرة‎المعارف آیات و روایات زن و خانواده) عرضه شده است. همچنین برای یافتن روایات، آیات و تفسیر آنها از نرم‎افزارهای «جامع‎الاحادیث»، نسخه 5/2 و «جامع‎‎التفاسیر نور 2» تهیه شده توسط مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، استفاده شده است.

¹⁵. برخی از کلیدواژه‎ها عبارت اند از: ازدواج، آثار، آداب و شرایط، اهداف و اهمیت آن، ازدواج فرزندان، ترک ازدواج، تسهیل ازدواج، زمان ازدواج، انتخاب همسر، عبادت خانواده، نیازها، حقوق و وظایف زوجین و فرزندان، رضایت خانواده، اخلاق در خانواده، تغذیه خانواده، بهداشت جسمی و روانی خانواده، اقتصاد خانواده، تربیت در خانواده، تربیت فرزندان، دفاع از خانواده، روابط اخلاقی، اجتماعی و حقوقی خانواده، روابط جنسی، ارتباط اعضای خانواده با یکدیگر، اجتماع و خداوند، سعادت خانواده، کمال، رشد و پیشرفت و موفقیت خانواده، معنویت خانواده، علم و دانش در خانواده، آرامش در خانواده، اعتقادات و بینش‎های اعضای خانواده، صله رحم، خویشاوندان و... .

¹⁶. Safurayi. Family Efficiency Questioner based on Islamic View.

¹⁷. Ibid.

References:

ـ افروز، غلامعلی، روان شناسی رابطه ها، تهران، دانشگاه تهران، 1383.
ـ المتقی، علی ابن حسام الدین، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، بیروت، مؤسسة الرساله، 1405.
ـ آمدی، عبدالواحد، غررالحکم و دررالحکم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1366.
ـ امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1366.
ـ بارکر، فیلیپ، خانواده درمانی پایه، ترجمة محسن دهقانی و زهره دهقانی، تهران، رشد، 1375.
ـ برنشتاین، فیلیپ و مارسی برنشتاین، شناخت و درمان اختلاف های زناشویی، ترجمة حمیدرضا سهرابی، تهران، رسا، 1377.
ـ بستان، حسین، اسلام و جامعه شناسی خانواده، قم، پژوهشکدة حوزه و دانشگاه، 1383.
ـ بنی هاشمی، سیدمحمدحسین، توضیح المسائل مراجع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1383.
ـ تاملیسون باربارا، راهنمای سنجش خانواده، ترجمة اسماعیل مهدوی هرسینی و فرشاد بهاری، تهران، تزکیه، 1383.
ـ ثنایی، باقر، مقیاس های سنجش خانواده و ازدواج، تهران، مؤسسه انتشارات بعثت، 1379.
ـ جولیوس گولد و ویلیام ل. کولب، فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمة باقر پورهام و دیگران، تهران، مازیار، 1376.
ـ جی هی لی، روان درمانی خانواده، ترجمة باقر ثنایی، تهران، امیر کبیر، 1375.
ـ حافظ نیا، محمدرضا، مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، تهران، سمت، 1381.
ـ حرعاملی، محمدبن حسن، وسائل الشیعه، تحقیق عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1991م.
ـ حیدری، مجتبی، بررسی رابطة جهت گیری مذهبی و رضایت از زندگی زناشویی، پایان نامه کارشناسی ارشد روان شناسی، قم، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی€، 1382.
ـ خمینی، روح الله، تحریرالوسیله، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی€، 1379.
ـ دهخدا، علی اکبر، لغتنامه دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، 1377.
ـ رضاعی، فرزین، درمان سیستم های خانواده، تهران، میرشیدا، 1378.
ـ زیمون، ف. ب، مفاهیم و تئوری های کلیدی در خانواده درمانی، ترجمة و تألیف سعید پیرمرادی، تهران، همام، 1379.
ـ ساروخانی، باقر، مقدمه ای برجامعه شناسی خانواده، تهران، سروش، 1383.
ـ سالاری فر، محمدرضا، خانواده در نگرش اسلام و روان شناسی، قم، پژوهشکدة حوزه و دانشگاه و سمت، 1385.
ـ ستیر، ویرجینا، آدم سازی در روان شناسی خانواده، ترجمة بهروز بیرشک، تهران، رشد، 1384.
ـ سیف، سوسن، تئوری رشد خانواده، تهران، دانشگاه الزهراء(ƒ)، 1368.
ـ سیف، علی اکبر، روان شناسی پرورشی، تهران، دوران، 1386.
ـ شرفی، محمدرضا، خانواده متعادل، تهران، سازمان انجمن اولیا و مربیان جمهوری اسلامی ایران، 1385.
ـ صفورایی، محمدمهدی، «ایمان به خدا و نقش آن در کاهش اضطراب»، معرفت، ش 75، اسفند، 1382، ص 9 ـ 18.
ـ طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان، ترجمة سیدمحمدباقر موسوی همدانی، قم، جامعة مدرسین، 1374.
ـ قائمی امیری، علی، خانواده از دیدگاه امیرالمؤمنین†، تهران، انجمن اولیاء و مربیان، 1383.
ـ عامری، فریده، احمدعلی نوربالا، جواد اژه ای و کاظم رسول زاده طباطبایی، «بررسی تاثیر مداخلات خانواده درمانی راهبردی در اختلافات زناشویی»، روان شناسی، ش 27، 1382.
ـ قبانچی، حسن سیدعلی، شرح رساله حقوق امام سجاد†، بیروت، دارالاضواء، 1419.
ـ کاتوزیان، ناصر، مبانی حقوق عمومی، تهران، دادگستر، 1377.
ـ کارلسون، ج.، خانواده درمانی، تضمین کارآمد، ترجمة شکوه نوابی نژاد، تهران، انجمن اولیا و مربیان، 1378.
ـ گلادینگ، س.، خانواده درمانی: تاریخچه، نظریه و کاربرد، ترجمه فرشاد بهاری و همکاران، تهران، تزکیه، 1382.
ـ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، 1983 م.
ـ محمدیان، بهرام، حقوق فرزندان از دیدگاه اسلام، تهران، انجمن اولیا و مربیان، 1377.
ـ محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، ترجمة حمیدرضا شیخی، قم، دارالحدیث، 1379.
ـ مزلو، ابراهام، انگیزش و شخصیت، ترجمة احمد رضوانی، مشهد، استان قدس رضوی، 1378.
ـ مصباح یزدی، محمدتقی، اخلاق در قرآن، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی€، 1384.
ـ مصباح یزدی، محمدتقی، مجموعه آثار، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی€، 1386.
ـ مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، قم، صدرا، 1371.
ـ مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، قم، صدرا، 1382.
ـ مظاهری، علی اکبر، جوانان و انتخاب همسر، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1383.
ـ مکارم شیرازی، ناصر، اخلاق در قرآن، قم، مدرسه الامام علی ابن ابیطالب†، 1377.
ـ مینوچین، سالوادور، خانواده و خانواده درمانی، ترجمه باقر ثنایی، تهران، امیرکبیر، 1375.
ـ نراقی، ملا احمد، معراج السعاده، تهران، جاویدان، 1383.
ـ نجاریان، ف.، بررسی ویژگی های روان سنجی مقیاس سنجش خانواده(FAD)، پایان نامة کارشناسی ارشد مشاوره دانشگاه آزاد اسلامی، واحد رودهن، 1374.
ـ نوابی نژاد، شکوه، بررسی ملاک ها و عوامل موفقیت در همسرگزینی و ارتباط آن با برخی از ویژگی های شخصیتی دانشجویان، اولین همایش کشوری نقش ازدواج و بهداشت روانی دانشجویان، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، 1376.
ـ نوری طبرسی، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، آل البیت‰، 1408ق.
هومن،حیدرعلی، اندازه گیری روانی و تربیتی و فن تهیه تست، تهران، نشر پارسا، 1374.
Epstein Nathan. B. and others. "Mc Master Family Assesment Device (FAD)" Journal of Marietal and Family Therapy. Vol 9, 1983.
Goldenberg H. & Goldenberg I, "Family Therapy: An Overview" (4.th ed) New York, brooks/Cole Publishing. Co, 1998.
Wilkinson L, "Child & Family Assesment". (2nd.Ed). Routledge publishing. Co, 1998.
Ackerman, N.W, The Psychodynamics of Family Life New York: Norton, 2002.
Ackerman, N.W, Family Interviewing. Boston: Little Brown, 2003.
Satir, V, Conjont Family Thrapy. Californiya: Science and Behavior Books, 1998.
Donnelann, M. Brent. Conger, Rand.D & Briyant, Chalandra, The Big Five and Enduring Marriages. Journal of Research in Personality. Vol 38, 2004.
Hofferth, Sandral, Handbook of Measurement Issues in Family Research. London Lawrence Erlbaum associates publishers, 2007.
Pinsof, William. Lebow,Jay, Family Psychology, the Art of the Science. New York, Oxford University Press, 2005.
Rothpaut,W.J. & Young, S, An Inquiry of Young Adults’ Perceived Efficacy and Success of Intimate Relationships: Gender and personality differences, 2007.
Thomas M. Gehring and others, The Family System Test (FAST) Theory and Application, Brunner Routledge Publishing. Co, 2001.

بازدید: 66

شیوه ارجاع به این مقاله: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

صفورائی پاریزی، محمدمهدی.(1388) ساخت و اعتباریابی پرسش‌نامه سنجش کارآمدی خانواده از دیدگاه اسلام. فصلنامه روان‌شناسی و دین، 2(1)، 85-108

APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

محمدمهدی صفورائی پاریزی."ساخت و اعتباریابی پرسش‌نامه سنجش کارآمدی خانواده از دیدگاه اسلام". فصلنامه روان‌شناسی و دین، 2، 1، 1388، 85-108

APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

صفورائی پاریزی، محمدمهدی.(1388) 'ساخت و اعتباریابی پرسش‌نامه سنجش کارآمدی خانواده از دیدگاه اسلام'، فصلنامه روان‌شناسی و دین، 2(1), pp. 85-108

APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

صفورائی پاریزی، محمدمهدی. ساخت و اعتباریابی پرسش‌نامه سنجش کارآمدی خانواده از دیدگاه اسلام. روان‌شناسی و دین، 2, 1388؛ 2(1): 85-108

محل چاپ: ایران، قم	ناشر: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)
حوزۀ تخصصی: روان شناسی	اعتبار مجله: علمی و پژوهشی(ب)
زبان مجله: فارسی با چكیده انگلیسی	نوبت انتشار: فصل نامه
نوع انتشار: چاپی	هزینۀ بررسی و انتشار مقاله: دارد
نوع داوری: حداقل 2 داور، دوسویه‌ناشناس	زمان داوری: سه تا شش‌ماه
درصد پذیرش مقالات: 40%	دسترسی به مقاله‌ها: رایگان (تمام متن)
نوع مقالات: قابل انتشار: علمی - پژوهشی	نشانی الكترونیك: psyrm@qabas.net
مشابهت ياب: سميم نور

روان شناسی و دين

آرشیو شماره‌ها