روان شناسی و دين

سال دوم، شماره چهارم، زمستان 1388، ص 101 ـ 117

مهرانگیز شعاع کاظمی* / مهرآور مؤمنی جاوید**

چکیده

این مقاله به روش پیمایشی به بررسی رابطة هیجانی و ویژگی های شخصیتی دانشجویان می پردازد. هدف از این پژوهش بررسی ویژگی های شخصیتی دو گروه از دانشجویان علوم انسانی، و تأثیر هوش هیجانی در نوع شخصیت است. فرضیة اصلی پژوهش این است که بین رشتة تحصیلی، ویژگی های شخصیتی و هوش هیجانی تفاوت معناداری وجود دارد. ابزار پژوهش، پرسش نامة هوش هیجانی شیرینگ با سی وسه پرسش و اعتبار 63/0، و پرسش نامة شخصیت نئو با شصت پرسش و اعتبار 80/0 است.

یافته های پژوهش حاکی از ارتباط بین هوش هیجانی و تمامی ابعاد شخصیت، بجز نوروتیسم، در دانشجویان تربیت بدنی68/0=r، و همبستگی مثبت و معنادار بین هوش هیجانی و تمامی ابعاد شخصیت، بجز گشودگی تجربه در دانشجویان علوم تربیتی72/0=r است. با توجه به نتایج، استنباط می شود که ویژگی های شخصیتی و رشتة تحصیلی در دانشجویان تربیت بدنی، موجب اضطراب سطح پایین و تبدیل آن به فعالیت های مثبت می شود؛ ولی دانشجویان علوم تربیتی به دلیل عدم فعالیت های فیزیکی و یا فرصت کم تجربه، ویژگی های نوروتیسم یا اضطراب قابل ملاحظه ای دارند.

کلیدواژه ها: هوش هیجانی، ویژگی های شخصیتی، دانشجویا ن تربیت بدنی و علوم تربیتی.

مقدمه

«شخصیت» مجموعه ای از الگوهای پایدار فرد در ادراک، شناخت و روابط بین فردی است؛ نوعی سبک قابل پیش بینی در طرز تفکر، احساس و عمل، که از ارتباط نزدیک گنجایش های فطری، تجربه های آغازین زندگی، روند تکامل شخصی و تأثیرات بین فردی، اجتماعی و فرهنگی پدید می آید. از نظر روان شناسی، واژه «شخصیت»، تمامیت فرد و تمامیت عادت ها و کنش های روانی او را نشان می دهد. اساس شخصیت، پیش بینی آن است. روان شناسان عینی گرا با استفاده از تحلیل های آماری پیشرفته، تعداد بی شماری از صفات دو بعدی را مشخص کرده و افراد را بر اساس مکان قرار گرفتن آنها در دو قطب مخالف، یک صفت مثل درون گرا- برون گرا، و فعال ـ نافعال، ارزیابی نموده اند.1

با نگاهی به متون اسلامی، به ویژه قرآن می توان دریافت که در شکل گیری شخصیت، عواملی همچون خانواده، دوستان، همسالان، معلم و اراده، نقش اساسی دارند. در همین رابطه، امام علی علیه السلام می فرمایند: «با دوست بد هم نشین نشو؛ زیرا طبع تو، بدی را از طبع او به سرقت می برد و تو خود نمی دانی».2 دربارة خداوند با عامل ارادة در قرآن می فرماید: «إِنَّا هَدَیْناهُ السَّبِیلَ إِمَّا شاکِراً وَ إِمَّا کَفُورا»(دهر: 3)؛ «ما انسان را به راه (حق و باطل) رهنمون شدیم؛ خواه سپاسگزار باشد و خواه ناسپاس». بنابراین، خداوند توسط پیامبران راه سعادت و نجات را به انسان نشان داده و این خود انسان است که در تعیین سرنوشت و شکل گیری شخصیت خود مؤثر است. همچنین، از دیدگاه اسلام خودِ انسان نقش مهمی در شکل گیری شخصیت دارد. چنان که امام علی علیه السلام در این زمینه فرمودند: «شخصیت انسان در گرو ایمان خود اوست».3

براساس آموزه های اسلامی، همان گونه که عادت ها و ملکات اخلاقی در سایة تکرار عمل، شکل می گیرند، از همین طریق نیز زوال پذیر و تغییر یافتنی اند. بدیهی است هنگامی که صفتی یا رفتاری به عادت و سرانجام به ویژگی شخصیتی تبدیل شد، تغییر دادن آن دشوار خواهد بود. بر همین اساس، امام علی علیه السلام می فرمایند: «دشوارترین سیاست ها، تغییر دادن عادت هاست».4 و نیز می فرمایند: «عادت بر هر انسانی سلطه دارد».5 عادت ها آنچنان افسار آدمی را می گیرند که راه گریز را می بندد؛ به گونه ای که تغییر دادن و محو کردن یک عادت، به معجزه تعبیر شده است. همچنین، می فرمایند: «هر کاری شدنی است، مگر تغییر دادن طبایع».6

آزمون NEO PI-R برای اندازه گیری عینی طرح پنج عاملیِ شخصیت ساخته شده است.

محتوای آزمون شامل:

1. عصبیت یا بی ثباتی هیجانی(N): داشتن احساسات منفی، همچون ترس، غم، برانگیختگی، خشم احساس گناه، احساس سردرگمی دائمی و فراگیر، مبنای این مقیاس را تشکیل می دهند.

2. برون گرایی (E): افزون بر دوستدار دیگران بودن و تمایل به شرکت در اجتماعات و مهمانی ها، این افراد در عمل، قاطع، فعال، حراف یا اهل گفت وگویند. این افراد، هیجان و تحرک را دوست دارند و برآنند که به موفقیت در آینده، امیدوار باشند.

3. بازبودن(O): عناصر تشکیل دهندة باز بودن، تصورات فعال، حساسیت به زیبایی، توجه به تجربه های عاطفی درونی، و داوری مستقل است.

4. توافق(A): این شاخص بر گرایش های ارتباط بین فردی تأکید دارد. فرد موافق، اساساً نوع دوست است؛ با دیگران احساس همدردی می کند و مشتاق کمک به آنان است.

5. وجدانی بودن (C): به فرایند فعال طراحی، سازمان دهی و اجرای وظایف گفته می شود. فرد وجدانی، دارای هدف و خواست های قوی و از پیش تعیین شده است.7

یافته های پژوهشگران علوم ورزشی، بر ویژگی های شخصیتی به منزلةیکی از مهم ترین متغیر های به کارگرفته شده برای تشریح موقعیتها و شکست ها در مسابقات ورزش تأکید می کنند. برای نمونة نتایج پژوهش عبدلی(1372) نشان داد که ورزشکاران سطوح قهرمانی و رقابتی، برون گراتر و با ثبات تر از ورزشکاران سطح پایین ترند. مورگان (1994) در پژوهش خود به این نتیجه رسید که ورزشکاران حرفه ای، در صفات نوروتیسم، تنش و اضطراب، در سطح پایین تری قرار دارند؛ اما در صفت برون گرایی، اعتماد بنفس، خودکفایی، جامعه پذیری و وظیفه شناسی، نمرات بالاتری دارند.8

افزون بر صفات شخصیتی، نتایج مطالعات مختلف، هوش هیجانی را یکی از اساسی ترین ویژگی های شخصیتی افراد معرفی کرده اند. به عقیدة بار ـ آن9 (2000) ، هوش هیجانی شامل درک، فهم، استدلال و ادارة هیجان در خود و دیگران، و مجموعه ای از توانایی ها، کفایت ها و مهارت های غیر شناختی است که توانایی فرد را برای کسب موفقیت در مقابله با اقتضائات و فشارهای محیطی، تحت تأثیر قرار می دهد.

عوامل تشکیل دهندة هوش هیجانی از دیدگاه بار آن، عبارت اند از:

1. هوش هیجانی درون فردی (آگاهی، جرائت ورزی، حرمت نفس، خود شکوفایی، استقلال)؛ 2. هوش هیجانی بین فردی (همدلی، مسئولیت پذیر یا اجتماعی، روابط بین فردی)؛ 3. توانایی سازگاری (حل مسئله، واقعیت آزمایی)؛
4. مدیریت استرس(تحمل استرس، کنترل تکانه ها)؛ 5. خلق وخوی عمومی، شادکامی، خوش بینی).

چرا هوش هیجانی مهم است؟

پاسخ به این پرسش، تا اندازة زیادی بستگی به موضوعی دارد که هوش هیجانی دربارة آن صحبت می کند. نسخه های ترکیبی هوش هیجانی درحقیقت، نسخه های تجدیدنظرشدة مقیاس های شخصیت، اما با برچسب هوش هیجانی اند. به عبارت دیگر، هوش هیجانی از طریق ارزیابی سنتی شخصیت، سازمان های علاقه مند به پیش بینی عملکرد خوب را به خود راغب ساخته است.

پس می توان گفت: به دلیل برخورداری از ارزش بالقوه، همة روش های ارزیابی شخصیت نمی توانند بد باشند و با کمی دقت پی خواهیم برد که مقیاس های خودسنجی هوش هیجانی، احتمالاً ترکیبی از ویژگی های شخصیتی، مانند برون گرایی، جامعه پذیری، عزت نفس، خوش بینی و تعدادی ویژگی جدید، همچون تجربه های فراخلقی اند.10 گرچه بخش های عمدة چنین مقیاس هایی، به هوش، هیجان و یا حتی هوش هیجانی ـ به مفهومی که در اینجا اشاره شد ـ توجه چندانی نداشته اند، نسبت به پیش بینی ویژگی های اصیل شخصیت که تحت عنوان جدیدی ارزیابی می شدند، داشتند. این درحالی است که ویژگی های اصیل شخصیت، همگی بد بودند، ولی متأسفانه تا سال های اخیر، کمتر به آنها توجه می شد. اگر شخصی درحال حاضر به مفهوم توانایی هوش هیجانی علاقه مند شود، به اشارات واضح و عینی تری دسترسی دارد و کمتر نیازمند توضیح اضافی است؛ زیرا در بدو امر، مفهوم توانایی، یک ویژگی جدید را معرفی می کند که با ویژگی های پیشین، کمترین هم پوشی را دارد. هوش هیجانی، به منزلة یک ویژگی تازه، ممکن است موارد مهمی را که پیش از این، غیر قابل پیش بینی (یا کمتر قابل پیش بینی) بود، پیش بینی کند؛ مثلاً به نظر می رسد که هوش هیجانی بالا می تواند خشونت کمتر و یا سایر رفتارهای مشکل آفرین را پیش بینی نماید. اگر این موضوع کاملاً درست باشد، هوش هیجانی می تواند کاربردهای مهمی داشته باشد. در سطح انفرادی، وجود هوش هیجانی بدین معناست که در برخی از حالات ـ که قلب های شکسته یا آرزوهای بربادرفته نامیده می شوند ـ پردازش اطلاعات همچنان ادامه یابد. تشخیص این نوع هوش هیجانیِ توانایی مدار،11 بحث پیرامون آن را در سطح سازمانی در مدارس، مراکز تجاری و سایر مؤسسه هایی که پیش از این، نسبت به زندگی هیجانی بی تفاوت و یا حتی مخالف آن بودند، موجه می سازد. افزون بر این، اگر هیجان ها، انتقال دهندة اطلاعات باشند، پس نادیده گرفتن آن، خطرپذیری یک سازمان را افزایش می دهد. نهایتاً در سطح اجتماعی، مفهوم توانایی، از هوش هیجانی یک فرایند تعالی جویی را بین دو جریان متخاصم ایجاد می کند. فیلسوفان شاید دو عقیده و رویکرد متخاصم رواقی که هیجانها را راهنمایان غیرقابل اعتمادی می دانستند و رومانتیستها که معتقد به پیروی انسان از قلب و دل بودند، از طریق هوش هیجانی بتوانند به سطح بالاتری از درک رسیده، به شکل گیری زندگی مسالمت آمیز کمک کنند.12

آیا می توان هوش هیجانی را افزایش داد؟

مایر13(2000)، عقیده دارد هوش هیجانی یک نوع ظرفیت روانی برای معنابخشی و کاربرد اطلاعات هیجانی است. افراد از این لحاظ، ظرفیت های مختلفی دارند. قسمتی از این ظرفیت، غریزی است؛ درحالی که قسمت دیگر آن، چیزی است که ما از تجارب زندگی می آموزیم. قسمت اخیر می تواند به وسیلة کوشش، تمرین و تجربه افزایش یابد.14

سالووی و همکاران15(2000) نیز عقیده دارند بسیاری از مهارت هایی که قسمتی از هوش هیجانی اند می توانند یاد گرفته شوند. به نظر آنها، هوش هیجانی عبارت است از برخی مهارت ها و توانمندهایی است که هم می توان آموزش داد و هم یاد گرفت. به گونه ای که شخص بتواند از نظر هیجانی بهتر تربیت شود. روان درمانی، مشاوره و آماده سازی، راه هایی اند که به وسیله آنها می توان مهارت های هوش هیجانی را افزایش داد؛ اما به این معنا نیست که الزاماً انتظار رود نمرة فرد در یک قسمت سنجش هوش هیجانی، پس از یک برنامة آموزشی افزایش یابد؛ بلکه ممکن است، افراد معلومات بیشتری کسب کنند و بعضی رفتارها تغییر یابد.

بیشتر پژوهشگران با این مطلب موافق اند که افراد، با هوش هیجانی توانایی تنظیم، ادراک دقیق و تولید حالات هیجانی را دارند. و این توانایی، در گسترة زندگی رشد می کند. کودکان، ابراز ادراک و تنظیم هیجاناتشان را در تعامل با والدین و همسالان رشد می دهند. تفاوت های گستردة دنیای اجتماعی، از سویی، و تفاوت در توانایی های فردی ازسوی دیگر، باعث می شود که برخی از کودکان، به گونه ای ماهرانه تر بر هیجانات خود و دیگران تسلط یابند و این موضوع، از پشتوانة پژوهشی زیادی برخوردار است.16 همچنین، مایر و سالووی، (1997) بیان می کنند که مهارت های هیجانی، در متن ارتباطات بین فردی رشد می یابند.17

تایلور18(2000) بر این باور است که اگر افراد هوش هیجانی بالایی داشته باشند، می توانند با مشکلات و چالش های زندگی خود بهتر سازگار شوند و به گونه ای مؤثر، به کنترل هیجانات خود بپردازند و بدین ترتیب، زمینه های بهبود و افزایش سلامت روانی خود را فراهم کنند.19

از دیدگاه اکمن20(1995)، هیجانات، اطلاعات اجتماعی مناسبی دربردارند که در فهم چگونگی تعامل های موفقیت آمیز با دیگران، به افراد کمک می کند. بنابراین، هوش هیجانی، به منزلة توانایی تشخیص، پردازش و مدیریت هیجان های خود و دیگران تعریف می شود. این توانایی ها باید در فرآیند های زیربنایی ادراک، علایم هیجانی و سازش یافتگی با موقعیت های متفاوت یک بافت اجتماعی و هیجانی، دخالت داشته باشند.این دیدگاه بیان می دارد که هوش هیجانی، تصویر جامعی از توانایی شخص برای دستیابی به موفقیت در حیطه های عملکردی متفاوت، ایجاد می کند. بنابراین هرچه شخصیت فرد غنی تر، متکامل تر ویکپارچه تر باشد، ظرفیت بیشتری را برای هوش هیجانی دارد. پژوهش ها نشان داده اند که هوش هیجانی، به علت افزایش توان همدلی، خودنظم دهی و خودآگاهی هیجانی، عملکرد فرد را ارتقا می بخشد.21

مایر و سالوی22(1997) هوش هیجانی را ظرفیت ادراک، ابراز، شناخت، کاربرد و ادارة هیجان ها در خود و دیگران تعریف کرده اند و به این نتیجه رسیده اند که بسیاری از جنبه های هوش هیجانی، با ویژگی های شخصیت همخوانی دارند.

کارسون و همکاران23(2003) نشان دادند که هوش هیجانی، با کنترل فردی رابطة مثبت و با خشونت کلامی رابطة منفی دارد. سیاروچی و همکاران24(2001) بر این باورند که برخی از گونه های هوش هیجانی، افراد را از ناامیدی در امان نگه داشته و به سازگاری بهتری می انجامد (مثل مورد بالا).

فیلهو و همکاران25(2005) در پژوهشی بر روی فوتبالیست های سطح بالای برزیلی دریافتند که هوش هیجانی با ویژگی های بازداری، هیجانی و تحریک پذیری، ارتباط مثبت و معنادار، ولی با ویژگی های خستگی پذیری، شکایت های جسمانی و نگرانی های سلامتی، همبستگی منفی دارد. بر این اساس، پژوهشگران نقش مسائل روان شناختی و هوش هیجانی را در تربیت انسان سالم برای جامعة سالم، توصیه کرده اند و براساس آن، می توان مسئولیت هایی متناسب با ظرفیت اشخاص به آنها واگذار کرد. براثر ارتباط تنگاتنگ و زیاد فاکتورهای روان شناختی (ویژگی های شخصیتی) و هوش هیجانی، می توان ضریب موفقیت های زندگی شخصی، اجتماعی، تحصیلی، شغلی و اخلاقی افراد، به ویژه دانشجویان را افزایش داد.

آیزنگ و همکاران26 وی پژوهش های خود را برای بررسی نمونه ها و انواع شخصیت و ویژگی های آنان در جهت شناخت شخصیت، متمرکز کرده و در این زمینه، به ویژگی های روانی گوناگونی که در روان شناسی با عناوینی چون خصایص، علت ها و سنخها مشخص شده اند، توجه نشان داده اند. به نظر آیزنگ، فرد برون گرا فردی است اجتماعی، علاقه مند به میهمانی، دارای دوستان فراوان و جویای هیجان که بدون تفکر و اندیشه، و به صورت تکانشی عمل می کند. در زمینة هوش هیجانی و شخصیت، بیشتر نتایج، نشان دهندة همبستگی های نسبتاً بالا بین این دو سازه بوده اند. 27

در پژوهش های انجام شده مدیریت هیجان ها، از فنون گوناگونی استفاده می شود که یکی از آنها، استفاده از چراغ راهنماست؛ یعنی در زمانی که گردبادی از هیجان ها به ما هجوم می آورند، با توجه به مفهوم چراغ راهنما، باید پیش از اینکه کاری انجام دهیم، تأمل کنیم.این گونه فنون کمک می کنند تا فرد زمام امور خود را در موارد هیجانی بهتر به کار گیرد؛ همان گونه که حضرت علی علیه السلام می فرمایند: مالک خود باش؛28 یعنی هیجانات، ما را کنترل نکنند؛ بلکه ما مالک هیجانات خود باشیم. امام رضاعلیه السلام می فرمایند: بزرگی مرد به بزرگی اندیشة اوست29 و امام موسی کاظم علیه السلام می فرمایند: خداوند کارهای بزرگ را دوست دارد.30 پژوهش ها دربارة انگیزه های موفق نشان داده اند یکی از مشخصه های انسان های موفق در هر شغل، تصویرسازی های مثبت آنهاست.31

روش پژوهش

طرح پژوهش، توصیفی از نوع همبستگی است که به بررسی رابطة بین هوش هیجانی و ویژگی های شخصیتی دانشجویان دختر رشته های تربیت بدنی و علوم تربیتی شهر تهران می پردازد.

جامعة پژوهش، عبارت است از کلیة دانشجویان دختر دانشکده های تربیت بدنی و علوم تربیتی دانشگاه های شهر تهران که در سال تحصیلی 86ـ87 مشغول تحصیل بودند و نمونة آماری شامل دویست دانشجوی دختر دانشگاه های شهر تهران ـ صد نفر دانشجوی دختر تربیت بدنی و 100 نفر دانشجوی دختر رشته های علوم تربیتی ـ است که در دامنة سنی 19ـ24 قرار داشتند.

ابزار پژوهش، شامل دو پرسش نامه است. پرسش نامة ویژگی های شخصیتی نئو که شصت پرسش دارد و پنج بعد شخصیتی (نوروتیسم، برون گرایی، گشودگی تجربه، سازش یافتگی و وظیفه شناسی) را می سنجد. پایایی پرسش نامه با استفاده از آلفای کرونباخ در خارج از کشور، 80/0 محاسبه شده است.32

پرسش نامة هوش- هیجانی شیرینک که دارای سی وسه پرسش است. روایی سازة آن در نمونة خارجی، از طریق همبستگی آن با آزمون کوپر اسمیت63/0=r محاسبه شده است. پایایی آزمون، 84/0 محاسبه شده است.33

داده های پژوهش، به صورت توصیفی (میانگین، انحراف معیار) ، آمار استنباطیt، دو گروه مستقل و همبستگی... ارائه می شود.

جدول شمار 1: میانگین و انحراف معیار ویژگی های شخصیتی و هوش هیجانی در دانشجویان تربیت بدنی و علوم تربیتی

با توجه به نتایج جدول بالا، دیده می شود که در تمامی ابعاد شخصیتی و هوش هیجانی، دانشجویان رشته های تربیت بدنی، از میانگین بیشتری نسبت، به دانشجویان رشته های علوم تربیتی برخوردارند؛ جز در عامل نوروتیسم که میانگین دانشجویان علوم تربیتی بیشتر از دانشجویان تربیت بدنی است.

جدول شماره2: T دو گروه مستقل؛ مقایسة هوش هیجانی دو گروه دانشجویان رشته های تربیت بدنی و علوم تربیتی

با توجه به نتایج جدول بالا و7/12=r در سطح معناداری 001/0 P< این گونه استنباط می شود که بین دانشجویان رشته های علوم تربیتی و تربیت بدنی، در عامل هوش هیجانی تفاوت معناداری وجود دارد.

جدول شمارة 3: رگرسیون متغیرهای پیش بینی کنندة شخصیت و هوش هیجانی در دو گروه دانشجویان علوم تربیتی و تربیت بدنی

با توجه به نتایج بالا، این گونه استنباط می شود که از ابعاد شخصیت، ویژگی نوروتیسم در دانشجویان علوم تربیتی نسبت به دانشجویان تربیت بدنی، در سطح بالاتری است. 49/0r= و 64/0p<؛ ولی در دانشجویان تربیت بدنی ویژگی های برون گرایی و سازش یافتگی در سطح بالاتری نسبت به دانشجویان علوم تربیتی قرار دارد. 67/0 و 72/0r= در سطح 001/0p<

تحلیل و نتیجه گیری

پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطة بین هوش هیجانی و ویژگی های شخصیتی دانشجویان رشته های تربیت بدنی و علوم تربیتی انجام شد. نتایج، رابطة مثبت و معنادار بین هوش هیجانی و ویژگی های شخصیتی، در ابعاد گشودگی به تجربه، وظیفه شناسی، سازش یافتگی و برون گرایی در دانشجویان تربیت بدنی، و رابطة منفی با نوروتیسم را نشان داد. بدین صورت که هرچه فرد، هوش هیجانی بالاتری داشته باشد، ویژگی نوروتیسم (اضطراب، دل نگرانی و دل مشغولی) کمتری دارد. و این مورد ممکن است به دلیل داشتن تحرک بیشتر، درگیر بودن در فعالیت های گروهی و در نتیجه، اعتماد بنفس بالاتر باشد که دانشجویان رشتة تربیت بدنی، قدرت سازش یافتگی و کسب تجربه بیشتری نسبت به دانشجویان علوم تربیتی دارند. براساس مدل روان شناختی، شرکت در جسمانی به طور معناداری خود باوری فرد را تحت تأثیر قرار می دهد و در نهایت، موجب افزایش عزت نفس می گردد. بدیهی است که افزایش عزت نفس، تغییرات مثبتی در روابط بین فردی و شبکة اجتماعی ایجاد می کند و براساس الگوی ارتباطی، فرد را در برابر فشارهای روانی مقاوم می سازد. این یافته با نتایج پژوهشی داوداو و هار34 (2002)، ساکلوفیسکی و همکاران35 (2005) و مایر و سالوی36 (1997)، مبنی بر اینکه هوش هیجانی شکلی از هوش اجتماعی است، همخوانی دارد. براین اساس، می توان این گونه استنباط کرد که رشد اجتماعی، که شکلی از هوش هیجانی است، مجموعه ای از مهارت های اجتماعی- رفتاری انطباقی فراگرفته شده است که فرد را قادر می سازد با افراد دیگر روابط متقابل مطلوب داشته باشد؛ واکنش های مثبت بروز دهد و از رفتارهایی که پیامدهای منفی دارند پرهیز کند. وجود مهارت هایی چون همکاری، مسئولیت پذیری، همدلی، خویشتن داری و خود اتکایی، از مؤلفه های هوش هیجانی اند.شرکت در فعالیت های ورزشی، افراد را از نظر فضایی و مکانی به هم نزدیک می کند و راه ها و فرصت های بسیاری را برای ماهر شدن در اجتماع فراهم می آورد و به طور کلی، یک جریان و نگرش آموزشی در ابعاد فرهنگی و اجتماعی برای فرد ایجاد می کند. ورزش در سلامت و آمادگی جسمانی، تعادل و ثبات هیجانات، تصویر بدنی مثبت، رشد اجتماعی و تأمین نیازهای دوستی، رقابت، جلب توجه، امنیت و تقویت روحیة گروهی، تأثیردارد. یکی از کارکردهای ورزش، کمک به رشد و تحول شخصیت (روانی، اجتماعی و جسمانی) افراد جامعه، تحکیم معاشرت جمعی و تسهیل دستیابی به رشد مسئولیت اجتماعی و فردی است.

یافتة دیگر پژوهش، مقایسة هوش هیجانی بین دانشجویان علوم تربیتی و تربیت بدنی است که 7/12=t در سطح 001/0 P < تفاوت معناداری را نشان می دهد. به نظر می رسد، این تفاوت نمایانگر روحیة جامعه گرایی، جسارت، ابراز وجود، فعال و باانرژی بودن است که سبب افزایش خود آگاهی، عزت نفس و گسترش روابط بین فردیِ بیشتر در دانشجویان تربیت بدنی می شود و به دنبال این رفتارها، دانشجویان رشته های تربیت بدنی، قدرت کنترل بیشتری روی تکانه ها، احساسات و عواطف خود دارند و بدین ترتیب، از قدرت مسئولیت پذیری و تعهد بیشتری برخوردارند و همة این موارد می تواند ناشی از کسب تجربه در میدان های متفاوت زندگی، تحصیلی و شخصی آنان باشد که چنین فرصت هایی، بالطبع برای دانشجویان رشته های علوم تربیتی کمتر است. موارد مطرح شده، با نتایج پژوهش های گانون و راینزین37(2005)، تروی ویس و اس واران38 (2003) و فیلهو و همکاران39 (2005) همخوانی دارد. در نگاهی وسیع تر می توان این گونه نتیجه گیری کرد که تعامل ویژگی های شخصیتی و هوش هیجانی می تواند به مربیان در انتخاب نوع بازیکن و سپردن مسئولیت ها کمک کند؛ زیرا همة دانشجویان، به ویژه دانشجویان تربیت بدنی، باید در موقعیت های هیجانی بسیار بالا همچون مسابقه های ورزشی رقابت آمیز، قدرت کنترل و انعطاف پذیری و درعین حال، سازش یافتگی بیشتری داشته باشند تا احیاناً در مواقع شکست و باخت، تحمل فشار روانی و کوشش مجدد برای دستیابی به موفقیت را داشته باشند. درعین حال، دانشجویان رشته های علوم تربیتی نیز باید با توجه به رویکرد حل مسئله، قدرت کنترل هیجانات به ویژه هیجانات منفی همچون اضطراب و خشم را داشته باشند؛ به دلیل اینکه در بسیاری از مواقع، در نقش درمانگر و الگو برای سایرین، به ویژه مرجعان به منزلة اشخاص معنادار، مطرح اند. بنابراین، بهتر است قدرت کنترل بیشتری روی هیجانات خود داشته باشند.

منابع

ـ آقابابایی، ناصر، «هوش هیجانی»، معرفت ، ش 119، آبان، 1386، ص 80 ـ 61.

ـ اسدپور، اسماعیل، «اثر بخشی آموزش مؤلفه های هوش هیجانی از طریق درونگردی جذب و انطباق بر ارتقاء سلامت روانی دانشجویان»، مجموعه مقالات چهارمین همایش بهداشت روانی دانشجویان شیراز، 1387.

ـ اصلانخانی، محمد و دیگران، «رابطه هوش هیجانی و عوامل شخصیتی در ورزشکاران بزرگسال نخبه و غیر نخبه»، مجله علوم حرکت انسان، شماره4 خرداد، 1387، ص 226 ـ 225 .

ـ حق شناس، حسن، طرح پنج عامی ویژگی های شخصیت: راهنمای تفسیر و هنجارهای آزمون های NEO PI -R و NEO FFI، شیراز، دانشگاه علوم پزشکی، 1385.

ـ سجادی، مریم و همکاران، «رابطه هوش هیجانی با برون گرایی و گرایشات روان رنجوری و روانپریشی در دانشجویان»، مجموعه مقالات چهارمین همایش بهداشت روانی دانشجویان، شیراز، 1387.

ـ شاملو، سعید و محمدی، محمد رضا، مصاحبه تشخیصی، تهران، رشد، چ دوم. 1378.

ـ تمیمی آمدی .عبدالواحد، غرر الحکم و درر الکلم، تحقیق میرسیدجلال الدین المحدث، جامعه طهران، ط. الثالثه، 1360.

ـ منصوری، بهزاد، هنجاریابی پرسش نامه شیرینک در دانشجویان کارشناسی ارشد دانشگاه علامه طباطبایی، پایان نامه کارشناسی ارشد، 1380.

ـ موسوی نسب، سیدمحمدرضا، «ثبات و تغییر شخصیت»، معرفت، ش 112، فروردین1386، صفحه 108-89

ـ موسوی نوری، نرگس، بررسی رابطه هوش هیجانی با سازگاری اجتماعی و پیشرفت تحصیلی دانشجویان استعدادهای درخشان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهراسلام الله علیها، تهران، 1388.

ـ همت بناری، علی، «شخصیت و مهمترین عوامل غیر وراثتی شکل گیری آن»، معرفت، ش 119، آبان، 1386، ص 101 -120

-Bar-on, R, The emotional quotient inventory (EQ- I) a test of emotional intelligence. Torento,Canada. Multi- health, 2000.

-CARSON,K.ETAL, PSYCHOLOGHCAL CHARAATERISTICS of a peak performance. Applied sport psychologiy. Personal growth to peak performance, 2003.

-Ciarrochi,R.D.etal, levels of emotional awareness. American Journal of psychiatry.144:133-135, 2001.

-Dadwa,P, 8Harth,S.D assessing Emotionall intelligence reliability and validity of The Bar-on Emotional quotient inventory (EQ-1) in university, personality and individual differences, 2002.

-Fillho M.g.ethal Comparison of personality eharactarics between high level barsilian althletes and athletes.J.Rer, 2005.

-MAYER J.d.Salory.p The intelligence in Telligence.17.433, 1997.

-Saklofoske D.H, Factors and validity ofa trait motion al intelligence measure. Personality and individual differences, 2005.

* عضو هیات علمی دانشگاه الزهراسلام الله علیها

** دانشجوی کارشناسی ارشدمشاوره دانشگاه الزهراسلام الله علیها. دریافت: 29/10/88 ـ پذیرش:28/11/88.

1. سعید شاملو و محمدرضا محمدی، مصاحبه شفیعی، ص 153.

2. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج 20، ص 272.

3. علی همت بناری، همت بناری، علی، «شخصیت و مهمترین عوامل غیر وراثتی شکل گیری آن»، معرفت، ش 119، ص 118، به نقل از: شرح غرر الحکم و درر الکلم، ج1، ص 62.

4. عبدالواحد بن محمد تمیمی آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، حدیث 2969، ج2، ص65.

5. همان.

6. سیدمحمدرضا موسوی نسب، «ثبات و تغییر شخصیت»، معرفت، ش 1، 116ـ119، به نقل از غرر الحکم و درر االکلم، حدیث 6906.

7. حسن حق شناس، طرح پنج عامی ویژگی های شخصیت: راهنمای تفسیر و هنجارهای آزمون های NEO PI -R و NEO FFI، شیراز، دانشگاه علوم پزشکی، 1385 ص 128.

8. محمد اصلانخانی و همکاران، «رابطه هوش هیجانی و عوامل شخصیتی در ورزشکاران بزرگسال نخبه و غیر نخبه»، علوم حرکت انسان، ش 4، ص 225.

9. Bar-on.

10. Metamood

11. Ability-based EI

12. نرگس موسوی نوری، بررسی رابطه هوش هیجانی با سازگاری اجتماعی و پیشرفت تحصیلی دانشجویان استعدادهای درخشان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهراسلام الله علیها، 1388، ص 28.

13. Mayer

14. همان.

15. Salovey & etal

16. C.F: sharf.Richard.S, theories of psychotherapy and counseling

17. موسوی نوری، نرگس، بررسی رابطه هوش هیجانی با سازگاری اجتماعی و پیشرفت تحصیلی دانشجویان استعدادهای درخشان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهراسلام الله علیها، ص 29، به نقل از تروی وایس واران، 2004.

18. Tylor.

19. اسماعیل اسدپور، «اثر بخشی آموزش مؤلفه های هوش هیجانی از طریق درونگردی جذب و انطباق بر ارتقاء سلامت روانی دانشجویان»، مجموعه مقالات چهارمین همایش بهداشت روانی دانشجویان شیراز، ص312.

20. Akman

21. اصلانخانی، محمد و دیگران، «رابطه هوش هیجانی و عوامل شخصیتی در ورزشکاران بزرگسال نخبه و غیر نخبه»، علوم حرکت انسان، ش 4، ص 226.

22. MaYer & Salovey

23. C Arson etal

24. Ciarrochi etal

25. Filho etal

26. eysenck & etal

27. مریم سجادی و همکاران، «رابطه هوش هیجانی با برون گرایی و گرایشات روان رنجوری و روانپریشی در دانشجویان»، مجموعه مقالات چهارمین همایش بهداشت روانی دانشجویان، 1387، ص 342.

27. و راینزین، Ganon&rienzen 2005؛ و تروی ویس و اس واران، Trvey,viesvasvaran 2003، نقل از سجادی و همکاران، ص342، 1387

28. آقابابایی، ناصر، «هوش هیجانی»، معرفت، ش 119، آبان، 1386، ص 80-61.

29. همان

30. همان.

31. آقابابایی، ناصر، «هوش هیجانی»، معرفت، ش 8، ص70

32. اصلانخانی، محمد و دیگران، «رابطه هوش هیجانی و عوامل شخصیتی در ورزشکاران بزرگسال نخبه و غیر نخبه»، علوم حرکت انسان، ش 4، ص 226.

33. منصوری، بهزاد، هنجاریابی پرسش نامه شیرینک در دانشجویان کارشناسی ارشد دانشگاه علامه طباطبایی، پایان نامه کارشناسی ارشد، منصوری، ص 112.

34. Dadwa & Harth

35. Saklofoske

36. Mayer & Salovy

37. Ganon & Rienzen

38. Trvey,viesrasvaran

39. Filho & etal